آثار هدایت قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: هدایت قرآن.
پرسش: ثمرات و نتایج
هدایت قرآن کریم چیست؟ به طور کامل توضیح دهید؟
پاسخ: برخی از آثار هدایت قرآن کریم، عبارت‌اند از:
فهم قرآن،
شرح صدر،
تشخیص حق از باطل،
تقوای الهی،
بخشش گناهان، مصون ماندن از
گمراهی، رسیدن به
کمال.
قرآن کریم می‌فرماید: «
... جَاءَکُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَکِتَابٌ مُبِینٌ یَهْدِی بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ ...؛
از سوی
خدا به سوی شما نوری و کتابی
آشکار آمد که به سوی خدا راه می‌نماید ...».
این آیه و آیاتی دیگر، کارکرد و کاربرد قرآن کریم را
هدایت بندگان دانسته و آن را غرض واحد از برای
خلق می‌داند.
هدایت از ماده «هدی» که به معنای «راهنمایی همراه با لطف» است.
علامه طباطبایی می‌فرماید: هدایت عبارت از دلالت و نشان دادن هدف، به وسیله نشان دادن راه است، که این خود یک نوع رساندن به هدف می‌باشد.
در آیات نوزده‌گانه ابتدای
سوره بقره که حال
مؤمنین و
کفار و
منافقین را بیان می‌کند، از اوصاف
متقین را تنها پنج صفتِ
ایمان به
غیب،
اقامه نماز و... اشاره می‌کند و سپس درباره کسانی که دارای این پنج صفت هستند، می‌فرماید: چنین کسانی بر طریق هدایت الهی هستند. این‌گونه بیان، به‌خوبی می‌فهماند: چون از ناحیه خدای تبارک و تعالی هدایت شده‌اند، دارای این صفات هستند؛ یعنی اگر هدایت خدا نبود، هرگز دارای این صفات نبودند.
آن‌گاه
قرآن کریم را چنین معرفی می‌کند: «هدی للمتقین؛ این کتاب هدایت همین متقین است»؛ یعنی هدایت قرآن کریم، غیر از هدایت اولی است که لازمه متقین شدن است. ساده‌تر این‌که متقین دارای دو هدایت هستند:
۱. هدایت اولی که صاحبان آن
متقی و دارای آن صفات پنج‌گانه شدند.
۲. هدایت دوم که خدای سبحان به پاس تقوایشان به ایشان
کرامت فرمود.
متقین میان دو هدایت هستند که اولی را خودشان داشته‌اند و دومی را خداوند به عنوان
پاداش بر تقوایشان به ایشان داده است و این هدایت دوم به وسیله قرآن کریم، صورت می‌گیرد؛ یعنی تمام مراحل و مراتب و سیروسلوک آن‌ها از آثار هدایت قرآن کریم است.
آثار هدایت قرآن کریم عبارت‌اند از:
نخستین اثر هدایت قرآنی کریم،
فهم قرآن است.
علامه طباطبایی می‌فرماید: قرآن کریم خود را هدایت برای مردم و جداسازنده
حق از
باطل معرفی نموده است؛ می‌فرماید: «...هُدًی لِلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَی وَالْفُرْقَانِ ...».
چگونه ممکن است قرآن کریم، هدایت،
بینه،
فرقان و
نور برای مردم در تمام حوائج زندگی‌شان باشد، ولی در ضروری‌ترین حاجتشان که فهم خود قرآن کریم است، نه هدایت باشد، نه
تبیان، نه فرقان و نه نور؟ قرآن کریم، به تمام افرادی که در راه خدا مجاهدت می‌کنند، مژده داده است، که ایشان را به راه‌های خود هدایت می‌کند و فرموده: «
وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا...»؛ آن‌گاه در مهم‌ترین جهادشان که همانا فهم
کلام پروردگار است، ایشان را هدایت نکند؟
شرح صدر، یکی دیگر از آثار هدایت قرآنی است. خداوند می‌فرماید: «
فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ اَنْ یَهدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ ...؛
کسی را که خدا بخواهد، هدایت کند، سینه‌اش را گشاد می‌سازد».
گشادگی سینه به معنای وسعت آن است، وسعتی که هر تنگی و تنگ‌نظری و بخل را از آن دور می‌سازد.
هم‌چنین در جای دیگر فرموده: «
... وَمَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَاُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛
کسی که او را از بخل درونی حفظ کرده باشند، چنین کسانی از رستگاران‌اند». چنان‌که می‌فرماید: «اولئکَ علی هدی من ربهم و اولئکَ هم المفلحون».
بنابراین رستگار شدن، اثر دیگر هدایت قرآنی است.
روشنگری و
تشخیص حق و باطل یکی دیگر از آثار هدایت قرآنی است.
علامه طباطبایی در ذیل
آیه «
... هُدًی لِلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَی وَالْفُرْقَانِ ...»
می‌فرماید: «کلمه ناس به طیف پایین جامعه که سطح فکرشان نازل‌ترین سطح است، بیش‌تر اطلاق می‌شود و آیه «
... وَلَکِنَّ اَکْثَرَ النَّاسِ لا یَشْکُرُونَ»،
معنایی اعم از
علما و غیر علما دارد و این اکثریت همان کسانی‌اند که اساس
زندگی آن‌ها بر
تقلید است و خود نیروی تشخیص و تمییز در امور معنوی به وسیله دلیل و برهان را ندارند، نمی‌توانند از راه دلیل میان
حق و باطل را تشخیص دهند. مگر آن‌که کسی دیگر ایشان را هدایت نموده، حق را بر ایشان روشن سازد و قرآن کریم همان روشنگری است که می‌تواند برای این طبقه حق را از باطل جدا کند و بهترین هدایت است؛ اما خواصی از مردم که در ناحیه
علم و
عمل تکامل یافته و
استعداد اقتباس از انوار هدایت الهیه و
اعتماد به فرقان میان حق و باطل را دارند. قرآن کریم برای آنان بینات روشن و شواهدی از هدایت است و برای آنان نیز جنبه فرقان را دارد؛ چون این طبقه را به سوی
حق هدایت نموده، حق را بر ایشان مشخص می‌نماید و روشن می‌کند چگونه باید میان حق و باطل فرق گذاشت؛ هم‌چنان‌که فرمود: «یهدی به الله من اتبع رضوانه سبل السلام و یخرجهم من الظلمات الی النور باذنه و یهدیهم الی صراط المستقیم».
قابل توجه این‌که «فرقان» در آیه مورد بحث به صورت نکره و مطلق ذکر شده که هم دلالت بر عظمت این نور الهی و هم دلالت بر گستردگی آن دارد و شامل مسائل اعتقادی و مسائل علمی و هرگونه اظهار نظر در امور مهم
زندگی می‌شود و به این ترتیب میوه درخت
تقوا، راه یافتن به
شناخت هر خیر و برکت و دور ماندن از هرگونه
شر و
فساد است.
اثر دیگر هدایت قرآن در
سوره بقره، ذکر شده است: «
... وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَیُعَلِّمُکُمُ اللَّهُ وَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ؛
از خدا بپرهیزید.
خداوند شما را
تعلیم می‌دهد».
در
تفسیر قرطبی آمده است: منظور آیه چنین است: در قلبش نوری قرار می‌دهد که آن‌چه به او القا می‌شود، درک می‌نماید.
یکی دیگر از آثار
هدایت قرآن کریم در
سوره حدید، ذکر شده است: «
... اتَّقُوا اللَّهَ وَآمِنُوا بِرَسُولِهِ...وَ یَجْعَلْ لَکُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ»؛
«قرآن برای کسانی که
تقوای الهی پیشه کنند و ایمان به
رسول الله بیاورند، سه پاداش بیان فرموده، نخست این‌که نصیبی از رحمتش به چنین افرادی می‌بخشد و دیگر این‌که خداوند به خاطر این
ایمان و تقوا نوری برای آن‌ها قرار می‌دهد که راه خود را به وسیله آن باز کنند و سوم این‌که
گناهان آن‌ها را در پرتو ایمان و تقوا می‌بخشد و مشمول
رحمت خاصش می‌سازد: «
و یغفر لکم و الله غفور رحیم».
یکی دیگر از آثار هدایت خداوند به واسطه
وحی، مصون ماندن از هرگونه گمراهی و کوری در
دنیا و آخرت است.خداوند می‌فرماید: «پس هر هدایتی که از طرف من به سوی شما آمد یا خواهد آمد، در آن هنگام هر کس هدایت مرا پیروی کند، گمراه و بدبخت نمی‌شود و هرکس از یاد من
اعراض کند، زندگی سختی خواهد داشت، علاوه بر این‌که در
روز قیامت کور محشورش خواهیم نمود و چون بگوید: پروردگارا! من که بینا بودم، چرا کور محشورم کردی؟ در جوابش خواهد فرمود: همان‌طور که
آیات من به سویت آمد، و تو از روی آگاهی آن را فراموش کردی، امروز ما هم تو را فراموش کردیم».
از‌این‌رو می‌توان نتیجه گرفت: هر کس مشمول هدایت قرآن کریم، نشود در
دنیا بدبخت و گمراه است و در
آخرت هم کور محشور می‌شود.
اثر دیگر هدایت قرآن کریم، رسیدن به
کمال است.
علامه طباطبایی می‌فرماید: یکی از شئون خدایی خدا، این است که هر چیزی را به نقطه‌ای که خلقش را تمام می‌کند، هدایت نماید و یکی از چیزهایی که
خلقت آدمی به آن تمام می‌شود، کمال وجودی در دنیا و آخرت هدایت است.
خداوند در
سوره اسراء می‌فرماید: «
کُلا نُمِدُّ هَؤُلاءِ وَهَؤُلاءِ مِنْ عَطَاءِ رَبِّکَ وَمَا کَانَ عَطَاءُ رَبِّکَ مَحْظُورًا؛
هیچ‌کس از
لطف و عطای
پروردگار محروم نخواهد بود، هر کس که در راه حیاتش و وجودش محتاج مدد است، مدد می‌دهد و آن‌چه را که مستحق است، عطا می‌کند و عطای او از ناحیه او دریغ نمی‌شود، مگر آن‌که شخص خود از گرفتن عطای او دریغ کند».
معلوم است که
انسان خودش نمی‌تواند نقیصه خود را تکمیل کند، چون
فطرت خود او این نقیصه را پدید آورده؛ بنابراین برای دفع نقیصه و رسیدن به کمال و
سعادت راه دیگری لازم است که عبارت از تفهیم الهی و غیر طبیعی است که از آن به
نبوت و
وحی تعبیر می‌کنیم.
۱. فرید وجدی، محمد، نقش قرآن در هدایت انسان.
۲. پهلوان، علی‌رضا، هدایت.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «آثار هدایت قرآن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۲۶.
