علم پیامبر نسبت به قرآن و ایمان قبل از بعثت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ولایت،
امام علی،
آیه تبلیغ، کتاب،
ایمان،
سوره مائده.
پرسش: آیا از
آیه «ما کُنْتَ تَدْرِی مَا الْکِتابُ وَ لَا الْاِیمانُ»، می‌توان نتیجه گرفت که
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قبل از
بعثت، فردی باایمان نبود و نسبت به کتاب‌های آسمانی دیگر پیامبران آشنایی نداشت؟!
پاسخ اجمالی: با توجه به این‌که اهل عرفان و معرفت اتفاق نظر دارند که پیامبران حتی قبل از مبعوث‌شدن در زمره
مؤمنان بوده؛ لذا آیه را نمی‌توان این‌گونه معنا کرد که پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پیش از نزول قرآن نسبت به دیگر کتاب‌های آسمانی و اصل ایمان آگاهی نداشت؛ و قبل از نزول
وحی بر هیچ
دین و آیینی نبود، بلکه مفسران احتمالات مختلفی را در معنای این بخش از آیه بیان کرده‌اند. معنایی که از مجموع اقوال بدست می‌آید این است که تو قبل از وحی، علمی به کتاب و معارف و شرایعی که در آن است نداشتی و متصف به این ایمانی که بعد از وحی دارا شدی نبودی و ایمان و التزام به یکایک عقاید و اعمال دینی نداشتی.
چنانچه در پرسش آمده،
خدای متعال در یکی از خطاب‌هایش به پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید:
«وَکَذلِکَ اَوْحَیْنا اِلَیْکَ رُوحاً مِنْ اَمْرِنا ما کُنْتَ تَدْری مَا الْکِتابُ وَلاَ الْایمانُ...؛
و این‌گونه روحی از امر خود را بر تو وحی کردیم، تو در گذشته نمی‌دانستی کتاب چیست و ایمان کدام است.»
با توجه به این‌که اهل عرفان و معرفت اتفاق نظر دارند که پیامبران حتی قبل از مبعوث‌شدن در زمره مؤمنان بوده و اهل
گناهان کبیره و
صغیره نبودند؛ لذا این بخش از آیه را نمی‌توان این‌گونه معنا کرد که پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پیش از نزول قرآن نسبت به دیگر کتاب‌های آسمانی و اصل ایمان آگاهی نداشت؛ و قبل از نزول وحی بر هیچ
دین و آیینی نبود، بلکه معنای این بخش از آیه باتوجه به آنچه که مفسران گفته‌اند، می‌تواند یکی از احتمالات زیر باشد:
• «ما کُنْتَ تَدْرِی مَا الْکِتابُ» یعنی
قرآن، «وَ لَا الْاِیمانُ» یعنی
نماز؛
لذا معنای این جمله این است که‌ای رسول ما! تو قبل از رسیدن به مقام پیامبری، قرآن و نماز را نمی‌شناختی. البته نماز
تشریع شده در
اسلام.
• بعضی گفته‌اند منظور از این جمله آن است که تو پیش از آمدن وحی، اهل ایمان را نمی‌شناختی و نمی‌دانستی چه کسی به قرآن و رسالت تو ایمان خواهد آورد و چه کسی ایمان نخواهد آورد و این مورد از باب حذف مضاف است.
• منظور قبل از
بلوغ و دوران کودکی است؛
یعنی زمانی که کودک بودی و هنوز به سن بلوغ نرسیده بودی از کتاب و ایمان آگاهی نداشتی.
• ایمان عبارت است از: اقرار به تمام تکالیف الهی و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قبل از
نبوت آگاه به تمام تکالیف الهی (که بعدها در اسلام تشریع شد) نبود، بلکه نسبت به خدای یکتا آگاهی داشت و موحد بود.
•
صفات خدا دو گونه است: بعضی از آنها قابل شناخت با
عقل و دلایل عقلی است؛ اما برخی قابل شناخت نیست، مگر از راه شنیدن و دلایل شنیداری و این نوع شناخت قبل از نبوت برای رسول خدا به دست نیامده بود.
• برخی هم گفته‌اند: «ما کُنْتَ تَدْرِی مَا الْکِتابُ وَ لَا الْاِیمانُ»، جمله مستقل است و دلالت ندارد که قبل از ارسال
فرشته وحی می‌دانستی. «ما کنت»
فعل ماضی است و ممکن است مراد در همان موقع که نور مقدس تو را آفریدم خالی از هرگونه کمال بودی؛ چون ممکن از خود هیچ ندارد؛ هرچه دارد به افاضه حق است ولی از آن‌جا که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قابلیت افاضه جمیع کمالات را داشت و خداوند در همان عالم نورانیت جمیع کمالات را به وجود مقدس او افاضه فرمود؛ لذا قبل از افاضه او هیچ نداشت.
• «ما کُنْتَ تَدْرِی مَا الْکِتابُ وَ لَا الْاِیمانُ»، در مقام بیان این معنا است که آنچه رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دارد و مردم را هم به سویش می‌خواند، همه از جانب خدای متعال است، نه از ناحیه خودش و آنچه که خداوند به او داده به وسیله وحی و بعد از نبوت بود. بنابراین، مراد از این‌که می‌فرماید: «تو نمی‌دانستی کتاب چیست»، این است که معارف جزئی عقاید و شرایع عملی‌اش را که در کتاب آمده قبلاً از آن اطلاع نداشتی و این معنا درست است؛ به دلیل آن‌که خدای متعال بعد از نبوت و وحی، علم به این جزئیات را به آن‌حضرت داد. و منظور از این‌که فرمود: «و تو نمی‌دانستی ایمان چیست»، این است که تو واجد ایمان و التزام تفصیلی به یکایک معارف حقه و اعمال صالح نبودی. اگر کسی بپرسد؛ چرا ایمان را به اعمال صالح تفسیر کردی؟ می‌گوییم در قرآن کریم این استعمال آمده و فرمود:
«وَما کانَ اللَّهُ لِیُضِیعَ اِیمانَکُمْ؛
خدا چنان نبوده که عمل شما را ضایع کند.»
پس معنای آیه چنین می‌شود: تو قبل از وحی، علمی به کتاب و معارف و شرایعی که در آن است نداشتی و متصف به این ایمانی که بعد از وحی دارا شدی نبودی، و ایمان و التزام به یکایک عقاید و اعمال دینی نداشتی.
بنابراین، آیه مورد بحث منافات ندارد با این‌که آن‌حضرت قبل از بعثت هم ایمان به خدا و دیگر پیامبران و کتاب‌های آنان داشته باشد و اعمالش همه صالح باشد؛ چون آنچه در این آیه
نفی شده، علم به تفاصیل و جزئیات معارفی است که در کتاب قرآن آمده و نیز التزام اعتقادی و عملی به آن معارف و روشن است که نفی علم و التزام تفصیلی، ملازم با نفی التزام اجمالی ایمان به خدا و
خضوع در برابر حق نیست.
با توجه به این بیان، جای هیچ شکی نیست که حال رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قبل از بعثت، با حال آن‌حضرت بعد از بعثت فرق داشته و آیه شریفه هم ناظر به بیان چنین تفاوتی بوده و در صدد بیان این واقعیت است که آنچه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بعد از نبوت دارا شد، دانشی بود که خدای تعالی از طریق وحی به او داد و خودش در آن دخالتی نداشت.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «علم پیامبر نسبت به قرآن و ایمان قبل از بعثت»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۷/۲۵.
