• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حماسه‌ مقدس

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: حماسه مقدس.
پرسش: مشخصات "حماسه مقدس" از دیدگاه شهید مطهری چیست؟
پاسخ: واژه حماسه از ریشه «حمس»، به معنای «شدت و صلابت» است. استاد مطهری در تحلیل و بررسی قیام و نهضت حسینی و مقایسه آن با دیگر انقلاب‌ها و قیام‌ها، می‌گوید حماسه‌ای مقدس است که دارای روحیه عدالت‌خواهی، و حق‌طلبی بوده و در فضای تاریک، استبداد و ستم جامعه واقع شده و در آن رشد و بینش نیرومند که مافوق منطق افراد عادی و عقلایی جامعه است، وجود داشته باشد. وی معتقد است، امام حسین علیه‌السلام، یک‌ شخصیت حماسی است؛ اما نه مانند «جلال‌الدین خوارزم شاه» و «رستم»؛ امام حسین علیه‌السلام، حماسه انسانیت و بشریت است؛ سخن، عمل و روح امام حسین علیه‌السلام، هیجان، تحریک، درس و القای نیرو می‌باشد. در داستان کربلا، سراسر عظمت، شجاعت، حق‌خواهی و حق‌پرستی موج می‌زند. بنابراین این شخصیت‌ها هستند که حماسه مقدس را می‌سازند.



واژه حماسه از ریشه «حمس»، به معنای «شدت و صلابت» است، و گاه به معنای «شجاعت و حمیت»‌ استعمال می‌شود.


به‌طور‌کلی، کلمه «حماسه» در مواردی مانند موارد زیر استعمال می‌شود:

۲.۱ - شعر حماسی

ادبا و شاعران، برخی منظومه‌های شعری را از نظر محتوا، به منظومه‌های‌ حماسی تقسیم می‌کنند؛ و می‌گویند: شعر حماسی، شعری است که در آن غیرت، شجاعت و مردانگی موج می‌زند و روح را تحریک می‌کند و به هیجان می‌آورد.

۲.۲ - سخن حماسی

سخنی است که در آن بویی از غیرت، شجاعت، مردانگی، ایستادگی و مقاومت‌ باشد.

۲.۳ - سرگذشت و تاریخ حماسی

سرگذشتی که پر از غیرت، شجاعت، مردانگی، ایستادگی و مقاومت است.

۲.۴ - شخصیت حماسی

اشخاصی هستند که روحیه غیرت‌مندی، حمیت، شجاعت، ایستادگی، حس دفاع از حقوق و حس عدالت‌خواهی دارند.


حال که معنای حماسه روشن شد، باید روشن شود که حماسه مقدس چه حماسه‌ای بوده و دارای چه ویژگی‌ها و مشخصه‌هایی است و در کجا می‌توان چنین حماسه‌ای را جست‌و‌جو کرد؟
استاد مطهری در تحلیل و بررسی قیام و نهضت حسینی و مقایسه آن با دیگر انقلاب‌ها و قیام‌ها، به تبیین چنین حماسه‌ای می‌پردازد و می‌گوید:
شخصیت‌های حماسی که اغلب در منظومه‌های حماسی از آنها یاد شده است، جنبه نژادی و قومی دارند و این اعم است از شخصیت‌های افسانه‌ای؛ مثل «رستم» و «اسفندیار» و یا شخصیت‌های واقعی؛ مثل «جلال الدین خوارزم شاه» در تاریخ ایران. غالباً قهرمانان یک قوم ـ اعم از واقعی و افسانه‌ای، از آن نظر که انتساب‌ به آن قوم دارند، احساسات آن مردم را تحریک می‌کنند. اصولاً، قهرمان دوستی و قهرمان‌پرستی، جزو سرشت بشر است. مخصوصاً وقتی که قهرمان، تعلقی هم به انسان داشته باشد که انسان بخواهد به او افتخار کند.
اما مطلب در مورد امام حسین ـ علیه‌السلام ـ غیر از این است؛ امام حسین علیه‌السلام، یک‌ شخصیت حماسی است؛ اما نه مانند «جلال‌الدین خوارزم شاه» و «رستم»؛ امام حسین علیه‌السلام، حماسه انسانیت و بشریت است؛ سخن، عمل و روح امام حسین علیه‌السلام، هیجان، تحریک، درس و القای نیرو است. در داستان کربلا، سراسر عظمت، شجاعت، حق‌خواهی و حق‌پرستی موج می‌زند. بنابراین این شخصیت‌ها هستند که حماسه مقدس را می سازند.


پس با توجه به توضیحات بالا، حماسه مقدس دارای ویژگی‌ها و مشخصه‌های زیر است:

۴.۱ - روحیه عدالت‌خواهی

حماسه‌ای که در آن، روحیه عدالت‌خواهی وجود داشته باشد.

۴.۲ - مقدس بودن هدف

حماسه‌ای که در آن، فقط حق ‌و حقیقت دیده می‌شود، نه نژاد، ملت، قاره، مملکت، خودیت و ... .
آیه شریفه ۶۴، سوره آل‌عمران، به این واقعیت اشاره دارد: «بگو: ای اهل کتاب! بیایید به‌سوی سخنی که میان ما و شما یکسان است که جز خداوند یگانه را نپرستیم و چیزی را همتای او قرار ندهیم و بعضی از ما، بعضی دیگر را ـ غیر از خدای یگانه ـ به خدایی نپذیرد. هر‌گاه (از این دعوت،) سرباز زنند، بگویید: گواه باشید که ما مسلمانیم». یعنی ای اهل کتاب! ای کسانی که ادعای مذهب دارید! بیایید با هم‌دیگر یک‌ سخن داشته و خود را در راه یک عقیده فراموش کنید؛ بیایید یک سخن را ایده‌ خودتان قرار دهید و آن این‌که، جز خدا هیچ موجودی را قابل پرستش ندانید؛ بیائید استثمار، بشرپرستی‌ و ... را ملغی کرده، عدل و مساوات را در میان بشریت بیاورید.
پس یکی از چیزهایی که یک حماسه را مقدس می‌کند، این است که هدف آن حماسه‌ مقدس باشد.

۴.۳ - تحقق در فضایی ظلمانی

جهت دیگر تقدس یک حماسه این است که، در شرایط و فضای بسیار تاریک، ظلمانی، استبداد و ستم مطلق در یک جامعه، تحقق پیدا می‌کند؛ در این فضا، یک شعله حرکت کرده و فریاد عدالت سر می‌دهد و جنبشی‌ است در یک سکون؛ در‌حالی‌که همه ساکن، ساکت و مرعوب‌اند؛ کلام و سخنی است که فریاد سر می‌دهد؛ به‌عنوان مثال، نمرودی پیدا می‌شود که یک مرد باقی نمی‌گذارد، و در همین‌ زمان، نهضت مقدس حضرت ابراهیم علیه‌السلام صورت می‌گیرد؛ و یا در عصر بعثت پیامبر اکرم ( ص ) که تمام دنیا در ظلمت و خاموشی و هرج‌و‌مرج و فساد فرو رفته است، ناگهان فریاد «قولوا لا اله الا الله تفلحوا» (بگویید خدایی جز الله نیست تا رستگار شوید)، بلند می‌شود و یا وقتی‌ بنی‌امیه توانسته بودند اسلام را آن‌چنان استثمار و استخدام و منحرف کنند که یک عده مردم از خدا بی‌خبر به‌عنوان جهاد و خدمت به اسلام به جنگ امام حسین‌ ـ علیه‌السلام ـ بیایند؛ در یک چنین شرایطی، شعله‌ای مانند شعله‌ حسینی پیدا می‌شود.

۴.۴ - وجود رشدی نیرومند

چهارمین ویژگی یک حماسه مقدس آن است که در آن، یک رشد و بینش‌ نیرومند وجود دارد؛ و ‌قیام‌کننده و حماسه‌ساز چیزی را می‌بیند که دیگران نمی‌بینند؛ منطقی مافوق منطق افراد عادی و عقلایی جامعه دارد؛ مثلاً در نهضت و حماسه حسینی، ابن‌عباس، محمد بن‌ حنفیه و عده زیادی، طبق منطق خودشان امام حسین ـ علیه‌السلام ـ را از رفتن به کربلا نهی می‌کردند، ولی امام حسین علیه‌السلام چیزی را می‌دید که آنها نمی‌دیدند؛ آنها به اندازه امام حسین ـ علیه‌السلام ـ خطر را احساس‌ نکرده و نمی‌توانستند بفهمند که چنین قیامی در آینده چه آثار بزرگی‌ دارد.
اینها برخی مشخصه‌های حماسه مقدس است که از آثار استاد مطهری قابل برداشت است.


۱. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج ۴، ص ۶۳، کتاب‌فروشی مرتضوی‌، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.    
۲. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج ۳، ص ۱۵۴.    
۳. مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، ج ۱، ص ۱۱۳ ۱۱۵، انتشارات صدرا، چاپ چهاردهم، ۱۳۶۸ش.    
۴. مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، ج ۱، ص ۱۱۷، انتشارات صدرا، چاپ چهاردهم، ۱۳۶۸ش.    
۵. مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، ج ۱، ص ۱۱۷، انتشارات صدرا، چاپ چهاردهم، ۱۳۶۸ش.    
۶. مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، ج ۱، ص ۱۳۳، انتشارات صدرا، چاپ چهاردهم، ۱۳۶۸ش.    
۷. مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، ج ۱، ص ۱۶۲، انتشارات صدرا، چاپ چهاردهم، ۱۳۶۸ش.    
۸. مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، ج ۱، ص ۱۳۹، انتشارات صدرا، چاپ چهاردهم، ۱۳۶۸ش.    
۹. آل‌عمران (۳)، آیه ۶۴.    
۱۰. مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، ج ۱، ص ۱۳۹ ۱۴۰، انتشارات صدرا، چاپ چهاردهم، ۱۳۶۸ش.    
۱۱. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج ۴۴، ص ۲۹۸، مؤسسة الوفاء، بیروت لبنان:« کُلٌّ یَتَقَرَّبُ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِدَمِه».    
۱۲. مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، ج ۱، ص ۱۴۱، انتشارات صدرا، چاپ چهاردهم، ۱۳۶۸ش.    
۱۳. مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، ج ۱، ص ۱۴۲، انتشارات صدرا، چاپ چهاردهم، ۱۳۶۸ش.    



پایگاه اسلام کوئست.    






جعبه ابزار