حقوق مادر و پدر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه:احترام به پدر و مادر، حقوق پدر و مادر، وجوب اطاعت از پدر و مادر.
پرسش: حقوق پدر و مادر چیست و اگر پدر و مادر هر دو خیرخواه فرزند باشند، امر و دستور کدام‌یک نسبت به فرزند مقدم است؟
پاسخ:
حق
پدر و مادر از مسائلی است که در
قرآن مجید و
روایات، بسیار روی آن تکیه شده و کمتر موضوعی است که این‌قدر مورد تأکید واقع شده باشد و در چهار مورد در
قرآن بعد از
توحید و
عبودیت خدا،
احسان به والدین مطرح شده است.
در
سوره نساء آیه ۳۶ می‌فرماید: «
و اعبدوالله و لا تشرکوا به شیئاً و باالوالدین احساناً...»؛ و خدا را بپرستید؛ و هیچ چیز را همتای او قرار ندهید؛ و به پدر و مادر نیکی کنید.
از تعبیرهای مکرر قرآن استفاده می‌شود که میان این دو ارتباط و پیوندی است و در حقیقت چنین است؛ چون بزرگ‌ترین
نعمت، نعمت هستی و
حیات است که در درجه اول از ناحیه خداست و در مراحل بعد به پدر و مادر ارتباط دارد؛ زیرا که فرزند بخشی از وجود پدر و مادر است؛ بنابراین ترک
حقوق پدر و مادر همدوش
شرک به خداست.
و در
سوره اسراء آیه ۲۴ و ۲۳ می‌فرماید: پروردگارت مقرر داشت که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید اگر یکی از آن دو یا هر دو نزد تو به
پیری رسیدند، به آنها «اف» مگو و آنان را از خود مران و با آنان سنجیده و بزرگوارانه سخن بگو و از روی مهربانی و لطف، بال
تواضع خویش را برای آنان فرود آور و بگو: پروردگارا! بر آن دو
رحمت آور، همان‌گونه که مرا در کودکی
تربیت کردند.
در
سوره لقمان، آیه ۱۴ و ۱۵ نیز به این مساله مهم اشاره شده است.
و در
احادیث، در مورد
احسان به والدین بسیار سفارش شده و از آزردن آنها نکوهش به
عمل آمده است:
۱.
پاداش نگاه رحمت به والدین،
حج مقبول است.
۲.
رضایت آن دو رضای الهی و
خشم آنان خشم خداست.
۳.
احسان به پدر و مادر عمر را طولانی می‌کند و سبب می‌شود که فرزندان نیز به ما
احسان کنند.
۴. در احادیث آمده است: حتی اگر تو را زدند، تو «اف» نگو.
۵. خیره نگاه مکن.
۶. دست بلند مکن.
۷. جلوتر از آنها راه نرو.
۸. کاری مکن که مردم به آنها
دشنام دهند.
۹. پیش از آنان منشین.
۱۰. پیش از آن‌که آنان از تو چیزی بخواهند، کمک کن.
هر کاری که موجب آزار و اذیت پدر و مادر شود،
حرام است و
فقها نیز به حرمت آن
فتوا داده‌اند.
حضرت
امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) در این باره می‌فرماید: سفری که اسباب اذیت پدر و مادر باشد، حرام است و
انسان باید در آن سفر
نماز را تمام بخواند و
روزه بگیرد.
در
اطاعت از پدر و مادر، تخلف از هر کدام که باعث آزار و اذیت وی شود، جایز نیست و
واجب است که
اطاعت شود؛ زیرا عدم ایذاء آنها در اطاعت موضوعیت دارد.
در برخی موارد در
فقه اسلامی،
ولایت پدر شرط است؛ مانند
اذن پدر درباره ازدواج دختر باکره که بسیاری از فقها واجب یا
احتیاط واجب می‌دانند.
در
رساله امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) آمده است: «دختری که به حد
بلوغ رسیده، رشیده است؛ یعنی
مصلحت خود را تشخیص می‌دهد، اگر بخواهد شوهر کند، چنانچه
باکره باشد، باید از پدر یا جدّ پدری
اجازه بگیرد و اجازه مادر و برادر شرط نیست».
در این مورد فقط
اذن پدر شرط است؛ البته با رعایت مصلحت دختر و همچنین در مورد بچه قبل از سن بلوغ که پدر ولایت دارد.
اگر
پدر و مادر پیشنهاد یا امر غیر منطقی و یا خلاف شرع نمایند، بدیهی است که اطاعت آنها در هیچ‌یک از موارد لازم نیست.
قرآن کریم می‌فرماید: «
و ان جاهداک علی ان تشرک بی ما لیس لک به علم فلا تطعهما و صاحبهما فی الدنیا معروفاً ...»؛
هرگاه آن دو تلاش کنند که تو چیزی را همتای من قرار دهی، که از آن آگاهی نداری، از ایشان اطاعت مکن، ولی با آن دو، در دنیا به طرز شایسته‌ای رفتار کن ... .
پس هرگز نباید رابطه
انسان و پدر و مادرش، مقدم بر رابطه او بر
خدا باشد، و هرگز نباید عواطف خویشاوندی مقدم و
حاکم بر اعتقاد مکتبی او گردد. با این حال
قرآن تأکید می‌فرماید که حتی اگر پدر و مادر
کافر باشند، رعایت احترامشان لازم است؛ لذا فرمود: «ولی با آن دو، در
دنیا به طرز شایسته‌ای رفتار کن»؛ یعنی گرچه اگر خلاف شرع امر کردند، نباید اطاعت کرد؛ ولی در عین حال با برخورد منطقی و انجام وظیفه
امر به معروف و
نهی از منکر در بهترین صورت باید با این‌گونه پیشنهادها برخورد کرد.
۱. رساله حقوق امام سجاد علیه‌السلام.
۲. تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج۱۳، صفحه ۱۰۹.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «حقوق مادر و پدر»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱۰/۱۶.
