بررسی سندی روایت انا حرب لمن حاربتم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حدیث،
روایت،
سند، حرب، سلم، اهل‌سنت.
پرسش: آیا این سخن
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خطاب به
اهل‌بیت (علیه‌السّلام) در منابع معتبر اهل‌سنت نیز وجود دارد که می‌فرماید: من دوست دوستان شما و دشمن دشمنان شمایم: «حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبْتُمْ، وَسِلْمٌ لِمَنْ سَالَمْتُمْ»؟!
پاسخ: روایت مورد اشاره و روایات دیگری همسو با آن در کتب اهل سنت با ذکر راویانی با درجه اعتبار مختلف یافت می‌شود.
روایات فراوانی در منابع اهل‌سنت در مورد
فضائل اهل‌بیت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به ویژه
اصحاب کساء، وارد شده است. از جمله این روایات، حدیثی است که از پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خطاب به امیرالمؤمنین
علی بن ابی طالب،
حضرت فاطمه و
امام حسن و
امام حسین نقل شده است، مبنی بر این‌که من با افرادی که شما با آنان دشمنی می‌کنید دشمنم و با افرادی که شما با آنان دوستی می‌نمایید، دوستم: «اَنَا حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبْتُمْ، وَسِلْمٌ لِمَنْ سَالَمْتُمْ».
این روایت با اندکی تفاوت در عبارت نیز نقل شده است که تنها ضمیر افعال «حاربتم» و «سالمتم» تغییر کرده و جای فاعل و مفعول عوض شده است: «اَنَا حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَکُمْ، وَ سَلْمٌ لِمَنْ سَالَمَکُمْ»؛
من دشمن کسی هستم که با شما به دشمنی برخیزد، و دوست کسی هستم که شما را به دوستی برگزیند.
گفتنی است؛ معنای روایت اوّل از سطح بالاتری برخوردار است؛ چرا که آن روایت چنین می‌گوید: با هر شخصی که شما با او دشمن باشید، من هم دشمنم، و با هر کسی که شما با او دوست باشید، من هم دوستم.
به عبارت دیگر، اختیار دوستی و دشمنی بر عهده اهل‌بیت (علیه‌السّلام) گذاشته شده است. اما به‌هر‌حال، هر دو روایت تاکید بر جایگاه خاص این چهار
معصوم نزد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دارد؛ به گونه‌ای که حب و بغض حضرتشان، تابعی از حب و بغض آن بزرگواران است و این بدین‌معنا است که آن بزرگواران به درجه والای خلوص رسیده که
حب و
بغض آنها شخصی نبوده؛ بلکه تنها برای
خدا و در مسیر او است.
این روایت در چندین کتاب معتبر اهل سنت؛ مانند
صحیح ابن حبان،
سنن ترمذی،
مسند ابی شیبه،
مسند احمد بن حنبل و... آمده و حتی اگر آن‌را خبری
متواتر ندانیم، قطعاً در حد خبر
مستفیض خواهد بود.
اما در بررسی سندی برخی از این احادیث با معیارهای رجالی اهل‌سنت باید گفت:
احمد بن حنبل از جمله افرادی است که این روایت را با اسناد خود به ابوهریره رسانده است. راویان در این سند از این قرارند: «تَلِیدُ بْنُ سُلَیْمَانَ، قَالَ: حَدَّثَنَا اَبُو الْحَجَّافِ، عَنْ اَبِی حَازِمٍ، عَنْ اَبِی هُرَیْرَةَ...».
تلید بن سلیمان محاربی: برخی کتب رجالی اهل‌سنت نسبت به «تلید» نظری منفی داشته و از او با عنوان
شیعه و یا رافضی خبیث! یاد کرده و مدعی‌اند که او به
ابوبکر و
عمر اهانت می‌کرد. (البته این روشی بود که برای تضعیف راویان احادیث تقویت‌کننده مکتب اهل‌بیت (علیه‌السّلام)، همواره مورد استفاده آنان قرار می‌گرفت!) از‌این‌رو برخی به شدت او را تضعیف کرده و به او نسبت
کذب و
تدلیس داده‌اند. با‌این‌حال در یک نقل از
احمد بن حنبل آمده است: با آن‌که تلید بن سلیمان تمایل به تشیع داشت، اما مشکلی در او نمی‌بینیم (تا روایت او را نپذیرم).
ابوالجحاف با آن‌که شیعه بود، اما برخی از علمای اهل‌سنت (ظاهراً به دلیل این‌که اهانتی از او نسبت به خلفا دیده نشده بود) نسبت به او نگاهی مثبت داشتند و با این‌که تعداد اندکی از آنان او را ضعیف می‌دانستند؛ اما دیدگاه بیشترشان نسبت به او نگاهی مثبت بود، به گونه‌ای که برخی؛ مانند احمد بن حنبل و
یحیی بن معین او را
ثقه دانسته،
ابن حجر او را صدوق و راستگو خطاب کرده، و ابن حبان نیز او را در جرگه ثقات به شمار می‌آورد.
همه علمای فن،
ابوحازم را
ثقه دانسته و
ابن عبدالبر اندلسی ادعا کرد که در مورد وثاقت او
اجماع وجود دارد و فردی مخالف آن نیست.
ابوهریره از
اصحاب پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) محسوب شده و نزد اهل‌سنت مقامی بالاتر از صحابی بودن وجود ندارد، علاوه بر آن‌که درصد بالایی از روایات اهل‌سنت، مستند به این صحابی است.
این سند شامل افراد ذیل می‌شود:
«حَدَّثَنَا اِبْرَاهِیمُ، قَالَ: حدّثنا مُحَمَّدُ بْنُ مَرْزُوقٍ، قَالَ: حَدَّثَنِی حُسَیْنُ بْنُ الْحَسَنِ الاَشْقَرُ، عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُوسَی، عَنْ اَبِی مَضَاءٍ وَکَانَ رَجُلَ صِدْقٍ، عَنْ اِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ صُبَیْحٍ مَوْلَی اُمِّ سَلَمَةَ، عَنْ جَدِّهِ صُبَیْح...».
در این سند، همه افراد، به جز افراد زیر توثیق شده‌اند:
حسین بن حسن اشقر که به دلیل شیعه‌بودن و انتقاد از برخی صحابه، او را تضعیف کرده‌اند. البته ابن حبان او را جزء افراد ثقه ذکر کرده است.
ابومضاء که در توصیف او به صدوق بودن و حسن الحدیث بودن اکتفا کرده؛ اما او را ثقه اعلام نکرده‌اند که تفاوت چندانی میان این عبارات در پذیرش یک روایت وجود ندارد.
ابراهیم بن عبدالرحمن که او را فردی مجهول الحال ارزیابی کرده‌اند.
این سند از طرق مختلفی نقل شده است که کوتاه‌ترین و برترین سند آن بررسی می‌شود:
«اَسْبَاطُ بْنُ نَصْرٍ، عَنِ السُّدِّیِّ، عَنْ صُبَیْحٍ مَوْلَی اُمِّ سَلَمَةَ، عَنْ زَیْدِ بْنِ اَرْقَمَ».
با آن‌که برخی «
اسباط بن نصر» را تضعیف کرده‌اند؛ اما دانشمندانی مانند
ابن حبان،
ابن شاهین و
ابن معین او را ثقه اعلام نموده‌اند.
همچنین «
سدّی» که از سوی برخی افراد تضعیف شده، مورد وثاقت افراد برجسته‌ای؛ مانند ابن حبان، احمد بن حنبل (در یک نقل) و
احمد عجلی قرار گرفته است.
«
صُبیح» نیز توسط ابن حبان و
ذهبی توثیق شده و
ابن حجر او را مقبول عنوان کرده است.
جلالت «
زید بن ارقم» در میان راویان نیز واضح است.
سند
ابو سعید خدری در بین اسناد این روایت، از اعتبار کمتری برخوردار است:
«اَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْحَرَّانِیُّ، قَالَ: ثنا یَعْقُوبُ بْنُ یُوسُفَ الضَّبِّیُّ، ثنا نَصْرُ بْنُ مُزَاحِمٍ، ثنا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُسْلِمٍ الْمُلائِیُّ، حَدَّثَنِی دَاوُدُ بْنُ اَبِی عَوْفٍ اَبُو الْجَحَّافِ، عَنْ عَطِیَّةَ الْعَوْفِیِّ، عَنْ اَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ».
قرار گرفتن «
یَعْقُوبُ بْنُ یُوسُفَ الضَّبِّیُّ» در این سند موجب ضعف آن شده است؛ زیرا این شخص مجهول الحال بوده و در کتب رجالی توصیفی از او به میان نیامده است.(بررسی رجالی از نرم افزار جوامع الکلم.)
در بین اسناد فوق، سند زید بن ارقم از اعتبار بیشتری برخوردار است؛ به گونه‌ای که می‌توان با اتکا به نظر برخی از بزرگان اهل‌سنت، مانند ابن حبان، این سند را سندی صحیح دانست؛ چرا که افراد تضعیف‌شده در سند این روایت، توسط او توثیق شده‌اند. از جهتی دیگر، ابن حبان این روایت را در کتاب صحیح خود ذکر کرده است که خود شاهد و تاکیدی دیگر بر صحیح بودن این روایت است.
حاکم نیشابوری نیز این روایت را با سند ابوهریره در
مستدرک خود ذکر کرده و پس از نقل آن آورده است که این روایت، روایتی «حسن» و نیکو است
که این خود، نوعی تایید این حدیث به شمار می‌رود.
از سوی دیگر، احادیث و روایات دیگری هم وجود دارند که معنای کلی آنها همسو با این روایت بوده؛ از‌این‌رو اعتبار آن‌را تقویت می‌کنند؛ روایاتی؛ نظیر:
«فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّی، فَمَنْ اَغْضَبَهَا اَغْضَبَنِی».
«حُسَیْنٌ مِنِّی وَاَنَا مِنْ حُسَیْنٍ، اَحَبَّ اللَّهُ مَنْ اَحَبَّ حُسَیْنًا، حُسَیْنٌ سِبْطٌ مِنَ الْاَسْبَاطِ».
«عَلِیٌّ مِنِّی، وَاَنَا مِنْهُ، وَلَا یُؤَدِّی عَنِّی اِلَّا اَنَا اَوْ عَلِیٌّ».
و...
بنابر این، همه آنها این معنای کلی را اثبات می‌کنند که وجود این بزرگواران جدای از یکدیگر نبوده و کسی که با یک نفر از آنها دشمن باشد با همه آنها دشمن بوده و اگر کسی یکی از آنها را بیازارد، مانند این است که همه آنها را آزرده باشد.
در نتیجه، با توجه به توثیق راویان این حدیث و وجود قرائن دیگر، مانعی برای پذیرش این حدیث حتی نزد
اهل‌سنت وجود ندارد و نپذیرفتن و ملتزم نبودن به محتوای آن توسط برخی از آنان جای تامل دارد.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «بررسی سندی روایت انا حرب لمن حاربتم»، تاریخ بازیابی۱۴۰۱/۶/۳۱.
