نسخ حکم صدقه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: نسخ، حکم،
صدقه، نجوا، شأن نزول، زکات، سوره مجادله.
پرسش: چرا خداوند در ابتدا بر طبق آیة ۱۲ و ۱۳ سوره مجادله به مسلمین دستور داده است قبل از این‌که با
محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) به راز سخن بگویید، باید صدقه بدهید؛ اما بعد از مدتی به علت عدم توانایی مردم، امر خود را تغییر می‌دهد و پرداختن
زکات را کافی می‌داند؟
پاسخ: هدف، آزمایشی بود برای افراد پر ادعایی که از این طریق اظهار
علاقه خاصی به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) می‌کردند، معلوم شد این اظهار علاقه‌ها تنها در صورتی است که نجوا مجانی باشد؛ اما هنگامی که نیاز به
بذل مقداری مال داشت، خاموش شدند. از این گذشته این حکم برای همیشه در مسلمانان اثر گذارد و نشان داد تا ضرورتی نباشد، نباید وقت گران‌بهای پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و دیگر رهبران بزرگ اسلامی را با نجوا گرفت و وسیله ناخشنودی مردم را فراهم ساخت و در حقیقت کنترلی بود برای نجواها در آینده.
قبل از
تفسیر، آیه مورد نظر و ترجمه آن بیان می‌گردد.
«
یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اِذَا نَاجَیْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیْ نَجْوَاکُمْ صَدَقَةً ذَلِکَ خَیْرٌ لَکُمْ وَاَطْهَرُ فَاِنْ لَمْ تَجِدُوا فَاِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ؛
ای کسانی که
ایمان آوردید، هنگامی که می‌خواهید با
رسول خدا نجوا کنید، قبل از آن صدقه‌ای (در راه خدا) بدهید. این برای شما بهتر و پاکیزه‌تر است و اگر توانایی نداشته باشید، خداوند
غفور و
رحیم است».
در
آیه بعدی می‌فرمایند: «
اَاَشْفَقْتُمْ اَنْ تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیْ نَجْوَاکُمْ صَدَقَاتٍ فَاِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَتَابَ اللَّهُ عَلَیْکُمْ فَاَقِیمُوا الصَّلاةَ وَآتُوا الزَّکَاةَ وَاَطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَاللَّهُ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ؛
آیا ترسیدید
فقیر شوید از دادن زکات قبل از نجوا خودداری کردید. اکنون که این کار را نکردید و خداوند
توبه شما را پذیرفت.،
نماز را بر پا دارید و زکات را ادا کنید و
خدا و پیامبرش را
اطاعت کنید و (بدانید) خداوند از آن چه انجام می‌دهید، با خبر است».
گروهی از مردم به‌خصوص ثروتمندان مرتب مزاحم
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) می‌شدند و با او نجوا (در گوشی و یواش صحبت کردن که دیگران متوجه نشده و نمی‌شنوند.) می‌کردند؛ کاری که مایه اندوه دیگران یا کسب امتیاز بی‌دلیل برای اینان بود. به علاوه موجب تضییع اوقات گران‌بهای پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) می‌شد،
حکم فوق نازل شد که در واقع آزمونی بود برای آن‌ها و نیز کمکی به مستمندان و وسیلة مؤثری برای کم شدن این مزاحمت‌ها. به این ترتیب آن‌ها که تمکن مالی داشتند، دادن صدقه قبل از نجوا برای آنان
واجب بود و آن‌ها که نداشتند، بدون آن نمی‌توانستند با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) نجوا کنند.
آیه بعدی نسخ آیه اول است که می‌فرماید: که آن‌ها در نجواهای قبلی مرتکب گناهی شده بودند، خواه به خاطر تظاهر و
ریا و یا آزار پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و یا ایذاء
مؤمنان فقیر، ولی بعد از واجب شدن صدقه، به خاطر
ترس از صدقه،
سخن گفتن با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) را ترک کردند، باید توبه نمایند.
چرا وجوب صدقه قبل از نجوا کردن با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)
تشریع شد و بعد از مدت کوتاهی نسخ گردید؟
جواب این سؤال را به‌خوبی می‌توان از قرائن موجود در آیة فوق و
شأن نزول آن به دست آورد. هدف، آزمایشی بود برای افراد پر ادعایی که از این طریق اظهار علاقه خاصی به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) می‌کردند، معلوم شد این اظهار علاقه‌ها تنها در صورتی است که نجوا مجانی باشد؛ اما هنگامی که نیاز به
بذل مقداری مال داشت، خاموش شدند. از این گذشته این حکم برای همیشه در مسلمانان اثر گذارد و نشان داد تا ضرورتی نباشد، نباید وقت گران‌بهای پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و دیگر رهبران بزرگ اسلامی را با نجوا گرفت و وسیله ناخشنودی مردم را فراهم ساخت و در حقیقت کنترلی بود برای نجواها در آینده.
بنابراین حکم مذبور از آغاز جنبه موقتی داشته و پس از آن‌که هدف آن تأمین گردید، نسخ شد؛ زیرا ادامه آن نیز مشکل ایجاد می‌کرد؛ چراکه گاه مسائل ضروری پیش می‌آمد که لازم بود به طور خصوصی با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) در میان گذارده شود؛ چنان‌که صدقه باقی می‌ماند، ای بسا این ضرورت‌ها از دست می‌رفت و افراد یا جامعه اسلامی زیان می‌دیدند.
۱. احسن الحدیث، علی‌اکبر قرشی، ج۱۱، ذیل آیه ۱۲ سوره مجادله.
۲. اطیب البیان، عبد الحسین طیب، ج۱۲، ذیل آیه ۱۲ سوره مجادله.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «نسخ حکم صدقه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۹/۱۱.
