فرق ایمان و اسلام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ایمان،
اسلام،
تصدیق،
اقرار.
پرسش: فرق ایمان و اسلام چیست؟
واژه اسلام، در
قرآن و احادیث، دو گونه کاربرد دارد: گاه در اسلام حقیقی به‌کار رفته است، مانند:
«اِنِّی اُمِرْتُ اَنْ اَکُونَ اَوَّلَ مَنْ اَسْلَمَ؛
بگو: من مأمورم که نخستین کسی باشم که اسلام آورده است».
امام علی (علیه‌السّلام) نیز در تعریف اسلام فرموده است:
«الاِسلامُ هُوَ التَّسلیمُ، وَ التَّسلیمُ هُوَ الیَقینُ، وَ الیَقینُ هُوَ التَّصدیقُ، وَ التَّصدیقُ هُوَ الاِقرارُ وَ الاِقرارُ هُوَ الاَداءُ وَ الاَداءُ هُوَ العَمَلُ؛
اسلام، تسلیم شدن است و تسلیم بودن، یقین داشتن است و یقین، تصدیق کردن است و تصدیق کردن، اقرار نمودن است و اقرار، انجام دادن است و انجام دادن، همان عمل است.
این سخن، بدان معناست که شدّت ارتباط الفاظ هفت‌گانه‌ای که ذکر شد، تا حدّی است که می‌توان هر یک را به دیگری
تفسیر و
تبیین کرد.
اسلام به این معنا، تفاوتی با ایمان ندارد؛ امّا اسلام، کاربرد دیگری نیز در قرآن و حدیث دارد و آن، عبارت است از اسلام ظاهری، مانند این آیه:
«قَالَتِ الْاَعْرَابُ ءَامَنَّا قُل لَّمْ تُؤْمِنُواْ وَ لَکِن قُولُواْ اَسْلَمْنَا وَ لَمَّا یَدْخُلِ الْاءِیمَانُ فِی قُلُوبِکُمْ وَ اِن تُطِیعُواْ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَا یَلِتْکُم مِّنْ اَعْمَالِکُمْ شَیْئا اِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ؛
بادیه نشینان گفتند: «ایمان آوردیم». بگو: ایمان نیاورده‌اید؛ لیکن بگویید: «اسلام آوردیم» و هنوز در دل‌های شما ایمان داخل نشده است. و اگر
خدا و
پیامبر او را فرمان برید، از
[ارزشِ
] کرده‌هایتان چیزی کم نمی‌کند. همانا خدا آمرزنده مهربان است».
اسلام، در این آیه، با ایمان، متفاوت است و عبارت است از اقرار ظاهریِ بدون باور قلبی و ایمان، عبارت است از باور قلبیِ همراه با همه لوازم آن.
احادیثی که این آیه را تفسیر کرده‌اند و یا با الهام از آن، تفاوت میان اسلام و ایمان را بیان کرده‌اند، به هفت دسته می‌توان تقسیم کرد:
احادیثی که دلالت دارند ایمان، شریک اسلام است؛ ولی اسلام، شریک ایمان نیست و نتیجه می‌گیرند که هر مؤمنی
مسلمان نیز هست؛ ولی هر مسلمانی
مؤمن نیست.
احادیثی که دلالت دارند بر این که ایمان، عبارت است از باور قلبی‌ای که اعمال صالح، آن را تصدیق کنند و اسلام، عبارت است از آنچه بر زبان جاری می‌شود و زمینه را برای اجرای احکام ظاهریِ اسلام، مانند صحّت
ازدواج، فراهم می‌سازد.
احادیثی که می‌گویند: ایمان، عبارت است از اقرار و عمل، و اسلام عبارت است از اقرار بدون عمل.
احادیثی که می‌گویند: اسلام، عبارت است از اقرار و انجام دادن
ضروریات دین، مانند
نماز و
روزه و
حج؛ ولی در ایمان، افزون بر آن،
ترک معاصی و بخصوص
گناهان کبیره نیز لازم است.
احادیثی که ایمان را اقرار و عمل و
نیت می‌دانند و اسلام را اقرار و عمل بدون نیّت.
مقصود از عملِ بدون نیت، همان عمل کردن به ظواهر اسلام بدون باور قلبی است؛ زیرا نیّت، از باور قلبی ناشی می‌گردد.
احادیثی که دلالت دارند اسلام، آشکار است و ایمان، در
قلب.
احادیثی که تفاوت اسلام و ایمان را در آثار آن (یعنی اجرای احکام و قوانین در
دنیا، و پاداش در
آخرت) ذکر کرده‌اند.
با تأمّل در این احادیث، روشن می‌شود که اختلاف این احادیث، ظاهری است و در واقع، همه آنها اشاره به یک واقعیت دارند.
ممکن است در این جا این شبهه مطرح شود که: کلمه ایمان نیز در قرآن و حدیث (همان‌طور که پیش از این اشاره شد) مانند کلمه اسلام، در
اقرار زبانی استعمال می‌شود. پس تفاوتی در تعریف ایمان و اسلام نیست.
به سخن دیگر، تفاوت‌های ذکر شده، تفاوت میان اسلام و ایمان حقیقی و ظاهری است، نه تفاوت میان اسلام و ایمان؛ زیرا
اسلام حقیقی، همان
ایمان حقیقی است و
اسلام ظاهری، همان
ایمان ظاهری.
پاسخ، این است که:
اوّلاً: استعمال، اعم از
حقیقت و مجاز است. بنا بر این، به استنادِ استعمال کلمه ایمان و اسلام در دو معنای مشابه، نمی‌توان گفت که تفاوتی در مفهوم حقیقی آنها وجود ندارد.
ثانیا: ایمان و اسلام، هم از نظر مفهوم لغوی و هم در قرآن و حدیث و هم از نظر احکام مترتّب بر آنها، تفاوت دارند.
امّا از نظر لغت، پیش از این، توضیح داده شد که ایمان، از ریشه «امن» است که دو معنای متقارب دارد: یکی سکون قلب و دیگری
تصدیق که هر دو، فعل قلب هستند؛ ولی اسلام، به معنای تسلیم است که اعم از تسلیم ظاهری و واقعی است.
همچنین در قرآن و احادیث اسلامی (همان‌طور که تفصیلاً گذشت) تصریح شده که ایمان و اسلام، دو معنایِ متفاوت دارند و احکام مترتّب بر آنها نیز متفاوت است.
به سخن دیگر، خروج از ایمان، به معنای خروج از اسلام و ورود به
کفر نیست و این تدبیر در تشریع (
قانون‌گذاری)، از جلوه‌های
حکمت و
رحمت مکتب وحی است.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «فرق ایمان و اسلام» تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۲/۱۷.
