عوامل اندوه در زندگی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: عوامل طبیعی،
غم،
شادی، اقتصادی، آفت‌ها،
بد اخلاقی، خیالی.
پرسش: بر اساس آموزه‌های دینی، چه عواملی غم و اندوه را در زندگی به دنبال دارند؟
پاسخ: برخی از عواملی که موجب غم و اندوه و نگرانی در زندگی گردیده و در واقع آفت سرور و شادی می‌باشند؛ عبارت‌اند از: بد اخلاقی،
حسادت،
گناه،
فقر و
دلبستگی به دنیا.
گفتنی است؛ اساسا دنیای فانی که مطمئنا با
مرگ پایان می‌یابد، جایی برای شادی مطلق نیست، اما با این وجود، افراد نیکوکار و با
ایمان می‌توانند با رعایت اموری - بدون آن که از
خدا و
معاد غافل شوند - در دنیا نیز شادمانه زندگی کنند؛ زیرا بسیاری از عوامل غم و اندوه در آنان وجود نداشته و با امید به شادی بی پایان آخرت، در مقابل عوامل دیگر مخل شادی نیز مقاومت می‌کند.
با توجه به احادیث؛ عواملی موجب غم و اندوه و نگرانی در زندگی گردیده و در واقع آفت سرور و شادی می‌باشند. در این جا به طور خلاصه این عوامل و آفت‌ها در چند بخش ذیل بیان می‌شود.
مقصود، صفات ناپسندی هستند که اگر
انسان، متصف به آن صفات باشد، نمی‌تواند شاد زندگی کند؛ مانند:
لقمان به فرزندش فرمود: «هر کس بدخلقی کند، اندوهش فراوان می‌شود».
امام علی (علیه‌السّلام) در پاسخ به این سؤال که: «چه کسی در زندگی بیش از دیگران پیوسته غمناک است؟»، فرمود: «کسی که از همه بداخلاق‌تر است».
امام علی (علیه‌السّلام): «
حسود، شادمان دیده نمی‌شود».
«حسود، غمناک است».
امام علی (علیه‌السّلام): «
کینه توز، جانش در عذاب است و گرفتاری و اندوهش چند برابر».
امام علی (علیه‌السّلام): «از بی تابی بپرهیز که رشته
امید را پاره می‌کند و کار را سست می‌گرداند و اندوه را در پی می‌آورد. بدان که نجات در دو چیز است: مشکلی را که چاره دارد باید چاره اندیشی کرد و مشکلی را که چاره ندارد باید شکیبایی ورزید».
امام علی (علیه‌السّلام): «شتاب کردن پیش از دست یابی به موقعیت، اندوه بار است».
«از شتاب زدگی بپرهیز که سرلوحه زیانکاری و پشیمانی است».
پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): «اشتیاق به
دنیا،
غصه و اندوه را فراوان می‌کند و بی رغبتی به دنیا، دل و تن را آسوده می‌سازد».
امام صادق (علیه‌السّلام): وقتی این آیه نازل شد: «اگر بعضی از مردان و زنانشان را از چیزی برخوردار ساخته‌ایم، تو به آن چشم مدوز و اندوهگین آنان مباش و در برابر مؤمنان، فروتنی کن».
پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «کسی که به دلداری دادن خدا آرام نگیرد، جانش بر دنیا حسرت‌ها می‌خورد و هر کس چشمش به دارایی‌های دیگران باشد، اندوهش بسیار می‌شود و ناراحتی‌اش بهبود نمی‌یابد».
آفت‌های عملی، عبارت است از کارهای ناشایسته‌ای که آرامش درونی انسان را از بین می‌برند و بدین‌سان، موجب اضطراب و نگرانی می‌گردند؛ مانند:
هوسرانی،
چشم چرانی،
گناه، کوتاهی در انجام دادن کارهای نیک، بیکاری و از دست دادن فرصت‌ها و بی توجهی به
عبادت الهی.
کارهای نیک، هماهنگ با
فطرت و سرشت آدمی‌اند، به همین جهت، انسان از انجام دادن آن، احساس آرامش و لذت و شادی دارد؛ اما کارهای زشت و ناروا با فطرت انسان، سازگاری ندارد. لذا انجام آن موجب اضطراب و نگرانی درونی می‌گردد. بدیهی است هر چه کار، نارواتر، و گناه، سنگین‌تر باشد، اضطراب و نگرانی حاصل از آن نیز بیشتر می‌گردد و چه بسا یک لحظه هوسرانی، یک عمر پشیمانی به دنبال داشته باشد.
خداوند در
قرآن می‌فرماید: «و هر کس از یاد من دل بگرداند، در حقیقت، زندگی تنگ (و سختی) خواهد داشت، و
روز رستاخیز او را نابینا محشور می‌کنیم».
پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): «هان! چه بسیار شهوت زودگذری که اندوهی درازمدت به دنبال آورد».
«هر گاه بنده در کار (خیر) کوتاهی ورزد، خداوند، او را به اندوه مبتلا می‌سازد».
امام علی (علیه‌السّلام): «سخت‌ترین غصه‌ها، از دست دادن فرصت‌ها است».
امام باقر (علیه‌السّلام): «آسودگی تن را در آسودگی دل بجوی و با کاستن خطا، به آسودگی دل دست یاب».
امام رضا (علیه‌السّلام): «هیچ یک از شیعیان علی (علیه‌السّلام) نیست که در روز، بدی یا گناهی مرتکب شود؛ مگر این که در شب اندوهی به او می‌رسد که آن بدی و
گناه را فرو می‌ریزد».
شدت نیازمندی انسان به امکانات اقتصادی، ایجاب می‌کند که آفت‌های اقتصادی، بیش از دیگر آفت‌ها برای او نگران کننده باشد. از این رو؛ شاد زیستن بدون مبارزه با این طیف از آفت‌ها، امکان پذیر نیست؛ اما باید توجه داشت که تنها فقر و ناداری و بدهکاری، موجب غم و اندوه نیست؛ بلکه گاه دلبستگی به
ثروت و
ترس از دست دادن آن، و تلاش برای نگهداری و افزودن آن، به مراتب بیش از
فقر، نگران کننده است.
امام علی (علیه‌السّلام): «فقر، مایه خواری شخصیت، پریشانی
عقل و گرد آورنده غصه‌ها است».
پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): «اندوهی چون اندوه بدهکاری نیست».
امام کاظم (علیه‌السّلام):
مسیح (علیه‌السّلام) به
حواریون فرمود: «... به حق می‌گویم: آن کس که بدهی ندارد، آسوده‌تر است و اندوهش کمتر تا کسی که بدهکار است؛ اگر چه بتواند به خوبی، قرض خود را بپردازد».
امام علی (علیه‌السّلام): «مال انباشته شده، اندوه‌ها به بار می‌آورد».
یعنی چیزهایی که جزء اقتضائات زندگی دنیوی‌اند و موجب ایجاد اختلال در بعد مادی زندگی می‌شوند. این موارد، از آن جهت مانع سرورند که پیامدهای منفی دارند و موجب درد و رنج می‌گردند و لذت و خوشی را از بین می‌برند.
برخی از موارد:
امام صادق (علیه‌السّلام) - درباره شناخت نفس انسان – می‌فرماید: «... وقتی سرد باشد، غم می‌خورد و اندوهگین و در هم شکسته و لاغر و فراموشکار و نومید می‌شود».
امام علی (علیه‌السّلام): «مرگ، مایه رسوایی دنیاست؛ چه این که برای خردورز، هیچ شادی‌ای را واننهاده است».
«اگر در نزدیک بودن
اجل و فرارسیدن آن اندیشه کنید، شیرینی و شادمانی زندگی در کامتان تلخ می‌گردد».
پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): «ای مردم! دنیا سرای غم است نه سرای شادی؛ سرای دشواری است، نه سرای آسودگی. پس هر که آن را شناخت، با امیدی شاد نشد، و با سختی و حسرتی، اندوهگین نگشت».
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به
اسامة بن زید فرمود: «ای اسامه! در مسیر حق باش و مبادا در غیر آن، با جلوه‌گری خواهش‌های دنیا و خرمی نعمت‌ها و شادی ناپایدار و زندگی فناشدنی دنیا، پریشان گردی».
امام علی (علیه‌السّلام): «مبادا زندگی دنیا، شما را بفریبد! چه این که دنیا، سرایی است که
بلا از هر سو آن را در میان گرفته است، و به رنج، شهره است، و بی وفایی، ویژگی آن است. هر آنچه در آن است، رو به نابودی است، و آن، میان اهلش به نوبت می‌چرخد و هر روز به کام یکی است. حالاتش پاینده نیست. ساکنانش هرگز از گزند او در امان نیستند. مردم دنیا همان دم که در فراوانی و شادمانی‌اند، یکباره با رنج و فریبکاری روبه رو می‌شوند.... زندگی در آن، نکوهیده است، و آسایشش دوام ندارد. مردم
دنیا در آن، هدف‌ای نشانه رفته‌ای هستند که دنیا تیرهایش را به سوی آنان می‌افکند، و با
مرگ، خردشان می‌کند».
این سخنان بدین معناست که: طبیعت زندگی دنیا، به انواع سختی‌ها و بلاها آغشته است و کسی که به این امر آگاه باشد، می‌داند که شادی‌های آن، نسبی‌اند. از این رو؛ شادی مطلق در دنیا وجود ندارد. کسانی که در دنیا در صدد به دست آوردن شادی مطلق هستند، باید توجه داشته باشند که دست یابی به آن در دنیا امکان پذیر نیست، مگر برای کسانی که خود را به گونه‌ای ساخته‌اند که تلخی‌ها نیز برای آنها شیرین است. وقتی انسان، خود را برای پذیرفتن سختی‌های زندگی و آفت‌های طبیعی و غیر قابل پیشگیری شادی، آماده می‌کند، دشواری‌های زندگی برای او غیر منتظره و نگران کننده نخواهند بود.
بخش قابل توجهی از آفت‌هایی که موجب نگرانی
انسان می‌شوند، آفت‌هایی هستند که وجود خارجی ندارند! بلکه ساخته و پرداخته توهمات و خیالاتی هستند که از مجاری گوناگون، وارد عرصه ذهن و روان انسان می‌شوند؛ مانند:
بخش عمده‌ای از نگرانی‌های انسان، به مشکلات و ناملایماتی مربوط می‌شوند که ممکن است در آینده برای انسان پیش بیایند. تجربه زندگی نشان می‌دهد که اکثر قریب به اتفاق این گونه نگرانی‌ها بیهوده بوده‌اند و به گفته صحابی بزرگوار
ابوذر: «اندوه روزی که به آن نمی‌رسم، مرا کشت!».
امام علی (علیه‌السّلام): «کار را استوار بنیان بگذار و فریب آرزو را نخور و
غم فردا را امروز به خود راه مده که غم امروز، برای خود کافی است و چون فردا شود، بدان خواهی پرداخت؛ چرا که اگر امروز غصه فردا را هم به دوش کشی، اندوه و رنج خود را افزوده‌ای و رنج چندین روز را در یک روز بر خود تحمیل کرده‌ای. در نتیجه، اندوهت گران و دل مشغولی‌ات بسیار و زحمتت فراوان و عملت به خاطر آرزویت، سست خواهد بود. اگر دل خود را از آرزو تهی می‌کردی، هر آینه در عمل جدیت می‌ورزیدی. آرزوی امروز تو، از دو جهت به تو زیان می‌رساند: این که کار امروز را به فردا بیفکنی و این که بر غم و اندوه خود بیفزایی».
برپایه شماری از روایات اسلامی، بخشی از نگرانی‌های انسان، ناشی از
القائات شیطان در
خواب و یا بیداری است. برخی از خواب‌های آشفته که موجب نگرانی می‌شوند، نتیجه القائات شیطانی‌اند. چنان که پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید: «رؤیا سه گونه است: هراس‌هایی از جانب شیطان تا آدمی زاده با آن اندوهگین شود. نیز آنچه شخص در بیداری، گرفتار آن می‌گردد، آن گاه آن را در خواب می‌بیند. و آنچه که پاره‌ای از چهل و شش جزء پیامبری است».
همچنین برخی از افکار نگران کننده، از جمله نگرانی‌های انسان نسبت به
رزق و روزی، می‌توانند مبدا شیطانی داشته باشند.
روزی انسان را
خدا تضمین کرده، بنابر این، غصه خوردن برای روزی، بیهوده است؛ ولی او نگران روزی روزهای آینده است. به عکس، هر روز از عمر انسان کم می‌شود و به مرگ نزدیک‌تر می‌گردد. بنابر این، غصه خوردن برای هدر رفتن سرمایه عمر «روا» است؛ ولی او نگران کوتاه شدن عمر نیست و شاد است که یک روز دیگر در دنیا زندگی کرده است.
پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): خداوند متعال می‌فرماید: «ای آدمی زاده! روزی هر روزت می‌رسد با این حال، غمینی و روزانه، عمرت کاسته می‌شود؛ ولی تو دل شادی. از آنچه کفایتت کند برخورداری؛ ولی (همچنان) در پی چیزی هستی که باعث سرکشی تو می‌شود. به اندک،
قناعت نمی‌کنی، و از بسیار، سیر نمی‌شوی».
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «عوامل اندوه در زندگی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۲/۲۹.
