سؤالات حضرت خضر از امام حسن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امام علی (علیه‌السّلام)،
خواب،
حضرت خضر (علیه‌السّلام)،
امام حسن (علیه‌السّلام)،
صلوات، نطفه، فراموشی،
روح، سؤال، شباهت، یادآوری.
پرسش: در ارتباط با جایگاه روح هنگام خواب، دلیل فراموشی و یادآوری در انسان‌ها و نیز دلیل شباهت‌های کودک به اقوامش، گفت‌وگویی میان امام حسن (علیه‌السّلام) و حضرت خضر (علیه‌السّلام) نقل شده است. نظر شما در مورد سند و محتوای این روایت چیست؟
پاسخ: این روایت از آنجا که سلسله سند متصلی ندارد؛ نمی‌تواند به عنوان روایتی
صحیح و یا حتی
موثق ارزیابی شود، اما با این وجود، از آنجا که در کتاب‌های معتبری نقل شده است، می‌تواند آن را در ردیف روایاتی قرار دهد که در صورت منافات نداشتن با عقاید شیعی، قابل پذیرش باشد و همچنین نیز اشکالاتی در بحث محتوایی به آن وارد شده است.
بنابر آنچه در برخی احادیث وجود دارد، حضرت خضر (علیه‌السّلام) ملاقات‌ها و گفت‌وگوهایی با
ائمه (علیه‌السّلام) داشت.
در یکی از این گزارش‌ها به نقل از
امام صادق (علیه‌السّلام) (این روایت در برخی منابع از
امام جواد (علیه‌السّلام) نقل شده است.)
آمده است: «در عصر خلافت
ابوبکر، حضرت علی (علیه‌السّلام) همراه فرزندش امام حسن (علیه‌السّلام) و
سلمان در
مسجدالحرام نشسته بودند که مردی خوش‌قامت با لباس‌هایی زیبا نزدیک شد و به امام علی (علیه‌السّلام)
سلام کرد و گفت: سه پرسش از شما دارم که اگر پاسخ آن‌را دادید، می‌فهمم که آنها حق شما را غصب کرده و دنیا و آخرت خود را تباه ساخته‌اند، وگرنه آنها و شما با هم برابرید! امام (علیه‌السّلام) فرمود: هر آنچه می‌خواهی بپرس.
آن مرد پرسید: وقتی انسان می‌خوابد، روحش کجا می‌رود؟ چگونه انسان چیزی را به یاد آورده و یا آن‌را فراموش می‌کند؟ و چگونه کودکان شبیه دایی و عموی خود می‌شوند؟
امام علی (علیه‌السّلام) به فرزندش امام حسن (علیه‌السّلام) فرمود تا پاسخ آن پرسش‌ها را بدهد.
امام حسن (علیه‌السّلام) فرمود:
«روح انسان هنگام خواب به باد می‌پیوندد و باد در هوا آویخته است، تا هنگامی که بدن برای بیدار شدن حرکت می‌کند که در این هنگام،
خداوند به روح اجازه می‌دهد تا به پیکر صاحبش بازگردد. پس از این اجازه، آن روح، باد را و باد هوا را جذب کرده و روح به پیکر صاحبش بازمی‌گردد و در آن آرام می‌گیرد؛ اما اگر خداوند به روح اجازه بازگشت نداد، هوا باد را و باد روح را جذب کرده و تا روز
قیامت روح به پیکر صاحبش بازنمی‌گردد.
در مورد یادآوری و فراموشی، پاسخ این است که قلب انسان بر اساس حق قرار دارد، و روی حق پوششی افکنده شده که اگر انسان در این هنگام صلوات کامل بر
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و
اهل‌بیت ایشان بفرستد، آن پوشش از روی حق برداشته شده و قلب روشن می‌شود و مطلب فراموش شده به یاد انسان خواهد آمد، و اگر صلوات کامل نفرستاد، آن پوشش بر روی حق پرده می‌افکند و در نتیجه، قلب تاریک شده و انسان آنچه را که می‌دانسته، فراموش می‌کند.
شباهت نوزاد به اقوامش نیز از آن جهت است که اگر آمیزش و انعقاد نطفه همراه با آرامش خاطر باشد، کودک شبیه به پدر و یا مادرش می‌شود، و اگر همراه با پریشانی و اضطراب خاطر باشد، کودک شبیه دایی یا عمویش می‌شود...
مرد ناشناس که از پاسخ‌ها قانع شده بود، برخاست و چندین بار به یکتایی خدا و رسالت محمّد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و وصی بودن علی (علیه‌السّلام) و دیگر امامان تا
مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) گواهی داد، و از آنجا رفت.
امام علی (علیه‌السّلام) به فرزندش فرمود: او را تعقیب کن و ببین کجا می‌رود! امام حسن (علیه‌السّلام) به دنبالش حرکت کرد، ولی او تا از مسجد بیرون رفت، از نظرها پنهان شد. حسن (علیه‌السّلام) نزد پدر بازگشت و از ماجرا خبر داد.
امام علی (علیه‌السّلام) پرسید: آیا دانستی که او چه کسی بود؟!
امام حسن (علیه‌السّلام): خدا و رسول و امیرمؤمنان آگاه‌ترند!
امام علی (علیه‌السّلام) فرمود: او خضر (علیه‌السّلام) بود.
این روایت از آنجا که سلسله سند متصلی ندارد؛ نمی‌تواند به عنوان روایتی صحیح و یا حتی موثق ارزیابی شود، اما با این وجود، از آنجا که در کتاب‌های معتبری نقل شده است، می‌تواند آن را در ردیف روایاتی قرار دهد که در صورت منافات نداشتن با عقاید شیعی، قابل پذیرش باشد.
صرف نظر از اعتبار سندی این روایت، در ارزیابی محتوا باید گفت:
• از آنجا که واقعیت روح، واقعیتی پیچیده بوده و دانش کامل آن تنها نزد
پروردگار می‌باشد و از آنجا که تعابیر «هوا» و «باد» در این روایت نیز می‌تواند تعبیرهایی کنایی باشد، نمی‌توان در مورد پاسخ اول موجود در این روایت، نظری داد.
• در ارتباط با پاسخ دوم نیز باید گفت که صد در صد، این حدیث شامل هر فراموشی و هر یادآوری نخواهد بود؛ زیرا در همان زمان صدور روایت بر همگان واضح و روشن بود که بدترین دشمنان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و اهل‌بیت (علیه‌السّلام) نیز برخی امور را فراموش کرده و دوباره آن را به یاد می‌آوردند؛ از‌این‌رو وابسته کردن آنها به صلوات، موضوعی خلاف مسلمات به شمار می‌آمد؛ لذا ممکن است این بخش از روایت تنها ناظر به فراموشی و یادآوری برخی مسائل معنوی و عرفانی باشد.
• اگرچه ارتباط تعیین جنسیت و تشابه قیافه‌ها با کروموزوم‌ها و ژن‌ها اثبات شده است؛ اما دانش جدید هم به صورت قطعی اعلام نمی‌کند که هیچ عامل دیگری در موارد فوق دخالت ندارد. به عنوان نمونه، دانش جدید نمی‌تواند ادعا کند آرامش و اضطراب حتی به عنوان یک عامل کوچک و فرعی هیچ نقشی در شکل‌گیری قیافه ظاهری فرزند ندارد، بلکه تنها می‌تواند ادعا کند که چنین چیزی هنوز از نظر ما به اثبات نرسیده است.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «سؤالات حضرت خضر از امام حسن»، تاریخ بازیابی۱۴۰۱/۶/۵.
