ذکر کثیر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ذکر،
سوره احزاب،
قرآن،
خدا،
مؤمن.
پرسش: معنای «ذکر کثیر» در آیه «یا الذین آمنوا اذکروا الله ذکرا کثیرا»، چیست؟
پاسخ اجمالی: بهترین راه ارتباط با خدا و اساسی‌ترین راه
سیر و سلوک و سفارش خاص خدای متعال به مومنین ذکر و یاد خداست؛ ذکر کثیر یعنی توجه به خداوند با تمام وجود و در تمام حالات، بنحوی که در همه اعمال و رفتار انسان تجلی پیدا کند.
در روایات مصادیق مختلفی برای ذکر کثیر بیان شده است، از جمله: توجه دائمی قلبی به خدا؛ گفتن سی مرتبه
تسبیح بعد از هر نماز؛ ذکر دائمی تسبیحات اربعه و
تسبیح حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) و ...
یکی از زیباترین جلوه‌های ارتباط عاشقانه با خدا و اساسی‌ترین راه‌های سیر و سلوک، ذکر و یاد خداست؛ از این‌رو است که خدای متعال بندگان مؤمن خویش را به ذکر فراوان سفارش می‌کند: «یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثیراً».
«ذکر کثیر» به معنای واقعی کلمه؛ یعنی توجه به خداوند با تمام وجود، در تمام حالات؛ ذکر کثیری که در همه اعمال و رفتار انسان تجلی پیدا کند؛ به هنگام
عبادت با
حضور قلب و
اخلاص؛ به هنگام
نعمت با یاد خدا و شکرگزاری؛ به هنگام گرفتاری و مشکلات با
صبر و شکیبایی؛ و....
با توجه به این معنا است که
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در جواب پرسشی در ارتباط با این‌که در
روز قیامت کدام یک از انسان‌ها از مقام والاتری برخوردارند؟ پاسخ فرمود: آنها که خدا را بسیار یاد می‌کنند: «ای العباد افضل درجة عند اللَّه یوم القیامة؟ الذاکرون اللَّه کثیرا».
با این وجود ارزیابی این‌که چه کسی بیشتر از دیگران به یاد خدا است، امری نسبی خواهد بود؛ یعنی فردی می‌تواند در مقایسه با برخی افراد، بیشتر از آنان به یاد خدا باشد، اما در‌عین‌حال گروهی دیگر نیز وجود داشته باشند که بیشتر از او به یاد خدا هستند. در همین راستا می‌توان «ذکر کثیر» را در مراتب مختلفی رده‌بندی کرد و روایات و گزارش‌هایی که در این مورد آمده و تفاوت‌هایی با هم دارند، به احتمال زیاد ناظر به همین تفاوت‌ها و ظرفیت‌ها در افراد می‌باشند.
به‌هر‌حال، مفسران قرآن با بهره‌گیری از احادیث وارده در تفسیر آیه فوق، مصادیقی را به عنوان ذکر کثیر معرفی کرده‌اند؛ از جمله گفته‌اند منظور از ذکر کثیر آن است که:
۱. بنده هرگز خدا را فراموش نکند. بر اساس این معنا، مقصود از ذکر کثیر، توجه قلبی است که مؤمن بایستی همیشه و در همه حال به یاد حق تعالی باشد؛ زیرا که ذکر زبانی دائمی نمی‌شود.
۲. منظور از ذکر کثیر آن است که انسان به یاد
اسما و
صفات حسنای الهی نیز باشد.
۳. ذکر کثیر آن است که در همه احوال بگوید: «سبحان اللَّه و الحمد للَّه و لا اله الا اللَّه و اللَّه اکبر».
۴. هرگاه بنده در شبانه روز صد بار به یاد خدا باشد، ذکر کثیر کرده است: «عَنْ اَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع... قَالَ اِذَا ذَکَرَ الْعَبْدُ رَبَّهُ فِی الْیَوْمِ مِائَةَ مَرَّةٍ کَانَ ذَلِکَ کَثِیراً».
۵. از
امام صادق (علیه‌السّلام) سؤال شد، کمترین مقدار ذکر کثیر چیست؟ فرمود: گفتن سی مرتبه تسبیح
بعد از هر
نماز است: «قُلْتُ: مَا اَدْنَی الذِّکْرِ الْکَثِیرِ؟ فَقَالَ التَّسْبِیحُ فِی دُبُرِ کُلِّ صَلَاةٍ ثَلَاثِینَ مَرَّةً».
۶. منظور از ذکر کثیر، تسبیح حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) است: «تَسْبِیحُ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ مِنَ الذِّکْرِ الْکَثِیرِ»؛
یعنی کسی که تسبیحات حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) را بگوید، جزو کسانی است که خدا را بسیار یاد کرده است.
گفتنی است که از
ابن عبّاس نقل شده است:
«لَا يَفْرِضُ اللَّهُ عَلَى عِبَادِهِ فَرِيضَةً إِلَّا جَعَلَ لَهَا جَزَاءً مَعْلُومًا. ثُمَّ عَذَرَ أَهْلَهَا فِي حَالِ عُذْرٍ غَيْرِ الذِّكْر فَإِنَّ اللَّهَ لَمْ يَجْعَلْ لَهُ حَدًّا يَنْتَهِي إِلَيْهِ , وَلَمْ يَعْذُرْ أَحَدًا فِي تَرْكِهِ؛
هر دستوری را که خداوند مقرّر فرموده، حدّ و حدودی دارد و به هنگام عذر، ساقط می‌شود، مگر ذکر خدا که نه محدود است، نه عذری برای ترک آن وجود دارد.»
به هر حال، ذکر کثیر مفهومی وسیع و نسبی دارد که همه آنچه را که به عنوان مصداق بیان شده، در بر می‌گیرد و با آن قابل جمع است.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «ذکر کثیر»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۴/۸.
