ذکر نشدن واژه من در آیه صد سوره توبه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: قرآن،
بهشت.
پرسش: چرا در تمام قرآن، از عبارت «تجری من تحتها الانهار» استفاده شده و تنها در یک آیه، حرف جر «مِن» وجود ندارد؟
پاسخ اجمالی: برخی از قراء، این آیه را نیز با
حرف جر قراعت کرده‌اند و همچنین در
مصحف اهل مکه این آیه با حرف من قراعت شده است. اختلاف در را میان دو عبارت «جَنَّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهارُ» و «جَنَّاتٍ تَجْرِی تَحْتَهَا الْاَنْهارُ» چند معنا می‌تواند داشته باشد:
۱.از آن‌جا که حرف «مِن» معنای ابتدائیت دارد، معنای «جَنَّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهارُ» آن است که شروع جریان آب از زیر درختان است، اما معنای آیه «جَنَّاتٌ تَجْرِی تَحْتَهَا الْاَنْهارُ» این است که آب از جای دیگری سرچشمه گرفته و از زیر درختان عبور می‌کند.
۲.وجود حرف «مِن» در کنار اسم ظرف برای تاکید است و در صورتی که جمله بدون حرف «من» باشد، این تاکید را ندارد.
۳.در صورتی که عبارت بدون حرف «من» باشد، نشان از این است که منبع آب دور است، اما در صورتی که همراه با حرف «من» باشد، به معنای این است که چیزی نمی‌تواند مانع بین آب و آن درختان شود.
در آیات متعددی از قرآن، پاداش کسانی که عمل صالح انجام می‌دهند را باغ‌هایی در بهشت معرفی می‌کند که نهرهایی در زیر درختان آن جریان دارد:
• «وَ بَشِّرِ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ اَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهارُ... ؛
به کسانی که
ایمان آورده‌اند و عمل صالح دارند، بشارت ده، که باغ‌هایی از بهشت برای آنها است، که نهرها از زیر درختانش جاری است.»
• «قُلْ اَ اُنَبِّئُکمْ بِخَیرٍ مِنْ ذلِکمْ لِلَّذِینَ اتَّقَوْا عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهارُ خالِدِینَ فِیها... ؛
بگو: آیا شما را به بهتر از این
[امور
] خبر دهم؟ برای آنان‌که
[در همه شئون زندگی
] پرهیزکاری پیشه کرده‌اند، در نزد پروردگارشان بهشت‌هایی است که از زیرِ
[درختانِ
] آن نهرها جاری است، در آن‌جا جاودانه‌اند.»
•«اُولئِک جَزاؤُهُمْ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهارُ خالِدِینَ فِیها... ؛
آنها پاداششان آمرزش پروردگار، و بهشت‌هایی است که از زیر (درختان) آنها نهرها جاری است، جاودانه در آن می‌مانند.» (همچنین در
سوره آل عمران، ۱۹۵ و ۱۹۸
سوره نساء، ۱۳، ۵۷، ۱۲۲
سوره مائده ۱۲، ۸۵، ۱۱۹
و
سوره توبه ۷۲، ۸۹
و...۲۸ مرتبه تکرار شده است.)
اما این پاداش در یکی از آیات به گونه دیگری بیان شده است و واژه «مِنْ» در آن به کار نرفته است: «...رَضِی اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ وَ اَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی تَحْتَهَا الْاَنْهارُ...؛
...
خداوند از آنها خشنود و آنها (نیز) از او خشنود شدند، و باغ‌هایی از بهشت برای آنان فراهم ساخته که نهرها از زیر درختانش جریان دارد.»
این آیه، تنها آیه‌ای از این نوع است که بدون حرف «مِنْ» آمده؛ لذا «تَحْتَهَا» را از لحاظ نحوی «ظرف» دانسته و آن‌را منصوب می‌خوانیم.
البته برخی از قراء مانند
ابن کثیر، این آیه را نیز «مِنْ تَحْتِهَا» با حرف جر خوانده‌اند و گزارش شده است که در مصحف اهل مکه نیز این‌گونه نگاشته شده بود.
در هر دو صورت، معنا یکی است.
و این اختلاف لفظی را تنها می‌توان از باب تفنن در عبارت دانست که البته در زیبایی و تنوع کلام تاثیرگذار است.
با این وجود، برخی از مفسران، اندک اختلافی را میان دو عبارت «جَنَّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهارُ» و «جَنَّاتٍ تَجْرِی تَحْتَهَا الْاَنْهارُ» اعلام کرده‌اند:
۱.از آن‌جا که حرف «مِن» معنای ابتدائیت دارد، معنای «جَنَّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهارُ» آن است که شروع جریان آب از زیر درختان است، اما معنای آیه «جَنَّاتٌ تَجْرِی تَحْتَهَا الْاَنْهارُ» این است که آب از جای دیگری سرچشمه گرفته و از زیر درختان عبور می‌کند.
۲.وجود حرف «مِن» در کنار اسم ظرفی مانند «تحت» معنای تاکید را می‌رساند و در صورتی که جمله از حرف «من» خالی باشد، این تاکید را ندارد.
۳.در صورتی که عبارت بدون حرف «من» باشد، نشان از این است که منبع آب دور است، اما در صورتی که همراه با حرف «من» باشد، به معنای این است که چیزی نمی‌تواند مانع بین آب و آن درختان شود.
البته نمی‌توان موارد یاد شده را به عنوان تفاوتی قطعی در نظر گرفت.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «ذکر نشدن واژه من در آیه صد سوره توبه» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۰/۱۰.
