دلیل به‌کار رفتن طاعة الشیطان در کنار طاعة الرحمان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: فصاحت،
شیطان،
خدا،
رحمان، طاعة الرحمان، طاعة الشیطان.
پرسش: در بسیاری از آیات و روایات، آن‌جا که نام «شیطان» برده می‌شود، در برابرش از خداوند با نام «رحمان» یاد می‌شود. دلیل این باهم‌آیی چیست؟
پاسخ: البته این‌گونه نیست که هر کجا نام شیطان در برابر
پروردگار قرار گرفته باشد، تنها صفت رحمان برای خداوند مورد استفاده قرار گرفته باشد ولی برای دلیل هم‌وزن بودن «رحمان» و «شیطان»، باهم‌آیی این دو واژه بر فصاحت کلام افزوده و شاید یکی از دلایلی که این دو واژه در بسیاری از موارد در کنار هم قرار گرفته باشند، افزودن بر فصاحت عبارت باشد.
«اِنَّ الشَّیْطانَ کانَ لِلرَّحْمنِ عَصِیًّا؛
شیطان نسبت به خداوند رحمان عصیانگر است.» در نتیجه کسی که در راه مستقیم قرار نگیرد، در ولایت شیطان قرار می‌گیرد و اگر فردی ندای «اَهْدِکَ صِراطاً سَوِیًّا» را نشنود، دوست و یاور شیطان خواهد شد: «فَتَکُونَ لِلشَّیْطانِ وَلِیًّا».
همان‌گونه که در پرسش بدان اشاره شده، در برخی آیات و روایات، آن‌جا که از شیطان نام برده می‌شود، در برابرش از صفت رحمانیت خدا یاد می‌شود؛ به عنوان نمونه:
«یا اَبَتِ اِنِّی اَخافُ اَنْ یَمَسَّکَ عَذابٌ مِنَ الرَّحْمنِ فَتَکُونَ لِلشَّیْطانِ وَلِیًّا؛
[حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام)] به پدرش
[عمویش
] گفت، من می‌ترسم
[خداوند
] رحمان عذابی به تو برساند و تو یار شیطان شوی».
«وَ مَنْ یَعْشُ عَنْ ذِکْرِ الرَّحْمنِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرینٌ؛
و هر کسی از یاد
[خداوند
] رحمان دوری کند، بر او شیطانی می‌گماریم تا همنشین وی شود.»
امام حسین (علیه‌السّلام) در نخستین برخوردش با
حرّ بن یزید ریاحی به ترسیم علل حرکت روشن‌گرانه خویش از
حجاز به سوی
عراق و
کوفه و بیان هدف خود پرداخت و فرمود:
«ایها النّاس... وانّ هؤلاء قد لزموا طاعة الشیطان وترکو طاعة الرحمن، واظهروا الفساد وعطّلوا الحدود...؛
هان‌ای مردم! آگاه باشید که این افراد (سپاهیان اموی) فرمان‌برداری شیطان را برگزیده و از اطاعت و فرمان‌برداری خدا سر برتافتند و فساد را ظاهر کردند و حدود (الهی) را ترک کردند...».
البته این‌گونه نیست که هر کجا نام شیطان در برابر پروردگار قرار گرفته باشد، تنها صفت رحمان برای خداوند مورد استفاده قرار گرفته باشد تا چنین پرسشی پیش آید:
«کُلُوا مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ؛
ای کسانی که
ایمان آورده‌اید، همگی به اطاعت
[خدا
] وارد شوید، و گام‌های شیطان را دنبال نکنید که او برای شما دشمنی آشکار است.»
در این آیه، نام مقدس «الله» در برابر «شیطان» ذکر شده است.
از سوی دیگر در آیاتی صفت رحمن را بدون ذکر نام شیطان آورده است:
«اِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا؛
همانا کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند، خداوند رحمان محبت آنان را در دل بندگانش قرار می‌دهد.»
با این وجود، تردیدی در آن نیست بر خلاف شیطان که هیچ رحم و دلسوزی نسبت به انسان‌ها ندارد، خداوند نسبت به بندگان خویش دلسوز است و انسان باید از سخن دلسوز خود پیروی کند و نه از
وسوسه دشمن خود.
نکته دیگر آن‌که به دلیل هم‌وزن بودن «رحمان» و «شیطان»، باهم‌آیی این دو واژه بر فصاحت کلام افزوده و شاید یکی از دلایلی که این دو واژه در بسیاری از موارد در کنار هم قرار گرفته باشند، افزودن بر فصاحت عبارت باشد.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «دلیل به‌کار رفتن طاعة الشیطان در کنار طاعة الرحمان»، تاریخ بازیابی۱۴۰۱/۳/۲۱.
