اسطوره در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: اسطوره، اساطیر.
پرسش: اسطوره در قرآن به چه معناست؟
پاسخ: اسطوره در قرآن کریم، ۹ بار تکرار شده است و به معنای افسانه یا داستان و یا خیال آمده است.
اساطیر جمع «اسطوره» است. این واژه در لغت به معنای افسانه و داستان می‌باشد که بیش‌تر در مورد اخبار خرافی استعمال می‌شود.
عالمان ادیان در منشأ رواج این واژه می‌گویند:
اختراع اسطوره‌ها و افسانه‌ها در تمام نوع
بشر عمومیت دارد؛ هم‌چنان که در نزد باستانیان و بومیان
استرالیا رواج داشت. اسطوره از آن ناشی شد که به اندیشه‌های مافوق الطبیعه اهمیت خاص می‌دهند یا برای تشریفات و آداب و عبادت
قبیله، یک نوع حقانیت و استدلال ایجاد می‌کنند و نیز پیدایش ریشه اساطیر اولیه را می‌توان در خواب‌ها و رؤیاها جست‌وجو کرد که آن را بارها نقل و تکرار نموده‌اند، تا بدان وسیله برای ابتدا و سرآغاز و علل معانی امور تا حدی دلیل و سببی پیدا کنند.
هم‌چنین اساطیر ممکن است از آن‌جا
تکوین یافته باشد که در یکی از روزهای نخستین از شخصی که دارای قوه پندار نیرومندی بوده است، سؤالاتی به عمل آمده: مانند این‌که چگونه
آسمان برافراشته شد است؟ چه کسی عالم را ساخته است؟ انسان اولی از کجا آمد؟... پس او از قوه تصور یا از
خواب و خیال خویش جواب‌هایی برای آن سؤالات گفته است؛ به‌ویژه اگر حکایات ساده‌ای از پیرمردان در این باره شنیده و نقل کرده و سپس خود بر آن جزئیاتی افزوده باشد، کم‌کم اسطوره به ظهور رسید؛ البته اسطوره‌گویی گاهی بسیار ساده و ابتدایی است؛ نظیر این‌که علت
زلزله را خرسی بدانیم که در زیر
زمین باشد که هرگاه تنش را می‌خارد، خانه به لرزش درمی‌آید و گاهی عمیق‌تر و با معنا‌تر؛ اما اسطوره‌های نیمه‌تاریخی از نوع دیگر و عبارت از تکامل و تحویل یک واقعه ابتدایی و
حادثه اصلی است که در آن شخص مادی یا پهلوانی زورمند کارهای فوق عادت انجام می‌دهد تا آن‌که کم‌کم به صورت یک افسانه پر از عجایب و غرایب درمی‌آید.
به طور مسلّم همواره واقعیت‌هایی وجود دارد که بعضی با اغراض متفاوت بر آن افزوده‌اند؛ لذا
عقل از پذیرش آن‌ها در سرگردانی می‌ماند.
بر انسان عاقل است که با به کارگیری عقل و
منطق، گرد و غبار را از واقعیت‌ها بزداید.
قرآن کریم می‌فرماید: «
ذَلِکَ الْکِتَابُ لا رَیْبَ فِیهِ هُدًی لِلْمُتَّقِینَ؛
در این کتاب هیچ
شک و تردیدی نیست، هدایت برای
متقیان است».
افرادی که از حقیقت
تقوا روگردان هستند، همواره در هر عصری در مقابل واقعیت‌های الهی موضع گرفته و چون خود قابلیت درک حقیقت را نداشته،
تهمت اساطیر به آن زده‌اند. به طور قطع همین مهم سبب آن شده است که درباره علل پیدایش
مذاهب نظراتی داده شود که محکوم به بطلان و فساد است، عده‌ای خواسته‌اند علت ایجاد آن را عوامل اقتصادی یا ضد استعماری یا نیازهای اخلاقی، اجتماعی و یا
جعل و بی‌اطلاعی از
اسرار طبیعت و... بیان نمایند.
اسطوره در قرآن کریم، ۹ بار تکرار شده است و به معنای افسانه یا داستان و یا خیال آمده است.
در تمام این
آیات نه‌گانه قرآن کریم، نخست در پی اثبات حقایقی می‌باشد که اسطوره نیست، علت این‌که افرادی چنین نسبتی به آن داده‌اند.
کفر و تأثیر
اعمال زشت ایشان است.
در آیه ۳۱
سوره انفال خبر از مشرکانی می‌دهد که نقشه قتل حضرت محمد (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) را داشته‌اند و در مقابل
تحدی قرآن کریم ادعا نموده‌اند چیز مهمی نیست، ما مثل آن را می‌آوریم؛ ولی همین که عاجز ماندند، عوض
ایمان به آن،
تهمت اسطوره به آن چسباندند.
در آیه ۲۴
سوره نحل از اول
سوره در مورد عظمت نعمت‌های خدا سخن می‌گوید تا آن‌جا که قابل شمارش نیست؛ ولی
کافران دنبال
عبادت مخلوق رفته و
قیامت را که
حق است، انکار نمود و
قرآن کریم را اسطوره می‌پندارند و با توجه به این‌که
معاد و قرآن کریم حق است، نمی‌تواند این مطلب حق، اسطوره باشد؛ ولی کافران که در
گناه غلطیده‌اند، حق را نادیده می‌گیرند؛ نظیر همین آیه،
آیات ۸۳
سوره مؤمنون و ۶۸
سوره نحل است.
در آیه ۵
سوره فرقان به قرآن کریم، نسبت اسطوره داده‌اند که دست‌نوشت خود
پیامبر یا املای صبح و شام دیگران به اوست.
خداوند در جواب این سخن می‌فرماید: خدایی آن را نازل نمود که از حقیقت
آسمان و زمین آگاه است و اوست غفور رحیم در هر صورت این قرآن،
اعجاز پیامبر است، با
خرافه و
افسانه حسابش جداست.
در آیه ۱۷
سوره احقاف درباره کسی می‌باشد که عواطف انسانی خود را از دست داده است؛ زیرا به
والدین و ولی
نعمت خود احترام نمی‌کنند و چون مادر و پدر سوی خدا
استغاثه می‌کنند و
انذار به قیامت می‌کنند، او می‌گوید قیامت از اساطیر است و سپس اصل
عذاب قیامت برای آن‌ها مسلّم می‌گیرد و آن‌ها را به عذاب عرضه می‌کند، به خاطر استفاده نامشروع از
نعمت الهی و استکباری که دارند؛ یعنی در حقیقت همان استکباری که نسبت به والدین داشته، سبب
استکبار به خدا شده است.
در آیه ۱۵
سوره قلم یاد می‌کند از کسانی که به خاطر کارهای زشت قابلیت فهم و درک حقیقت قرآنی را ندارند. وقتی قرآن کریم به آن‌ها عرضه می‌شود، می‌گویند: اساطیر اولین است.
چه‌بسا این‌که در آیه
سوره مطففین، همین افرادی که
قلب آن‌ها زنگار زده از گناه چنین نسبت به قرآن کریم داده شده است.
در پایان اضافه می‌شود که پاکی درون از
صفات رذیله در درک
انسان از واقعیت‌ها تأثیر مستقیم دارد؛ لذا قرآنی که
نور است، همواره از سوی عده‌ای که از گناه
غفلت نمی‌ورزیده‌اند، مورد
تهمت قرار گرفته و اسطوره نامیده شده است.
۱. مکارم شیرازی، ناصر، انگیزه پیدایش مذاهب، انتشارات مطبوعاتی هدف، ص۱۵-۱۱.
۲. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۱، ص۱۶۸.
۳. زرکوب، در قلمرو وجدان، تهران، انتشارات علمی ص۴۰۴.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «اسطوره در قرآن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۱۸.
