حفظ قرآن برای کودکان پیش از دبستان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حفظ قرآن، کودکان.
پرسش: آیا از سن یک و دو سالگی کودک، می‌توان حفظ قرآن را شروع کرد؟ بهترین روش حفظ قرآن برای کودکان چیست؟
پاسخ:
برای کلیه کودکان زیر شش سال به دلایلی چون «سن کم»، «عواطف خاص»، «دل‌بستگی شدید به
خانواده»، «آشنا نبودن به حروف الفبا» و ... حفظ قرآن بسیار مشکل است و شیوه و متدی خاص را می‌طلبد.
کودک تا پیش از
سن دبستان به دلیل حافظه محض (مکانیکی یا طوطی‌وار) که در آن‌ها بسیار قوی است، می‌توان از یادگیری طوطی‌وار در آن‌ها بهره جست. به این صورت که با استفاده از نوارهای ترتیل چندبار تکرار، یا تکرار فراوان مربی در کلاس و
پدر و مادر در خانه،
آیات را حفظ کند؛ چون ذهن آن‌ها به طور مکانیکی، هر اطلاعاتی را دریافت کند، خیلی راحت حفظ می‌کند و بسیار دیر هم فراموش می‌کند و در صورت فراموشی هم با اندکی تذکر، برطرف می‌شود.
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) می‌فرمایند: «العلم فی الصغر کالنقش فی الحجر»؛
آن‌چه در کودکی به
حافظه سپرده می‌شود، مانند نقشی است که بر سنگ حک می‌شود، که هیچ‌گاه محو نخواهد شد.
حال به
تجربه دو تن از افرادی که فرزندان خود را از همان کودکی تحت تربیت قرآنی قرار داده‌اند، اشاره می‌شود.
آقای طباطبایی پدر
علم‌الهدی، در مورد روش
حفظ قرآن سیدمحمدحسین و آموزش کودکان چنین می‌گوید:
خردسالانی که هنوز به مدرسه نرفته‌اند، دو دسته‌اند، عده‌ای قبل از ورود به دبستان با حروف و ترکیب آن‌ها، و حرکات آشنا و قادر به
روخوانی قرآن هستند و عده‌ای این طور نیستند. نونهالانی که با روخوانی قرآن آشنایی دارند، کار کردن با آن‌ها بسیار آسان‌تر است از نونهالانی که با روخوانی آشنا نیستند.
علم‌الهدی از همین دسته دوم بود. وقتی من کار
حفظ را با ایشان شروع کردم، تقریباً دو سال و چهار ماه داشت. با این‌که او به خاطر هوش سرشارش توانسته بود جزء سی‌ام
قرآن کریم را خود‌به‌خود با شنیدن درس‌های مادرش و شرکت در مباحثه خواهرانش حفظ کند، اما او نه خواندن می‌دانست نه نوشتن، و نه به‌درستی می‌توانست حروف و کلمات را تلفظ نماید.
من ابتدا از اول
سوره ملک (اول جزء ۲۹) درس را به طور جدی و منظم با حفظ روزی نیم خط شروع نمودم و هر هفته کم‌کم به مقدار درس اضافه می‌کردم، تا وقتی که جزء ۲۹ تمام شد. بعد از آن منتقل شدیم به اول قرآن کریم و درس را از آن‌جا پی گرفتیم؛ اما پس از مدتی مواجه شدم با چند مشکل:
اول این‌که علم‌الهدی نمی‌توانست به‌تنهایی درس‌های گذشته را دوره نماید؛ چون او روخوانی قرآن را نمی‌دانست و این مطلب وقت زیادی را از من گرفت.
دوم این‌که درس ما خیلی به قول معروف خشک شده بود و این حالت با روحیه یک بچه سه ساله مناسب نبود.
سوم این‌که هر چه معانی
آیات را برای او توضیح می‌دادم، به‌خوبی درک می‌کرد؛ اما آن معانی را با جملات و کلمات آیات نمی‌توانست تطبیق بدهد.
به ذهنم رسید برای برطرف نمودن مشکل اول، علم‌الهدی را با حروف الفبا و کم‌کم با روخوانی آشنا کنم.
هم‌چنین برای فائق آمدن بر دو مشکل دیگر راه‌حلی به ذهنم رسید و آن این‌که برای تفهیم معانی به او از حرکات دست و صورت استفاده کنم. ابتدا آیه‌ای را انتخاب کردم و برای هر یک از کلمات
آیه، اشاره‌ای متناسب با معنای آن کلمه ساختم. سپس آیه مذکور را ابتدا توضیح دادم و بعداً هم‌زمان با
قرائت آیه به کلمات آن نیز اشاره نمودم.
فردای آن روز با کمال تعجب ملاحظه کردم که علم‌الهدی آیه‌ای را که من با اشاره به او یاد دادم، به‌خوبی درک نموده و کلمه به کلمه می‌توانست ترجمه نماید. هر روز که می‌گذشت سیدمحمدحسین
علاقه بیش‌تری به این شیوه نشان می‌داد. مدتی بعد متوجه موضوع جالبی شدم و آن این‌که وقتی من به جمله یا کلمه‌ای از آیات محفوظه با این شیوه اشاره می‌کردم، او به سرعت آن جمله و کلمه اشاره‌شده را می‌خواند. این‌قدر این روش در محمدحسین تأثیر داشت که به‌راحتی آیات را ترجمه می‌کرد و از آن‌ها در صحبت‌هایش استفاده می‌نمود و به کار می‌برد. من هم او را تشویق می‌کردم. (روش‌های اشاره‌ای فوق‌الذکر را در
جامعة القرآن الکریم وابسته به استاد طباطبایی به صورت
کتاب درآورده و در بازار موجود می‌باشد).
لازم به ذکر است که من در کنار حفظ قرآن در آن موقع، به محمدحسین اشعار
گلستان و
روایات کتاب شریف
اصول کافی را نیز یاد می‌دادم و این خود باعث تنوع در کار شده بود.
ایشان برای دوره‌های مختلف سنی، پنج روش را معرفی می‌کند که در این‌جا دو روش آن را که برای گروه سنی «قبل از تولد تا پایان شیرخوارگی» و «دو سالگی تا هفت سالگی» است، اشاره‌ای مختصر می‌نمایم.
«قبل از تولد تا پایان شیرخوارگی».
کارهای مربوط به
والدین:
«
نیت»، «با وضو بودن در
دوران بارداری»، «رعایت
حجاب کامل اسلامی نه عرفی»، «تناول غذای ساده و
حلال»، «اجتناب از
گناهان کبیره»، «عدم ترک
نماز اول وقت و
نماز شب»، «
تلاوت قرآن در هر
روز»، «خواندن ترجمه آیات و دقت در معنا، مفاهیم و عبارات قرآنی»، «مطالعه
تفاسیر گوناگون قرآن»، «شرکت مداوم در مجالس قرآنی»، «
آموزش حفظ قرآن به دیگران»، «استغفار به درگاه الهی در هر روز»، «
توسل به
چهارده معصوم (علیهم‌السلام)»، «
دعا برای
فرزند».
وقتی فرزند متولد شد، باید دوازده نکته را مدنظر داشت که ده مورد آن شبیه موارد قبلی است؛ اما دو مورد دیگر آن از این قرار است:
ـ آموزش قرآن از روز اول تولد فرزند، به این صورت که مادر، هر موقع به فرزند شیر می‌دهد،
قرآن بخواند و سعی کند با یک برنامه‌ریزی منظم در دوران شیر دادن چند بار قرآن را ختم کند.
ـ با انتخاب
ترتیل یکی از اساتید قرآن کریم برای کودک، به نیت چهارده معصوم (علیهم‌السلام)، نوار چهارده بار تکرار از همان استاد تهیه کند. منظور این است که هر
آیه چهارده بار پشت سر هم تکرار شود. برای این کار هر صفحه از قرآن به خط «
عثمان طه» روی یک نوار ضبط شود؛ پس از این که از اول تا آخر صفحه هر آیه را چهارده بار ضبط کردی، پنج بار هم کل صفحه را در ادامه آن ضبط کنید تا نوار پر شود. وقتی نوار آماده شد، ضبط را روشن کنید و کنار بچه بگذارید و بچه را به حال خود رها کنید، بچه مشغول تغذیه است،
بازی می‌کند،
گریه می‌کند، در هر حالی که هست، شما بگذارید صدای قرآن پخش شود.
یکی از بهترین زمان‌ها وقتی است که بچه می‌خواهد استراحت کند. ضبط را روشن کنید تا بچه با شنیدن صدای قرآن به خواب برود. سعی کنید این نوار را روزی پنج مرتبه برای بچه پخش کنید؛ چون بچه در دوره شیرخوارگی‌اش کاری انجام نمی‌دهد و نمی‌تواند زیاد این طرف و آن طرف برود و لزومی ندارد کسی هم کنارش بنشیند. اگر کسی مراحل چهارده‌گانه دوران بارداری و مراحل دوازده‌گانه دوران شیرخوارگی را به‌خوبی انجام داد و بچه‌اش در سن دو سالگی
حافظ قرآن شد، هیچ تعجب نکند. این نتیجه کار خودش است.
«برای گروه سنی ۲ تا ۷ سالگی».
در این روش کودک به همراه سایر اعضای
خانواده به حفظ کل قرآن نائل می‌شوند؛ به شرطی که همه هم‌دیگر را همراهی کنند. خلاصه این روش این‌گونه است که با استفاده از همان نوار چهارده بار تکرار هر صفحه را در چهار روز و هر روز سه بار کار می‌کنیم به این صورت که:
روز اول: ضبط روشن باشد و با گوش دادن به نوار، به آیاتی که
تلاوت می‌شود، فقط نگاه کنیم.
روز دوم: درحالی‌که به
آیات نگاه می‌کنیم، همراه نوار، آیات را زمزمه می‌کنیم.
روزم سوم: قرآن را باز نکنیم و فقط هرچه نوار می‌خواند، زمزمه کنیم.
روز چهارم: بدون این‌که قرآن را باز کنیم و ضبط را روشن کنیم، آیات را هم‌خوانی کنیم.
در این‌جا به چند نکته اشاره می‌کنیم:
نباید بچه را به حفظ وادار کرد؛ چراکه اجبار در هر کاری باعث
تنفر و
اکراه از آن در شخص می‌شود.
امام علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «
إِنَّ الْقَلْبَ إِذَا أُكْرِه عَمِيَ»؛
یعنی «چون
قلب را بر چیزی مجبور کنی، کور می‌شود».
از کلام مولا علی (علیه‌السّلام) استفاده می‌شود که
اجبار علاوه بر آن‌که باعث دل‌زدگی و تنفر می‌شود، بینش او را از بین برده و او نسبت به یادگیری و انجام آن هیچ‌گونه استعدادی در خود نمی‌بیند؛ بلکه با تشویق کردن اجازه دهید خود، اولین نشانه‌های علاقه‌مندی به
حفظ را بروز دهد. آن‌گاه شما طی یک برنامه منظم و فرستادن او به جلسات حفظ، کار را دنبال کنید.
برای تشویق کودک و آن‌که خود او به اشتباهاتش در هنگام تحویل حفظ پی ببرد، خوب است صدای او را هنگام تمرین و مرور آیات ضبط کرده و سپس برایش پخش کنید. او، هم از شنیدن صدای خود لذت می‌برد و هم تشویق می‌شود، ضمناً اشتباهاتش را یافته و تصحیح می‌کند.
(برای دو ساله به بالا)
۱. چگونه قرآن را حفظ کنیم، شهریار پرهیزگار، چ ۱، تهران: انتشارات نمایندگی ولی فقیه در سپاه، ۱۳۷۱ ش.
۲. روش حفظ قرآن کریم، کاظم گرامی، مشهد، بنیاد و پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ج ۶، ۱۳۷۸ ش.
۳. بهترین روش حفظ قرآن کریم، بصیری‌مهر، نشر آستان قدس.
۴. راهنمای حفظ قرآن، صفاء‌الدین البصری، ترجمه: محمد‌مهدی رضایی، دفتر نشر الهادی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «حفظ قرآن برای کودکان پیش از دبستان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۲/۰۸.
