نحوه ولادت حضرت مریم از نگاه عرفا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: عرفان،
حضرت مریم (علیهاالسّلام)،
جبرئیل (علیه‌السّلام).
پرسش: چرا نویسنده
ممد الهمم در شرح
فصوص الحکم نوشته‌اند که شهوت در مریم ساری شد و جسم عیسی از آبی که در مریم محقق شد و از آب متوهمی که از جبرئیل در رطوبت آن نفخ ساری شد خلق گردید؟ این توهین نیست؟
پاسخ: کتاب ممد الهمم شرح کتاب فصوص الحکم
محی‌الدین عربی است که یکی از متون مهم درسی عرفان نظری است و مقصود از نقل و تبیین عبارات این کتاب آن نیست که ما آن‌را صددرصد پذیرفته‌ایم؛ بلکه منظور گزارش از یک نظریه در این باب است که می‌تواند مورد نقد و بررسی قرار گیرد.
همچنین نگارش چنین متنی در مورد نحوه ولادت حضرت عیسی (علیه‌السّلام) در مقام تفسیر آیات۱۶ تا ۲۲
سوره مریم است که در این زمینه نازل شده است. و توهین به مریم (سلام‌الله‌علیها) نیست.
در مورد چنین عبارتی که در کتاب «ممد الهمم در شرح فصوص الحکم» آمده، باید گفت: فصوص الحکم تألیف محی‌الدین عربی یکی از متون مهم درسی عرفان نظری است که شرح‌های زیادی بر آن نوشته شده است. یکی از آنها ممد الهمم است. در این کتاب غالباً به ترجمه متن فصوص الحکم اکتفاء شده و در برخی موارد به صورت اختصار نکاتی را به عنوان توضیح و شرح بیان می‌کنند.
ورود در مباحث عرفان نظری مانند هر مبحث علمی دیگر نیاز به مقدمات، کسب مهارت لازم و آشنایی با اصطلاحات تخصصی آن است؛ مثلاً اهل عرفان واژه‌هایی؛ مانند گیسو و ابرو را در مورد
خداوند به کار می‌برند، کسانی که آشنا به اصطلاحات آنان نباشند، ممکن است این واژه‌ها را بر معانی ظاهری حمل کنند و به عارفان نسبت دهند که
خداوند در نظر آنان انسانی است که دارای گیسو و ابرو است؛ اما آشنایان به عرفان می‌دانند مراد از گیسو و ابرو در اصطلاح عرفان، عالم خلق است که مظهر زیبایی‌های خداوند است.
در اسناد هر مطلبی به گوینده باید تمام مطالب وی را (اعم مطالبی که به عنوان مقدمه بیان کرده و نیز مطالبی که بعداً در شرح آن آورده است) در نظر داشت.
با ذکر مقدمات بالا، در مورد نحوه ولادت
حضرت عیسی (علیه‌السّلام)، و به بیان دیگر در مقام تفسیر آیاتی از
قرآن کریم که در این زمینه نازل شده است، چنین متنی به نگارش در آمده است: (در حقیقت اهل عرفان در این بخش در مقام تفسیر این آیات قرآن هستند:
«وَ اذْکُرْ فیِ الْکِتَابِ مَرْیمَ اِذِ انتَبَذَتْ مِنْ اَهْلِهَا مَکاَنًا شَرْقِیًّا. فَاتخَّذَتْ مِن دُونِهِمْ حِجَابًا فَاَرْسَلْنَا اِلَیْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِیًّا. قَالَتْ اِنیّ اَعُوذُ بِالرَّحْمَانِ مِنکَ اِن کُنتَ تَقِیًّا. قَالَ اِنَّمَا اَنَا رَسُولُ رَبِّکِ لِاَهَبَ لَکِ غُلَامًا زَکِیًّا.قَالَتْ اَنیَ یَکُونُ لیِ غُلَامٌ وَ لَمْ یَمْسَسْنیِ بَشَرٌ وَ لَمْ اَکُ بَغِیًّا. قَالَ کَذَالِکِ قَالَ رَبُّکِ هُوَ عَلیَ هَینِ وَ لِنَجْعَلَهُ ءَایَةً لِّلنَّاسِ وَ رَحْمَةً مِّنَّا وَ کاَنَ اَمْرًا مَّقْضِیًّا.فَحَمَلَتْهُ فَانتَبَذَتْ بِهِ مَکاَنًا قَصِیًّا».
)
هنگامی که جبرئیل (علیه‌السّلام) برای مریم (سلام‌الله‌علیها) به صورت بشری درست اندام، بی‌عیب و نقص تمثل یافت؛ حضرت مریم گمان برد که او بشری است که قصد آمیزش با او را دارد؛ پس با تمام همت و قوای روحانی خود از او به خدا پناه برد، تا خداوند او را از آن بشر خلاص گرداند؛ زیرا می‌دانست این عمل در شریعت جایز نیست.
پس برای حضرت مریم حضور تمامی که روح معنوی است با خداوند حاصل شد. (لذا حضور در
نماز، روح نماز است، و نماز بی‌حضور کالبد بی‌روح.) و چون جبرئیل به مریم گفت که من رسول رب تو هستم، آمده‌ام که به تو پسری پاک عطا کنم، مریم از آن حالت قبض، انبساط و انشراح یافت. پس در آن زمان جبرئیل، عیسی را در مریم دمید و جبرئیل ناقل کلمة اللّه برای مریم بود، چنان‌که رسول، ناقل کلمة اللّه برای امت خود است. و چون مریم انبساط و انشراح صدر یافت، عیسی (علیه‌السّلام) منبسط و منشرح الصدر متولد شد.
آن‌گونه که خداوند فرمود: «وَ کَلِمَتُهُ اَلْقاها اِلی مَرْیَمَ وَ رُوحٌ مِنْهُ».
پس شهوت در مریم ساری شد و جسم عیسی از آبی که از مریم محقق شد و از آب متوهمی که از جبرئیل در رطوبت آن نفخ ساری شد، خلق گردید؛ زیرا نفخ از جسم حیوانی رطب است چون که رکن آب در او است.
چون مریم می‌دانست که انسان از منی مرد و زن متولد می‌شود، خیال کرد که این آب متمثّل مانند آب مرد مولّد ولد است. پس وهم او تاثیر تامّ نمود و «العارف یخلق بهمته» در او صدق آمد. اگر گویی چون نافخ جبرئیل بود و ولد، سرّ ابیه است واجب این بود که عیسی به صورت روحانیین باشد. جواب این‌که آن آب محقق (آب محقّق از مریم، آب متوهّم نیز از مریم ولی با تصوّر از جبرئیل.) از مادرش بود و او بشر بود که به حکم معتاد و متعارف، فرزند این نوع، (حضرت
شعیب (علیه‌السّلام) به
حضرت موسی (علیه‌السّلام) فرمود: همه بره‌های دو رنگ که از گوسفندان گله من متولد شود از آن تو باشد. جناب موسی (علیه‌السّلام) موقع مواقعه گوسفندان پارچه‌ای که به نقوش سیاه و سفید منقوش بود نزد گوسفندان می‌برد. اکثر بره‌ها به آن شکل در آمد که حضرت شعیب وعده کرده بود.)
انسانی متکوّن می‌شود.
ظاهراً مراد از این سخنان آن است که اعجاز به این معنا است، که مانند حوادث عادی، تمام شرایط عادی در تحقق آن رعایت نمی‌گردد؛ اما به این معنا نیست که در اعجاز از امور مادی و عادی هیچ استفاده‌ای نمی‌شود؛ جریان تولد حضرت عیسی (علیه‌السّلام) به صورت اعجاز و غیر عادی اتفاق افتاد؛ یعنی شرایط عادی در تولد فرزند، هم‌خوابی زن و مرد و آمیزش آنان، محقق نشد، ولی در‌عین‌حال این‌گونه نیست که هیچ یک از شرایط تولد فرزند مثل فعل و انفعالات در رحم هم اتفاق نیافته است؛ بلکه در جریان تولد حضرت عیسی (علیه‌السّلام) بدون این‌که لمس انسانی تحقق یابد، همان فعل و انفعالاتی که برای تحقق فرزند در وضعیت عادی اتفاق می‌افتد در رحم حضرت مریم اتفاق افتاد.
این عبارت با چنین توجیهی توهین‌آمیز نخواهد بود، همان‌گونه که سخن
قرآن کریم که جبرئیل مانند مردی که از هر جهت جذاب بود به کنار مریم (سلام‌الله‌علیها) آمده و در گریبان او دمید، توهینی به مریم (سلام‌الله‌علیها) نیست.
در‌هر‌حال مقصود از نقل و تبیین چنین عبارتی آن نیست که ما آن‌را صددرصد پذیرفته‌ایم؛ بلکه منظور گزارش از یک نظریه در این باب است که می‌تواند مورد نقد و بررسی قرار گیرد.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «نحوه ولادت حضرت مریم از نگاه عرفا»، تاریخ بازیابی۱۴۰۱/۳/۷.
