موضع امام سجاد و قیام‌های زمان خود
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امام سجاد،
قیام.
پرسش: موضع امام سجاد (علیه‌السّلام) در قیام‌های زمان خود، چه بود؟
پاسخ اجمالی: آن‌چه شیوه عملکرد و برخورد
ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) را نسبت به مسایل اجتماعی، سیاسی از یکدیگر متمایز می‌سازد، مربوط به شرایط و مقتضیات زمانشان می‌باشد؛ نه مبتنی بر تفاوت فهم و برداشت آنان از دین و مسایل سیاست و نه متکی بر تفاوت امکانات علمی و قوای جسمی و روحی. در زمان
امامت امام سجاد (علیه‌السّلام) چند قیام شیعی رخ داد که امام به دلایلی نتوانستند در این قیام‌ها شرکت کنند؛ عللی از قبیل: اختناق شدید در جامعه زمان امام، فقدان یاران صادق و مدافع و عناصر حمایت‌گر و عدم اعتماد امام (علیه‌السّلام) به مدعیان هواداری از حریم امامت، ماهیت سیاسی و اعتقادی قیام‌ها و شرایط نامناسب زمان.
آن‌چه شیوه عملکرد و برخورد ائمه (علیهم‌السّلام) را نسبت به مسایل اجتماعی، سیاسی از یکدیگر متمایز می‌سازد، مربوط به شرایط و مقتضیات زمانشان می‌باشد؛ نه مبتنی بر تفاوت فهم و برداشت آنان از دین و مسایل سیاست و نه متکی بر تفاوت امکانات علمی و قوای جسمی و روحی.
در زمان امامت حضرت سجاد (علیه‌السّلام) چند قیام شیعی رخ داد که امام در هیچ یک از آنها شرکت و همکاری نداشت. علل عدم شرکت امام در این جنبش‌ها را چنین می‌توان تحلیل کرد.
شرایط و موقعیت امام سجاد (علیه‌السّلام) و دوران آن حضرت بسیار حساس بود. دوره امام سجاد (علیه‌السّلام) دوره ناامیدی از پیروزی مسلحانه و مصادف با یکی از سیاه‌ترین ادوار حکومت در تاریخ اسلام بود. حکّام جبّار و خون‌خواری چون
عبدالملک،
حجاج و... به صورت آشکار و علنی به مقدسات اسلامی دهن‌کجی می‌کردند و هیچ‌کس هم جرات کوچک‌ترین اعتراض را نداشت. عبدالملک خلیفه مسلمین می‌گوید: «به خدا سوگند از این پس هر کس مرا به
تقوا امر کند، گردن او را خواهم زد، و وقتی زنی بنام «
ام الدرداء» به او می‌گوید شنیدم پس از عبادت
شراب نوشیده‌ای؟! می‌گوید: نه تنها شراب بلکه خون مردم را نیز نوشیده‌ام.»
مسعودی می‌گوید: حجاج ـ یکی از عمّال عبدالملک ـ در مدت بیست سال فرمانروایی ۱۲۰ هزار نفر را با شمشیر دژخیمان خود به قتل رسانید.
آری
رعب و اختناق شدید در جامعه آن روز حکم‌فرما بود و امام سجاد (علیه‌السّلام) بر سر یک دوراهی دشوار قرار گرفته بود؛ یا می‌بایست با ایجاد هیجان و احساسات به یک حرکت تند و عمل متهورانه دست زند و حادثه‌ای شورانگیز بیافریند؛ و یا می‌بایست احساسات سطحی را به وسیله تدبیری پخته و سنجیده مهار کند و عجالتاً از حیات اسلام و جان خود و یارانش حراست نماید. شکی نیست که راه نخست راه فداکاران است، ولی برای یک رهبر الهی کافی نیست که فقط
فداکار باشد؛ بلکه علاوه بر آن باید ژرف‌نگر و دوراندیش و پرحوصله نیز باشد. امام (علیه‌السّلام) هم با ارزیابی اوضاع و شرایط زمان و ملاحظه اختناق شدید، هرگونه جنبش و حرکت مسلحانه را پیشاپیش محکوم به شکست می‌دانست.
آری امام سجاد (علیه‌السّلام) این شکست‌ها را پیش‌بینی می‌کرد و می‌دید اگر در آنها شرکت بکند نه تنها پیروز نمی‌شود بلکه خود و پیروان اندکش نیز کشته می‌شوند، بدون آن‌که نتیجه‌ای برای
اسلام و مسلمین حاصل شود، از این رو امام سجاد (علیه‌السّلام) راه دوم را انتخاب کرد.
فقدان نیروهای صادق و مخلص و مدافع، و عناصر حمایت‌گر و عدم اعتماد امام (علیه‌السّلام) به مدعیان هواداری از حریم امامت، زیرا یاران صادق در طول تاریخ در بحران‌های جدی اندک بودند. امام سجاد (علیه‌السّلام) با اشاره به این وضع می‌فرمود: «در تمام
مکه و
مدینه بیست نفر نیستند که ما را دوست بدارند»؛
البته تعداد زیادی ادعا می‌کردند پیرو و حامی اهل بیت (علیه‌السّلام) هستند ولی دوستداران واقعی کم بودند.
ماهیت سیاسی و اعتقادی این قیام‌ها، اشتباه عمده سیاسی این قیام‌ها عدم سنجش موقعیت و شرایط نامناسب زمان، و دل سپردن به حوادث بدون در نظر گرفتن تاثیر و نتیجه آن بود، و از جنبه اعتقادی، نیز این قیام‌ها نمی‌توانست یک نهضت اصیل شیعی باشد؛ چون افرادی مثل
عبدالله بن زبیر در میان صفوف قیام‌کنندگان
حرّه نفوذ یافته بود و امام نمی‌خواست امثال عبدالله بن زبیر قدرت‌طلب او را پل پیروزی خود قرار دهند؛ بنابراین وجود برخی انحراف‌ها و اشتباهات سیاسی و عقیدتی مثل عدم نظرخواهی از امام، گرفتن دستور از
محمد حنفیه، در میان انقلابیون امام را وادار می‌کرد تا از موضع‌گیری و برقراری رابطه مستقیم و حمایت کامل از آنها خودداری بکند. قیام مدینه مطلقاً مورد تائید امام نبود و
قیام مختار با این‌که مورد تائید ضمنی امام بود ولی امام این قیام را هم به خاطر عوارض و تبعات سیاسی زیادی که داشت آشکارا مورد تائید قرار نداد.
باری امام چهارم با انتخاب راه دوم (خودداری از حمایت کامل و رابطه مستقیم با انقلابیون و مهار قیام با تدبیر درست)، یک سلسله برنامه‌های ارشادی و فرهنگی و تربیتی و مبارزات غیرمستقیم را آغاز کرد و بدون آن‌که حساسیت حکومت را برانگیزد، فعالیت‌هایی مهمی انجام داد؛ از جمله:
۱. زنده نگه داشتن یاد و خاطره عاشورا.
۲. پند و ارشاد امت با روش‌های حکیمانه و بسیار زیرکانه، در عین حال که نتیجه سیاسی داشت و بر ضد دستگاه حکومت بود، حساسیت حکومت را برنمی‌انگیخت.
۳. تبیین معارف در کلاس دعا و....
۱. محمدجواد نجفی، سرگذشت امام سجاد زین العابدین (علیه‌السّلام).
۲. محسن رنجبر، بررسی نقش امام سجاد (علیه‌السّلام) در رهبری شیعه و پس از واقعه کربلا.
۳. اکبر صادق، حضرت امام سجاد (علیه‌السّلام) پاسدار خون شهیدان.
۴. موسسه در راه حق، پیشوای چهارم حضرت امام سجاد (علیه‌السّلام).
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله "موضع امام سجاد علیه السّلام در قیام‌های زمان خود،چه بود"، تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۱/۰۵.
