مراحل امر به معروف و نهی از منکر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امر به معروف و نهی از منکر.
پرسش: امر به معروف و نهی از منکر را توضیح داده و مراحل آن را نام ببرید؟
پاسخ: مراحل امر به معروف و نهی از منکر، عبارت‌اند از: اظهار نفرت و خشم، امر و نهی گفتاری، بازداری عملی، و نفرت و ترک معاشرت. هم‌چنین با شیوه‌های مختلفی می‌شود فرد یا افرادی را امر به معروف و نهی از منکر کرد که بدین شرح است: شیوه گفتاری، جلب اعتماد، اعطای شخصیت، عقاید مخاطب را محترم شمردن، شیوه ارائه جای‌گزینی سالم، شیوه مستقیم و غیر مستقیم، شیوه تدریجی، و ارشاد از نکات مورد اتفاق.
دانشمندان اسلامی برای
امر به معروف و
نهی از منکر چهار مرحله را ذکر کرده‌اند که در سیره ائمه مشاهده می‌شود.
گاهی شخصی منکر را انجام یا معروفی را ترک می‌کند، ولی آمادگی برای اصلاح دارد که تنها با اظهار
خشم پی به عمل ناپسند خود می‌برد،
معروف محسوب می‌شود.
باید برای این فریضه الهی از نعمت زبان و بیان استفاده کرد که این گاهی به صورت گفت‌وگوی شخصی است که مخاطب یک یا چند نفر است. گاهی روی
سخن با جمع است و گاهی به صورت گفت‌وگوی دو جانبه است.
برای خشکانیدن زمینه
منکر و
گناه باید اقدامات عملی انجام بدهیم که این زمینه خود، گاهی اقتصادی یا جنسی و یا فکری است.
این کار از نظر روحی خیلی تأثیر می‌گذارد. در صدر
اسلام افرادی بودند که پیامبر خدا دستور داده بود با آنان
معاشرت نکنند و سخن نگویند و این خود بهترین کار بود تا خویش را اصلاح کنند.
اما با شیوه‌های مختلفی می‌شود فرد یا افرادی را امر به معروف و نهی از منکر کرد که به بعضی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
با سخن گفتن مخاطب را متوجه کند که وظیفه دارد معروف را انجام و منکر را ترک کند که علی هذا در وهله اول از جملات پندآمیز و به صورت لین و نرم و ... استفاده کند و از
خشونت بپرهیزد.
روی این جهت،
خدا به
موسی (علیه‌السلام) دستور می‌دهد که از کلام نرم استفاده کن: «به سوی
فرعون بروید که
طغیان پیشه کرده و با قول نرم با او
سخن بگویید».
رسول خدا هم فرمود: با نرمی سخن گفتن میمنت دارد و خشونت نُحوست.
در ابتدا دل‌های
انسان روی‌گردان است؛ ولی وقتی کسی در جذب مهارت داشت، به آن شخص روی آورده، او را پذیرا می‌شوند و پس از جلب
اعتماد می‌توان در آن‌ها نفوذ کرد.
در این رابطه
امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: دل‌های مردم وحشی است. هر کس قلوب آن‌ها را جذب کند، به او روی خواهند آورد.
این جلب اعتماد در صورتی حاصل می‌شود که مخاطب را از خود بداند.
لقمان وقتی
نهی از منکر می‌کند، تعبیر به فرزندم می‌کند: «
يَا بُنَيَّ لَا تُشْرِكْ بِاللَّهِ ».
اگر شخصی مرتکب
جرم و گناهی شد، در وهله اول به صورت پنهانی به او تذکر داده شود تا به
شخصیت او لطمه‌ای وارد نشود.
در صدر
اسلام مسلمانان به
بت‌پرستان توهین می‌کردند،
آیه نازل شد که شما بر آنان که غیر خدا را می‌خوانند، دشنام ندهید تا مبادا آن‌ها هم از روی دشمنی خدا را دشنام دهند.
به این معنا که شخصی را که
نهی از منکر می‌کنیم، فراغت او را پر کنیم، با ایجاد مراکز فرهنگی و هنری و ورزشی و ... با این روش می‌شود جلوی بسیاری از منکرات را گرفت.
شهید مطهری نقل می‌کند که در یکی از شهرهای کوچک
آمریکا زنان مبتلا به
قماربازی شده بودند. ابتدا کشیش‌ها و روزنامه‌نویس‌ها و ... تا توانستند راجع به بدی
قمار سخن گفتند؛ ولی اثر نکرد تا آن‌که شهردار به فکر افتاد و چند باشگاه و نمایشگاه هنری زنانه دایر کرد.
زنان سرگرم شدند. دو سال گذشت و تمام زنان قمار را به‌کلی فراموش کردند.
گاهی مستقیماً با مخاطب گفت‌وگو کردن اثر می‌بخشد؛ ولی گاهی شرایط زمان یا مکان یا وضعیت اشخاص مورد خطاب اقتضا نمی‌کند که مخاطب را به طور مستقیم امر و نهی کند؛ بلکه باید از شیوه غیر مستقیم استفاده کرد.
بدین معنا که در مسائلی که به اقتضای شرایط زمانی یا فردی لازم است برای تأثیرگذاری در مخاطب به‌تدریج و کم‌کم پیش برویم و بهره بگیریم؛ چون اگر غیر از این باشد یا تأثیر ندارد یا اثر منفی می‌گذارد؛ مثلاً شخصی غیر مذهبی را اگر بخواهیم به ارزش‌های مذهبی و دینی گرایش بدهیم، نمی‌توان از همان روز اول همه مسائل مربوط به
واجبات و ... را به او آموخت.
نمونه‌اش
روایت مفصلی است از
امام صادق (علیه‌السلام) که خلاصه‌اش این است که مردی مسیحی در همسایگی مرد مسلمانی قرار داشت. همسایه مسلمان، مرد مسیحی را دعوت به اسلام کرد و او
مسلمان شد. پیش از
اذان صبح درب خانه او را کوبید و او را به
مسجد برد و تا غروب او را در مسجد نگه داشت. روز بعد که به سراغ او رفت، گفت من کار دارم، سراغ بی‌کاری برو ...
ارشاد، از نکات مورد اتفاق شروع شود و از چیزهایی که بین ما و شخص مورد
اختلاف است، پرهیز شود. ابتدا صحبت بر محور نقاط مشترک باشد تا بعد از آن به مسائل اختلافی برسیم.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «مراحل امر به معروف و نهی از منکر»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۵/۲۵.
