فلسفه برده داری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پرسش: فلسفه برده‌داری چیست؟
پاسخ:
در مورد فلسفه برده داری، برخی معتقدند که از لحاظ
عقل و
قدرت تفکر، برخی از مردم پایین‌تر از بعضی دیگرند. از این رو او به
بردگی گرفتن یونانیان را تجویز نمی‌کرد، ولی برای یونانیان به
اسارت گرفتن غیر یونانی را
مجاز می‌دانست. این نوع تفکر همان
تبعیض نژادی و برتر دانستن یک
نژاد بر نژاد دیگر و تفکری ناصواب است.
برخی
برده را آلتی ذی
روح می‌دانستند و به
اعتقاد ایشان تا وقتی که فعالیت‌های مربوط به بردگان را ماشینهای خودکار انجام ندهند بردگی به نحوی وجود خواهد داشت.
ولی فلاسفه بعد از آنها یعنی
رواقیون تفکر معتدلتری ارائه کردند که از جمله آنان «الکید اماس» سوفسطایی بود که در شهرهای یونان می‌گشت و
عقاید «روسو» را
تبلیغ می‌کرد که: «
خداوند همه مردمان را آزاد به
جهان فرستاده و
طبیعت نیز کسی را
بنده نساخته.»
اما در اسلام فلسفه برده‌داری تبعیض نژادی نبود؛ زیرا یکی از شعارهای
اسلام مبارزه با تبعیض نژادی بود و پیشوای دین اسلام همواره می‌فرمود: عرب بر غیر
عرب برتری ندارد و معیار برتری افراد، تقوای الهی است. و اما در مورد توجیه علت برده‌داری در اسلام باید ابتدا منشا و سبب رقیت را بررسی کنیم:
در میان ملل مختلف اسباب گوناگونی برای برده‌گیری وجود داشت که اسلام از میان این اسباب، فقط «سبب
جنگ» را پذیرفت؛ یعنی به بردگی گرفتن اسرای جنگی که در پیکارهای میان مسلمین با
کفار مرسوم بود؛ زیرا مسلمین بعد از به اسارت در آوردن کفار سه راه برای آنان متصور بود: راه اول این که بعد از
اسارت، آنان را آزاد کنند که این خود نقض غرض بود و راهی غیر حکیمانه. راه دوم آن که همه آنان را به
قتل برسانند. و راه سوم آن که آنها را زنده نگه دارند و با رقیت آنان نوعی
تربیت اسلامی را در وجودشان در طی سالهای بردگی به تدریج تزریق کنند. و این راه نزد عقلا از راه دوم پسندیده‌تر بود. از این رو مسلمانان آنها را به بندگی می‌گرفتند و بعد از دمیدن روح تربیت اسلامی در کالبد آنان که از طریق
محبت به آنان عملی می‌شد، بتدریج آنها را به صورت داوطلبانه آزاد می‌کردند و یا با
قوانین الزامی که اسلام وضع کرده بود آزاد می‌شدند.
در یک بیان کلی می‌توان گفت که نظام برده‌داری در اسلام تنها به دلیل
حاکمیت شرایط خاص آن زمان بوده و در نظام حقوقی اسلام و دستورهای اخلاقی و ا
صول تربیتی آن هیچ گونه تمایلی نسبت به مساله برده‌داری مشاهده نمی‌شود.
مقررات و قوانین حقوقی و اخلاقی که در اسلام وضع گردید به صورت تدریجی نظام برده‌داری را ریشه‌کن ساخت. از این رو نظام برده‌داری از احکام زمان‌مند محسوب می‌گردد و نه از جمله
احکام ثابت. شواهد تاریخی نیز نشانگر آن است که مسلمانان در نتیجه پیروی از
دین، به رفتاری عادلانه نسبت‌به بردگان،
شهرت داشتند و این در حالی بود که
برای مطالعه بیشتر ر.ک: بررسی نظام برده‌داری از دیدگاه اسلام / سیمای تمدن غرب در مساله برده‌داری سابقه تاریخی درخشانی از خود به جای نگذاشته است.حسین هاشمی
شهرسوال.
