• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

جنگ‌

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: جنگ، گسترش دین اسلام، سیره پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، جهاد ابتدایی، انقلاب فرهنگی.
پرسش: در قرآن کریم گفته شده است که گرفتن جان یک جاندار گناه است، پس چرا اسلام با جنگ‌‌ها و گرفتن جان‌ها گسترش یافته است؟
پاسخ: با مراجعه به سیره پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در می‌یابیم که بیشتر اقدامات آن‌حضرت برای گسترش دین اسلام، فرهنگی بوده است. مورخان و تحلیلگران مسائل اسلامی، عواملی را برای گسترش سریع دین مبین اسلام در جزیرة‌العرب و بعد از آن در سایر کشورها، شمرده‌اند؛ از جمله: ۱. غنی بودن محتوای دین اسلام و فرهنگ انسان دوستانه و ضد تبعیض و عدالت محور آن؛ ۲. حضور صحابه بزرگ پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در جنگ‌ها و فتوحات و قبول مسئولیت فرمانداری در نواحی مختلف؛ ۳. ارتباط غیر مسلمانان با جامعه اسلامی که شاهد حکومتی بدون اشرافی‌گری و جامعه طبقاتی گذشته بودند.
ضمن این‌که پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ دستور حمله و کشورگشایی به هیچ جایی را به کسی نداده؛ بلکه جنگ‌های آن‌ حضرت جنبه تدافعی داشته است و فتوحات مذکور، پس از رحلت پیامبر انجام گرفته است.



اسلام نه‌تنها جان انسان‌ها، بلکه جان حیوانات را محترم شمرده و از کشتن بدون دلیل آنها نهی می‌کند. در‌عین‌حال از بین بردن حیوانات موذی را جایز می‌داند؛ مثل وقتی که مار یا عقربی قصد آسیب رساندن به انسان را داشته باشد. همچنین درباره‌ی بعضی انسان‌ها، به این دلیل که به جان، ناموس، یا اعتقادات سایر افراد تعرض می‌کنند، خونشان را هدر دانسته و حرمتی برای جانشان قائل نیست.


درباره‌ی علت جنگ‌ها و غزوات پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در صدر اسلام، به نمایه‌های «سازگاری جهاد با آزادی عقیده‌ی انسان‌ها»، سؤال ۶۸۵۸ و «شخصیت عقبة بن ابی معیط و مجازات او»، سؤال ۲۳۸۹۰ از همین سایت مراجعه نمایید.


بی‌گمان، علت گسترش سریع دین مبین اسلام در جزیرة‌العرب و بعد از آن در سایر کشورها، منحصر در یک سبب نیست؛ بلکه مورخان و تحلیلگران مسائل اسلامی، عواملی را در این زمینه برشمرده‌اند که به آنها اشاره خواهد شد. اما قرآن کریم یکی از علل روی آوردن مردم به پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و در پی آن پذیرش اسلام را اخلاق نیکوی پیامبر اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ معرفی می‌کند و می‌فرماید: «به (برکت) رحمت الهی، در برابر آنان (مردم‌) نرم (و مهربان) شدی! و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو، پراکنده می‌شدند».

۳.۱ - انقلاب فرهنگی در جامعه

لذا با مراجعه به سیره‌ پیامبر اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در می‌یابیم که بیشتر اقدامات آن‌ حضرت برای گسترش دین اسلام (به‌جز موارد خاص نظامی و دفاعی)، اقدامی فرهنگی بوده است.
[۳] یعقوبی، تاریخ، ترجمه آیتی، ج ۱، ص ۴۴۲، تهران، انتشارات علمی فرهنگی، چاپ هفتم، ۱۳۷۴ش.
[۴] آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ص ۳۹۰، تهران، انتشارات دانشگاه، چاپ ششم، ۱۳۷۸ش.
[۵] جعفریان، رسول، تاریخ سیاسی اسلام، ج ۱، ص ۹۱۳۷۷ و ص ۴۳۰، قم، انتشارات دلیل ما، چاپ دوم، ۱۳۸۲ش؛ پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در مدینه اقلیت‌های دینی و اسرای مشرکین را در انتخاب پرداخت جزیه و قبول اسلام آزاد می گذاشت و... اینها بهترین دلیل بر به کار نگرفتن زور و استبداد در قبولاندن دین اسلام توسط پیامبر ـ علیه‌السلام ـ است.

درباره‌ی سایر کشورها نیز عمل‌کرد پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ بر اساس رسالت جهانی‌اش بوده و دعوت آنها به اسلام، توسط نامه صورت می‌گرفته که محتوای نامه‌ها موجود و دلیل بر محوریت کار فرهنگی در برنامه‌های آن‌ حضرت است.
بدین‌گونه، پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ توانست در مدت کوتاهی با انقلاب فرهنگی در جامعه‌ی جاهلی
[۱۰] نهج‌البلاغه، خطبه ۲، ۹۳، ۹۵ و ۱۹۲.
افرادی را تربیت کند که در راه گسترش اسلام جان‌فشانی نمایند و به مراتب عالی معنوی نایل شوند.


پس از رحلت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله، مسلمانان برای دفاع از کیان اسلام و نشر فرهنگ آن به فراسوی جهان، مرزهای جغرافیایی را که مانع رسیدن فرهنگ و شعارهای اسلام بود، برچیدند و زمینه‌های گسترش اسلام در سایر کشورها را فراهم آوردند که این امر موجب شد مردم آن کشورها کم‌کم به اسلام روی آورند. البته پذیرش دین و اعتقاد به اسلام در آن کشورها به زور شمشیر نبود؛ بلکه علل دیگری داشت که به تناسب این نوشته به بعضی از آنها اشاره می‌شود:

۴.۱ - أ. غنی بودن محتوای دین اسلام

غنی بودن محتوای دین اسلام و فرهنگ انسان‌دوستانه و ضد تبعیض و عدالت محور آن، که با فطرت انسانی سازگار است.

۴.۱.۱ - بیان یک نمونه

به‌عنوان نمونه، پس از فتح ایران یکی از سرداران عرب فرمان داد تا به یک امام جماعت و مؤذن او تازیانه زنند؛ چون یکی از معابد زرتشی را ویران کرده بودند و سنگ‌های آن را در بنای مسجد به کار برده بودند. گواه این امر، وجود این آتشکده‌ها تا صدها سال بعد از فتح ایران است؛ به‌طوری‌که آتشکده‌های زرتشتیان در قرن ده میلادی، یعنی سه قرن پس از فتح ایران، در عراق، فارس، کرمان، سیستان و در سراسر ایران برپا بود.
[۱۱] مسعودی، أبوالحسن علی بن الحسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج ۲، ص ۲۴۲ ـ ۲۵۷، تحقیق داغر، اسعد، دارالهجرة، چاپ دوم، قم، ۱۴۰۹ق.

پیروان دین زرتشت به‌تدریج و به اختیار خود به دین اسلام گرویدند. وجود پیروان زرتشتی در ایران تا عصر حاضر و آزادی آنان در اجرای مراسم دینی، بهترین دلیل بر نبود اجبار و زور در پذیرش دین است.
[۱۲] زرین‌کوب، عبدالحسین، تاریخ مردم ایران پس از اسلام، ص ۵۳۵، انتشارات امیرکبیر، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۱ش.


۴.۲ - ب. حضور صحابه بزرگ پیامبر در جنگ‌ها

حضور صحابه بزرگ پیامبر اکرم‌ ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در جنگ‌ها و فتوحات و قبول مسئولیت فرمانداری در نواحی مختلف نیز یکی از عواملی بود که در ترویج اسلام تأثیر بسزایی داشت؛ مثلاً هنگامی که سلمان فارسی از طرف خلیفه برای فرمانداری مداین اعزام شد، مردم آن‌جا منتظر بودند که او با تشریفات خاصی وارد شهر شود، اما سلمان سوار بر درازگوشی برهنه برای اداره‌ی امور مردم آن دیار وارد این شهر شد و خدمات ارزنده‌ای به مردم ارائه داد. این خود از مهم‌ترین عوامل ترویج اسلام در آن منطقه بود.
[۱۳] محدث نوری، نفس الرحمان فی فضیلة السلمان، ص ۵۵۱، انتشارات آفاق، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۹ش.


۴.۳ - ج. ارتباط غیر مسلمانان با جامعه اسلامی

پس از گشوده شدن مرزهای کشورها، ارتباط مردم آن دیار با مسلمانان تنگاتنگ شد. این پیوند، خود، به نوعی در ترویج دین اسلام مؤثر بود و آنها از نزدیک شاهد جامعه‌ی مسلمانان بودند که با حکومت اشرافی و جامعه‌ی طبقاتی گذشته متفاوت بود؛
[۱۴] زرین‌کوب، عبدالحسین، بامداد اسلام، ص ۸۷، انتشارات امیر کبیر، تهران، چاپ ششم، ۱۳۶۹ش.
[۱۵] ویل دورانت، تاریخ تمدن، ج ۴، ص ۱۶۹ ۱۸۱، انتشارات علمی فرهنگی، تهران، چاپ چهارم، بی‌تا.
[۱۶] کریستن سن، آرتور، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، ص ۱۳۸ و ۶۳۸ ۶۶۶، تهران، دنیای کتاب، چاپ نهم، ۱۳۷۴ش.


۴.۱.۱ - بیان یک نمونه

مثلاً ایرانیانی که قرن‌ها شاهد اشرافیگری شاهان ساسانی و محرومیت طبقات دیگرِ جامعه از امکانات اولیه زندگی بودند، با مشاهده ساده‌زیستی خلفا‌ی اسلامی، از جمله امیرمؤمنان ـ علیه‌السلام ـ و عاملان آنها در شهرهای ایران که مثل پایین‌ترین طبقات مردم زندگی می‌کردند، به پذیرش آیین اسلام ترغیب شدند.
[۱۷] ابراهیم، حسن، تاریخ سیاسی اسلام، ص ۲۶۹، دنیای کتاب، تهران، چاپ هشتم، ۱۳۷۸ش.



هرچند جهاد ابتدایی (جهادی که دفاعی نباشد) از احکام مسلم اسلام است، اما ماهیت جهاد ابتدایی جنگ برای تحمیل عقیده نیست؛ بلکه اساساً عقیده در اسلام قابل اکراه نمی‌باشد. در طول تاریخ نیز، نه در جنگ‌های پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و نه خلفای بعد از آن حضرت، افراد مجبور به پذیرش اسلام نمی‌شدند. بلکه اساساً جهاد ابتدایی نبرد رهایی‌بخش در برابر خشونت و اختناق و برای مبارزه با نظام‌های خشن و فاسدی است که مانع رسیدن آوای حق و توصیه به گوش مردمان می‌شدند. به عبارت دیگر، جهاد ابتدایی خود نوعی دفاع بوده است؛ ولی نه دفاع از حقوق شخص یا ملت، بلکه دفاع از «حقوق انسانیت» و دفاع از آزادیِ بررسی و شناخت حقیقت و برداشتن موانع رسیدن آوای حق به گوش انسان‌ها؛ لذا علامه طباطبایی (ره) پس از بررسی آیات جهاد می‌فرماید: «پیکار چه در راه دفاع از اسلام یا مسلمین باشد و چه جهاد ابتدایی، همه در واقع دفاع از حقیقت انسانیت است».


در پایان یادآور می‌شویم که پیامبر اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در دورۀ خویش دستور حمله و کشورگشایی به هیچ جایی را به کسی ندادند؛ بلکه جنگ‌‌های آن‌ حضرت دفاعی بود و فتوحات مذکور، پس از رحلت پیامبر انجام گرفته است. پس بر فرض، اگر در جریان لشکرکشی‌های مسلمانان، در جایی ظلم و بی‌عدالتی رخ داده باشد، نباید رفتار و برخورد حکّام و فرماندهان مسلمان را به حساب اسلام گذارد. چه‌بسا در بین این حکام، افراد ستمگری بودند که با نیرنگ‌های مختلف به فرماندهی رسیده یا ردای خلافت را بر تن کرده بودند و با تظاهر به اسلام و اجرای ظاهری احکام آن، سعی در حفظ ریاست و تاج و تخت خود داشتند. که از جمله این حاکمان می‌توان به بعضی از خلفای اموی و عباسی اشاره کرد.


۱. آل‌عمران (۳)، آیه ۱۵۹.    
۲. ابن هشام، سیرة النبویة، ص ۳۵۸، تهران، نشر اسلامیه، چاپ چهارم، ۱۳۶۸ش.    
۳. یعقوبی، تاریخ، ترجمه آیتی، ج ۱، ص ۴۴۲، تهران، انتشارات علمی فرهنگی، چاپ هفتم، ۱۳۷۴ش.
۴. آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ص ۳۹۰، تهران، انتشارات دانشگاه، چاپ ششم، ۱۳۷۸ش.
۵. جعفریان، رسول، تاریخ سیاسی اسلام، ج ۱، ص ۹۱۳۷۷ و ص ۴۳۰، قم، انتشارات دلیل ما، چاپ دوم، ۱۳۸۲ش؛ پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در مدینه اقلیت‌های دینی و اسرای مشرکین را در انتخاب پرداخت جزیه و قبول اسلام آزاد می گذاشت و... اینها بهترین دلیل بر به کار نگرفتن زور و استبداد در قبولاندن دین اسلام توسط پیامبر ـ علیه‌السلام ـ است.
۶. اعراف (۷)، آیه ۱۵۸.    
۷. سبأ (۳۴)، آیه ۲۸.    
۸. قلم (۶۸)، آیه ۵۲.    
۹. احمدی میانجی، علی، مکاتیب الرسول (ص)، ج ۲، ص ۳۱۵ ۷۰۵، دارالحدیث، قم، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.    
۱۰. نهج‌البلاغه، خطبه ۲، ۹۳، ۹۵ و ۱۹۲.
۱۱. مسعودی، أبوالحسن علی بن الحسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج ۲، ص ۲۴۲ ـ ۲۵۷، تحقیق داغر، اسعد، دارالهجرة، چاپ دوم، قم، ۱۴۰۹ق.
۱۲. زرین‌کوب، عبدالحسین، تاریخ مردم ایران پس از اسلام، ص ۵۳۵، انتشارات امیرکبیر، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۱ش.
۱۳. محدث نوری، نفس الرحمان فی فضیلة السلمان، ص ۵۵۱، انتشارات آفاق، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۹ش.
۱۴. زرین‌کوب، عبدالحسین، بامداد اسلام، ص ۸۷، انتشارات امیر کبیر، تهران، چاپ ششم، ۱۳۶۹ش.
۱۵. ویل دورانت، تاریخ تمدن، ج ۴، ص ۱۶۹ ۱۸۱، انتشارات علمی فرهنگی، تهران، چاپ چهارم، بی‌تا.
۱۶. کریستن سن، آرتور، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، ص ۱۳۸ و ۶۳۸ ۶۶۶، تهران، دنیای کتاب، چاپ نهم، ۱۳۷۴ش.
۱۷. ابراهیم، حسن، تاریخ سیاسی اسلام، ص ۲۶۹، دنیای کتاب، تهران، چاپ هشتم، ۱۳۷۸ش.
۱۸. طباطبایی، سید محمد حسین،‌ المیزان فی تفسیر القرآن‌، ج ۲، ص ۶۸، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم‌، قم،‌ ۱۴۱۷ق‌.    



پایگاه اسلام کوئست.    






جعبه ابزار