فراموشی در امتحان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: فراموشی، امتحان، اضطراب، ضعف حافظه.
پرسش: بعضی افراد زیاد درس می‌خوانند و همه چیز را یاد می‌گیرند؛ ولی موقع امتحان همه چیز را فراموش می‌کنند؛ در‌صورتی‌که هیچ‌گونه دل‌شوره‌ای ندارند و خون‌سردی خود را حفظ کرده‌اند؟
پاسخ:
فردی که موقع
امتحان همه چیز را فراموش می‌کند، دو حالت دارد:
۱. در مواقع دیگر از
حافظه خوبی برخوردار است و تنها در موقع امتحان خوب نتیجه نمی‌گیرد؛
۲. کسی که همواره از حافظه ضعیف برخوردار است.
اگر کسی در مواقع دیگر از حافظه خوبی برخوردار است، اما تنها در زمان امتحان مطالب را به یاد نمی‌آورد، علت این امر سه چیز می‌تواند باشد:
ممکن است فردی در ظاهر خود را آرام نشان دهد، اما در
باطن نگران باشد؛ به همین دلیل مطالب را به یاد نمی‌آورد؛ زیرا
اضطراب تأثیر منفی روی حافظه دارد. به عبارت دیگر، حافظه برای بازیابی مطالب نیاز به
آرامش دارد. چنین فردی باید از روش‌های برطرف کردن اضطراب که در بخش‌های دیگر این مجموعه مطرح شده است، استفاده کند.
فردی که در
شب و
روز قبل از امتحان بیش از اندازه تلاش نموده و درس خوانده است، نمی‌تواند مطالب را در جلسه امتحان به خاطر بیاورد؛ زیرا مغز او در جلسه امتحان کاملاً خسته است؛ درحالی‌که مغز برای بازیابی و به خاطر آوردن مطالب نیاز به آرامش و استراحت دارد. برای جلوگیری از این مشکل توصیه می‌شود، در طول ترم و همراه با درس‌ها مطالب به‌خوبی آموخته و تکرار شوند و در روزهای امتحان فقط مرور کنند که یادآوری مطالب قبلی باشد.
فردی که شب قبل از امتحان تا دیروقت بیدار می‌ماند، طبیعی است که در جلسه امتحان گیج و خواب‌آلود باشد. در چنین حالتی
ذهن نمی‌تواند مانند زمان‌های عادی فعالیت نماید. در نتیجه به یاد آوردن مطالب برای او ممکن نیست و فرد در امتحان نتیجه ضعیف می‌گیرد. چنین فردی باید در ایام امتحانات به اندازه کافی بخوابد.
باید توجه داشت که ممکن است که یکی از موارد فوق یا دو تا یا هر سه آن‌ها در یک فرد وجود داشته باشد.
اما اگر مشکل فرد به هیچ‌کدام از موارد فوق برنمی‌گردد، بلکه در کلْ حافظه او ضعیف است، باید از روش‌های
مطالعه صحیح آگاه باشد و بداند که چه‌گونه باید برای امتحان آمادگی کسب کند. زیاد درس خواندن اگر روشمند نباشد، جز خستگی ذهنی هیچ نتیجه‌ای به همراه ندارد. افرادی که قبل از امتحان ـ و به خصوص شب امتحان ـ بیش از حدّ مطالعه می‌کنند، به احتمال زیاد در امتحان نمره خوبی نمی‌آورند؛ زیرا در جلسه امتحان احساس خستگی می‌کنند و هر آن‌چه که یاد گرفته‌اند، فراموش می‌کنند.
بنابراین باید یک روش درست را برای مطالعه کردن انتخاب کنید و با آمادگی و نشاط کامل سر جلسه امتحان حاضر شد. ابتدا باید از سازوکار حافظه و فرآیند یادگیری شناخت کافی داشت. حافظه نوعی توانایی است که در همه افراد وجود دارد، با این تفاوت که عده‌ای توانسته‌اند از این نیروی خدادادی خوب استفاده کنند و قابلیت‌های آن را به کار گیرند؛ اما افرادی را هم سراغ داریم که همیشه از
ضعف حافظه و نتایج بد امتحان شکایت می‌کنند. همه ما این تجربه را داریم که وقتی از جلسه امتحان بیرون می‌آییم می‌گوییم، موقع امتحان می‌خواستم جواب صحیح را بنویسم، اما یادم نیامد.
در تبیین حافظه چندین دیدگاه وجود دارد. طبق یکی از نظریه‌ها، حافظه دارای سه مرحله است:
۱. حافظه حسی؛
۲. حافظه کوتاه‌مدت؛
۳. حافظه بلندمدت.
وقتی مطلبی را مطالعه می‌کنیم، از طریق
حافظه حسی وارد حافظه کوتاه‌مدت و سپس به حافظه بلندمدت وارد می‌شود. حافظه حسی و حافظه کوتاه‌مدت از نظر گنجایش و زمان نگهداری محدودیت دارند؛ لذا ممکن است برخی مطالب قبل از آن‌که وارد حافظه بلندمدت شود، از بین بروند. وقتی مطالب از طریق تکرار و تمرین، وارد حافظه بلندمدت شد، یادگیری کامل می‌شود. حافظه بلندمدت از نظر گنجایش نامحدود و از نظر مدت زمان نگهداری نیز اطلاعات را برای مدت‌های طولانی در خود نگه می‌دارد.
به عقیده روان‌شناسان، اطلاعات واردشده در حافظه بلندمدت، از بین نمی‌رود و با فراهم بودن شرایط مناسب همیشه قابل یادآوری است. علت این‌که ما پاره‌ای از اطلاعات قبلاً آموخته‌شده را در جلسه امتحان نمی‌توانیم به یاد آوریم، این است که ما در بازیابی آن‌ها ناتوانیم؛ والاّ مطالب در حافظه ما موجود هستند. این حالت درست مانند پرونده‌ایی است که در بایگانی ذهن موجود است؛ اما ما شماره آن را در دست نداریم.
برای موفقیت در امتحان، توصیه می‌شود که روش‌های زیر اجرا شود.
روش‌های موفقیت در امتحان، عبارت‌اند از:
پژوهش‌ها حاکی از آن است که هر اندازه اندوخته‌های حافظه را بهتر سازمان‌دهی کنیم، به همان اندازه یادآوری آن‌ها آسان‌تر خواهد بود و موقع امتحان بهتر به یاد ما خواهد آمد؛ برای مثال اگر اسامی افراد را برحسب مشاغل آن‌ها سازمان‌دهی کنیم، بعداً آسان‌تر می‌توانیم آن‌ها را به خاطر آوریم. موضوعات درسی را باید براساس یک ملاک صحیح و قابل قبول طبقه‌بندی و سازمان‌دهی کنیم. در این صورت، موقع امتحان راحت‌تر مطالب به یاد ما می‌آید.
روان‌شناسان معتقدند یکی از عوامل موفقیت در امتحان و یادآوری درست مطالب، توجه به این نکته است که اطلاعات باید در بافتی بازیابی شود، که شبیه بافت مرحله رمزگردانی است. «بافت» یک مفهوم کاملاً تخصصی است؛ ولی به صورت ساده می‌توان گفت بافت عبارت است از اوضاع و شرایطی که یادگیری در آن صورت گرفته است؛ به عنوان مثال، اگر قرار باشد مطالب درس ریاضی را به یاد آورید، تصویر فضای کلاس ریاضی، استاد، اسامی هم‌کلاسی‌ها و شرایط روحی و روانی که در هنگام یادگیری آن درس داشته‌اید، در یادآوری مطالب، بسیار مؤثر است.
یکی دیگر از تکنیک‌هایی که در یادآوری مطالب در جلسه امتحان می‌تواند مؤثر باشد، استفاده از روش تصویرسازی ذهنی است. بسیاری اوقات که می‌خواهیم مطلبی را یاد بگیریم، با اصطلاحات و واژه‌های نامأنوس برمی‌خوریم که حفظ آن‌ها برای ما دشوار است، اگر هم بتوانیم از طریق تمرین و تکرار
حفظ کنیم، دو سه روز بعد یا نرسیده به جلسه امتحان از یادمان می‌رود، در این‌گونه موارد می‌توان از تصویرسازی ذهنی استفاده نمود؛ یعنی در
ذهن خود هر یک از واژه‌های نامأنوس و اصطلاحات و مفاهیم انگلیسی،
ریاضی یا
شیمی را با یک شیء واقعی و مأنوس ربط دهیم، تا هر وقت آن تصویر ذهنی به یاد ما آمد، آن مطلب یا اصطلاح علمی نیز به خاطر بیاید.
اضطراب یکی از عوامل عمده فراموشی و کاهش یادآوری اطلاعات است. بیش‌تر ناکامی‌های افراد در امتحان ـ به خصوص امتحانات مهم و سرنوشت‌ساز ـ به خاطر اضطراب بیش از اندازه آن‌ها است.
نکته کاربردی که از این اصل استفاده می‌شود، این است که شب امتحان به هیچ وجه زمان مناسبی برای یادگیری مطالب جدید نیست. باید یادگیری مطالب در طول ترم که فرصت کافی داریم، انجام شود. اگر مطالب را خوب یاد گرفته باشیم و به صورت معنایی سازمان‌دهی کرده باشیم ـ نه حفظ طوطی‌وار ـ شب امتحان کافی است فقط رئوس مطالب و یادداشت‌های خود را مرور کنیم.
یادداشت‌برداری در هنگام درس یا مطالعه و... و
خلاصه‌نویسی بعد از آن می‌تواند در یادآوری مطالب بسیار مفید باشد. وقتی مطالب را یاد می‌گیریم، به صورت معنایی رمزگردانی می‌کنیم؛ اما در موقع امتحان چون می‌خواهیم روی برگه امتحان بنویسیم، این از نوع تصویری است. بنابراین اگر قبل از آن چندین بار تمرین و خلاصه‌نویسی نکرده باشیم، ممکن است، نتوانیم بنویسیم. برخی افراد
عادت دارند، قبل از امتحان هم‌زمان با مطالعه، چند و چندین بار خلاصه مطالب را می‌نویسند.
تجربه نشان داده است که این تمرین و خلاصه‌نویسی در امتحان بسیار مفید است.
به خداوند
توکل داشته باشید:
مطالعه و آمادگی در امتحان لازم است؛ اما
توکل به خدا را نباید فراموش کرد.
انسان هر اندازه توانایی و قدرت حافظه داشته باشد، باید به این نکته هم توجه داشته باشد که
خداوند این توانایی را برای او داده است و اگر خداوند نخواهد، انسان هیچ کاری نمی‌تواند انجام دهد؛ اما اگر انسان به خدا توکل کند و از او مدد بخواهد، در
زندگی و در امتحان موفق خواهد شد.
۱. ثروت هروت‌آبادی، حافظه برتر، انتشارات سالمی، ۱۳۸۱ ش.
۲. آلن مامفورد، یادگیری مؤثر، ترجمه: ایرج صفا، نشر ایزایران، ۱۳۸۰ ش.
۳. عین‌الله خادمی، مطالعه روشمند، انتشارات پارسایان، ۱۳۷۹ ش.
۴. علی‌اکبر سیف، روش‌های یادگیری و مطالعه، نشر دوران، ۱۳۷۶ ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «فراموشی در امتحان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۲/۱۶.
