شستن پا به جای مسح از نگاه شیعه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: شیعه،
وضو،
غسل، شستن،
تقیه،
توریه، مسح.
پرسش: امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «اگر بعد از شستن پاهایت در وضو شک کردی که آیا سرت را مسح کردی، برگرد و...». این روایت (بر خلاف نظر شیعه) تصریح می‌کند که پاها را در وضو باید شست، نه این‌که آنها را مسح کرد! نظر شما در مورد این روایت چیست؟!
پاسخ: از آنجا که علمای شیعه شستن پا را مخالف با
کتاب و
سنت می‌دانند، بر فرض قبول صحت سند باید این حدیث را از باب تقیه دانست؛ مضافاً که ذیل این روایت نیز موافق مذهب اهل تسنن است. همچنین نوعی توریه نیز در این روایت وجود دارد؛ زیرا غسل به معنای عام، شامل مسح نیز می‌شود و شاید در آن جلسه افرادی از
اهل تسنن حضور داشتند و امام خواسته با استفاده از لفظ عام، حساسیتی برای آنان ایجاد نکند.
شیعیان بر اساس
آیه وضو و روایات فراوانی که در این مورد وجود دارد، معتقدند که در وضو باید پاها مسح شود. به‌عنوان نمونه، از
امام باقر (علیه‌السّلام) دربارۀ مسح پا سؤال شد، آن‌حضرت (علیه‌السّلام) فرمود: مسح پا همان چیزی است که از طرف
خداوند به وسیله
جبرئیل (علیه‌السّلام) نازل شده است.
البته شاید در برخی روایات (مانند روایت موجود در پرسش) به شستن پا اشاره شده باشد:
«عِدَّةٌ مِنْ اَصْحَابِنَا عَنْ اَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ اَبِی دَاوُدَ جَمِیعاً عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ اَیُّوبَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ اَبِی بَصِیرٍ عَنْ اَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: «اِذَا نَسِیتَ فَغَسَلْتَ ذِرَاعَک قَبْلَ وَجْهِک فَاَعِدْ غَسْلَ وَجْهِک ثُمَّ اغْسِلْ ذِرَاعَیک بَعْدَ الْوَجْهِ فَاِنْ بَدَاْتَ بِذِرَاعِک الْاَیسَرِ قَبْلَ الْاَیمَنِ فَاَعِدْ غَسْلَ الْاَیمَنِ ثُمَّ اغْسِلِ الْیسَارَ وَ اِنْ نَسِیتَ مَسْحَ رَاْسِک حَتَّی تَغْسِلَ رِجْلَیک فَامْسَحْ رَاْسَک ثُمَّ اغْسِلْ رِجْلَیک؛
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: هرگاه فراموش کردی و قبل از شستن صورت، دست خود را شستی، برگرد و صورت خود را بشوی و سپس دست خود را بشوی. اگر فراموش کردی و قبل از شستن دست راست، دست چپ را شستی، برگرد و دست راست خود را بشوی و بعد از آن دوباره دست چپ را بشوی. اگر مسح سر خود را فراموش کردی و به شستن پاها پرداختی، برگرد و سر خود را مسح کن و بعد از آن دوباره پاهای خود را بشوی.»
در ارتباط با سند و محتوای این روایت باید گفت:
در سند این
روایت، راویان ثقه‌ای مانند
حسین بن سعید،
فضالة بن ایوب،
حسین بن عثمان،
وجود دارند؛ اما به دلیل
واقفی بودن
سماعه،
این حدیث به عنوان حدیث صحیح معرفی نشده، بلکه در یک مرحله پایین‌تر، به عنوان حدیث موثق ارزیابی شده است؛
علاوه بر آن‌که: در این حدیث، «حسین بن سعید» از «فضالة بن ایوب» بدون واسطه روایت نقل می‌کند؛ این در حالی است که برخی معتقدند حسین اصلاً ملاقاتی با فضاله نداشته و از وی روایت نقل نکرده است و تنها به واسطه برادرش حسن از وی روایت نقل کرد.
البته برخی نیز معتقدند که حسین مستقیماً از فضاله روایت نقل می‌نماید.
این روایت مخالف با روایات دیگری است که در همین مورد بوده و مسح بر پا را لازم می‌دانند:
از
امام کاظم (علیه‌السّلام) در مورد مردی که قبل از شستن دست راست، دست چپ خود را شسته بود، سؤال شد. امام (علیه‌السّلام) فرمود: «وضو را از جایی که اشتباه کرده است، از سر بگیرد. پس ابتدا دست راست خود را بشوید و سپس دست چپ خود را و بعد از آن سر و پاهای خود را مسح نماید».
بر‌این‌اساس، علمای شیعه شستن پا را مخالف با کتاب و سنت معرفی نموده‌اند.
بر فرض قبول صحت سند روایت، باید گفت این حدیث از روی تقیه صادر شده است؛ چرا که ذیل این روایت موافق مذهب اهل تسنن است.
علاوه بر آن، نوعی توریه نیز در این روایت وجود دارد؛ زیرا غسل به معنای عام، شامل مسح نیز می‌شود و شاید در آن جلسه افرادی از اهل تسنن حضور داشتند و امام خواسته با استفاده از لفظ عام، حساسیتی برای آنان ایجاد نکند.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «شستن پا به جای مسح از نگاه شیعه»، تاریخ بازیابی۱۴۰۱/۸/۴.
