حضور قلب در نماز و ریا نکردن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حضور قلب در نماز، ریا.
پرسش: برای حضور قلب در نماز و عدم ارتکاب به ریا چه باید کرد؟
پاسخ: اقسام
ریا در
عبادت، عبارت‌اند از: ریا در
واجبات، ریا در
مستحبات، ریا در اظهار
شهادتین (اسلام)، ریا در وصف
عبادات، ریا در غیر عبادات.
برای این‌که عبادات به ریا آمیخته نشود، باید مواظب بود که نیت ما محض
رضای خدا باشد و جز رضای خداوند هیچ
هدف و نیت دیگری را در
اعمال و رفتار خود مدنظر نداشته باشیم. اگر تصمیم قطعی بگیریم و
هدف، رضای خدا باشد، خداوند ما را در این زمینه یاری می‌کند.
اخلاص افزون بر آن‌که زمینه ریا را از بین می‌برد، در ایجاد حضور قلب نیز مؤثر است. برای کسب حضور قلب در نماز چند راهکار را نام می‌بریم: نماز خواندن در خلوت، از بین بردن عوامل حواس‌پرتی، توجه به معنای نماز و
مطالعه کتاب.
این سؤال در واقع دارای دو بخش است؛ یکی راه‌های کسب
حضور قلب در نماز و دیگری دغدغه عدم ارتکاب به
ریا. این دو موضوع رابطه عمیق و تنگاتنگ با یکدیگر دارند، هر اندازه بتوان مصونیت از ریا را در وجود خویش ایجاد کرد، به همان میزان می‌توان در زمینه کسب حضور قلب در نماز موفق شد. برای پیش‌گیری از ریا و تقویت و ایجاد حضور قلب در نماز باید حقیقت ریا و انگیزه‌های آن را شناخت و هم‌زمان روش‌هایی را در
اعمال و رفتار خود ایجاد کرد که بتوان از ریا به دور ماند.
اصل «ریا» از کلمه رؤیت (دیدن) است
و در اصطلاح به معنای طلب
مقام و منزلت در قلوب مردم به کار می‌رود که به وسیله نشان دادن اعمال خوب و تظاهر به آن در حضور دیگران حاصل می‌شود.
هنگامی که انسان اعمال نیک خود را (مانند
نماز،
روزه،
حج،
صدقه و ...) برای جلب توجه دیگران و خوب جلوه دادن خود نزد مردم انجام دهد، به این اعمال، اعمال ریایی گفته می‌شود.
از آن‌جا که هدف از
عبادات، جلب رضایت خداوند و تقرب به درگاه الهی است، هر نوع انگیزه دیگری برای انجام عبادات نکوهیده و ناپسند است.
لذا
خداوند در
قرآن می‌فرماید:
«
فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ • الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ • الَّذِینَ هُمْ یُرَاءُونَ • وَیَمْنَعُونَ الْمَاعُونَ»؛
وای بر نمازگزاران! آن کسانی که نسبت به
نماز خود مسامحه‌کارند، آنان که اعمال و عبادات خود را از روی ریا و خودنمایی انجام می‌دهند و از
احسان به دیگران خودداری می‌کنند».
امام علی (علیه‌السلام) نیز می‌فرماید: «
آفةُ العبادةِ الرّیا؛
آفت عبادت ریاست».
ریا در عبادت ممکن است انواع مختلف داشته باشد. آن‌که می‌خواهد از ریا مصون بماند و در نماز حضور قلب داشته باشد، توجه به این نکات مفید است:
ریا ممکن است در عبادات واجب (مانند نماز و روزه) محقق شود؛ مثلاً فردی که در خلوت و تنهایی اهل نماز نیست، اما در حضور دیگران علاقه دارد نماز بخواند یا فردی که در حضور دیگران با والدین خود رفتار شایسته و برخورد مناسب از خود نشان می‌دهد، اما در غیاب دیگران و در منزل با ایشان بی‌ادبی و بی‌احترامی می‌کند، از مصادیق ریا در اعمال واجب محسوب می‌شود و
حرام است.
نوع دیگر ریا در عبادات آن است که فرد در اعمال
واجب خود مرتکب ریا نگردد، یعنی هدفش رضای خدا باشد، اما در عبادات مستحب خود مرتکب ریا شود؛ مثل این‌که در حضور مردم نماز مستحبی بخواند،
تسبیح و
صلوات بگوید، اما در مواقعی که تنهاست و کسی او را نمی‌بیند، علاقه به این
اعمال نداشته باشد. یا
رکوع و
سجود و دیگر افعال نماز را در حضور دیگران با کیفیت بهتر انجام دهد تا در نظر دیگران مذهبی جلوه کند؛ اما در تنهایی نمازش را سطحی و بدون کیفیت بخواند. تمام این موارد از مصادیق ریاست و می‌تواند اعمال و رفتار فرد را دچار مشکل کند.
یکی از اقسام ریا این است که شخص شهادتین را به
زبان می‌آورد؛ ولی در دل آن را انکار می‌کند که این قسم داخل در
کفر و
نفاق است. چنین اشخاصی از کافر ظاهری بدتر و پرعقوبت‌ترند؛ زیرا هر صفت نفاق را دارد و هم صفت کفر را.
کسی که در اصل عبادات، ریا نکند؛ ولی در اجزای عبادات سعی در ریا کند؛ مثلاً رکوع، سجده،
قرائت و ... نماز را در حضور دیگران با آب‌و‌تاب به جا آورد تا جلب نظر دیگران را بنماید. یا در مراسم
عزاداری گریه خود را پاک نکند یا به هیبتی به خصوص عزاداری کند تا دیگران جذب و جلب او شوند.
مثل نظافت لباس به قصد خودنمایی یا پوشاندن عیبی از خود تا مردم او را بی‌عیب بدانند یا در پنهان داشتن
گناهان خود این قسم از ریا جایز است و از جهانی اگر انجام نشود، انجام ندادنش حرام خواهد بود؛ مثل این‌که گناهان را از دید دیگران مخفی نکند و آن‌ها را اظهار کند. این کار قطعاً حرام است و خود یکی از
گناهان کبیره به شمار می‌رود.
پس از آن‌که مفهوم ریا و مصادیق آن را در مورد عبادات شناختیم، برای این‌که عبادات به ریا آمیخته نشود، باید مواظب بود که نیت ما محض رضای خدا باشد و جز رضای خداوند هیچ
هدف و نیت دیگری را در اعمال و رفتار خود مدنظر نداشته باشیم.
ملامهدی نراقی در
کتاب ارزشمند «
معراج السعادة» می‌نویسد: «
شیطان برای افساد کار بندگان و آمیخته نمودن عبادات آنان به ریا، افراد را در مورد
نیت،
قرائت یا
طهارت به
وسواس می‌اندازد. اگر چند دفعه کسی اعتنا نکند و به آن‌چه از
شرع رسیده اکتفا کند، دست از او بر‌می‌دارد و موفق نمی‌شود که اعمال و عبادات او را به ریا آلوده کند؛ اما اگر به
وسوسه‌های شیطان گوش فرا دهد و در هر عملی
شک کند، کارش به جایی می‌رسد که از عبادت بازماند و اعمالش به ریا آمیخته شود».
خلاصه برای رهایی از ریا باید نفس خود را به پنهان داشتن عبادات
عادت داد و همان‌گونه که درها را بر روی اعمال زشت خویش بسته‌ایم، باید بر فاش شدن عبادات و اعمال خویش نیز بسته نگهداریم و تا حد ممکن سعی کنیم که اعمال خود را فقط برای خدا انجام دهیم و هیچ‌گاه هدف این نباشد که دیگران اعمال را ببینند و تعریف و تمجید کنند، توجه داشته باشید که اگر تصمیم قطعی بگیریم و هدف
رضای خدا باشد، خداوند ما را در این زمینه یاری می‌کند؛
زیرا خداوند فرموده است: «
وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا»؛
«و کسانی که در راه ما تلاش و کوشش می‌کنند، ما آن‌ها را بر راه‌های خویش
هدایت می‌کنیم».
نکته‌ای که بیان آن بسیار مهم است این است که از آن‌جا که اسلام دینی اجتماعی است و بسیاری ار عبادات ما اجتماعی است، باید با «تمرین» بکوشیم که این عبادات با ریا از بین نرود.
حضرت علی (علیه‌السلام) نیز می‌فرماید: «بر تو باد به اخلاص، در نیت و عمل، به راستی که پاکی نیت و عمل خالص، سبب قبولی اعمال و ارزشمند شدن
عبادت و
بندگی خداست».
اخلاص علاوه بر آن‌که زمینه ریا را از بین می‌برد، در ایجاد
حضور قلب نیز مؤثر است. برای کسب حضور قلب در نماز به این نکات توجه شود:
در مکان خلوت نماز بخوانیم:
اگر نماز فرادا یا
نماز مستحب می‌خوانیم، بهتر است جای خلوتی را انتخاب کرده که سروصدا و مزاحمت نباشد.
عواملی را که باعث حواس‌پرتی در نماز می‌شود، پیش از نماز برطرف کنیم.
به معنای نماز و جملات و کلمات آن توجه داشته باشیم.
درباره نماز و راه‌های ایجاد حضور قلب کتاب مطالعه کنیم. به خصوص کتاب‌های زیر بسیار مفید و راه‌گشا هستند.
۱. محمد بدیعی، حضور قلب در نماز، انتشارات تشیع، چ۱، ۱۳۷۷ش.
۲. طیبه فردوسی، روان‌شناسی توجه، حواس‌پرتی و شیوه‌های رفع آن، نشر شکوفه‌های دانش، چ۱، ۱۳۸۰ش.
۳. عباس خدایی، بازگشت از ریا به اخلاص، نشر جلی، ۱۳۷۶ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «حضور قلب در نماز و ریا نکردن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۲/۲۳.
