حسنه بین دو سیئه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حسنه، سیئه، میانه‌روی، اعتدال، افراط و تفریط.
پرسش: مراد از حدیث پیامبر که فرمود: «بر شما باد به حسنه بین دو سیئه» چیست؟
پاسخ: حدیث مزبور، ما را به فرهنگ
اعتدال و
میانه‌روی در تمام کارها سفارش می‌کند و براساس آن هر انسانی لاجرم باید در ابعاد مختلف حیات فردی و اجتماعی (از قبیل امور اعتقادی و عبادی و اخلاقی و فرهنگی و سیاسی و...) راه اعتدال و میانه‌روی را در پیش گیرد و هر روش یا منشی غیر از آن، نماد و نمودی از
افراط یا
تفریط خواهد بود که از نظر
عقل و
شریعت مذموم و محکوم است.
۱. این
حدیث هم در متون حدیثی
شیعه و هم در
منابع حدیثی اهل سنت آمده است و این خود می‌تواند تأییدی بر اهمیت آن باشد.
۲. این حدیث را علاوه بر متون حدیثی، با تحقیق و بررسی بیش‌تر می‌توان در منابع مختلف لغوی، فقهی، تفسیری، اخلاقی و ... یافت، که این جهت نیز از وجوه اهمیت آن به شمار می‌آید.
۳. در متون و آثار شیعی، این حدیث از حضرت
امام محمدباقر (علیه‌السلام) نقل می‌شود؛ اما
اهل سنت، آن را از «
مطرف بن عبدالله» که یکی از
صحابه پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) است، نقل می‌کنند و او آن را به
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) اسناد ننموده است؛ از این رو غیر از «
ابن اثیر» صاحب کتاب «
اسد الغابه» هیچ یک از علمای
اهل سنت از آن به عنوان
حدیث نبوی یاد نکرده‌اند.
حضرت امام محمدباقر (علیه‌السلام)، به فرزندش،
امام جعفر صادق (علیه‌السلام) فرمود: «پسرم! بر تو باد به انجام دادن یک
حسنه، میان دو سیئة. امام صادق (علیه‌السلام) عرض کرد، پدر جان! آن چگونه است؟
امام باقر (علیه‌السلام) فرمود: مانند این
سخن خدا که فرمود: «نمازت را زیاد بلند یا خیلی آهسته نخوان، که زیاد بلند خواندن یا خیلی آهسته خواندن (هر کدام) به دو
سیئة است و در میان آن دو، راه
اعتدال را انتخاب کن که این خوب است».
و هم‌چنین مانند این
کلام خدا که فرمود: هرگز دستت را در گردنت زنجیر مکن (و ترک
انفاق و بخشش منما) و بیش از حد (نیز) دست خود را (مگشای).
و نیز مانند این سخن
پروردگار که فرمود: «و کسانی که هرگاه انفاق نمایند نه
اسراف می‌کنند و نه سخت‌گیری؛ پس اسراف
گناه است؛ چنان‌که سخت‌گیری نیز گناه است و میان این دو، حد اعتدال است که (آن) خوب است؛ پس بر تو باد به خوبی! ای که میان دو بدی قرار دارد.
وقتی فرزند «
مطرف بن عبدالله» در
عبادت تلاش و سخت‌کوشی می‌نمود، (مطرف) به او گفت: «بهترین‌ها در هر چیزی، حد
اعتدال آن است و نیکی میان دو بدی هست».
«
حسنه» کلمه‌ای مفرد و جمع آن «
حسنات» است و در مفاهیم ذیل به کار می‌رود: نیکی، نیکویی،
ثواب مقابل
گناه، کردار نیک، کار نیکو، مزد، کار
خیر، نیکوکاری، بِرّ، خوبی و... .
«
سیئه» واژه‌ای مفرد و جمع آن «سیئات» است و در مفاهیم زیر، استعمال می‌شود: بدی،
گناه صغیره،
خطا، بزه،
عصیان،
جرم،
ذنب، اثم، تبه‌کاری، بد و زشت.
درباره حدیث مذکور، دیدگاه‌های زیر را بیان می‌کنیم:
ملامحسن فیض کاشانی در تفسیر «صافی» بعد از نقل این حدیث می‌نویسد:
امام (علیه‌السلام) میانه‌روی در همه امور را به فرزند خویش فرمان داده است تا از
افراط و
تفریط، محفوظ بماند.
«
قتاده» که از روایان حدیث است، ضمن نقل حدیثِ «مطرف بن عبدالله»، شخصی از او پرسید: مراد از «الحسنة بین السیئتین» چیست؟
پاسخ داد: مقصود کسانی‌اند که وقتی
انفاق می‌کنند نه
اسراف و زیاده‌روی می‌کنند و نه
بخل و سخت‌گیری می‌ورزند.
و «اصمعی» گفته است: مقصود از «الحسنة بین السیئین» این است که «
غلو» در عبادت و نیز
تقصیر و کوتاهی در آن سیئه و
گناه می‌باشد؛ اما میانه‌روی و رعایت اعتدال در آن، حسنه و خوبی است.
ابن منظور می‌نویسد: این حدیث به مدارا و آسان‌گیری در عبادت اشاره دارد و مقصود از آن، میانه‌روی نمودن در آن است، نه تحمل سختی‌هایی که موجب رهایی و انقطاع آن می‌شود؛ و بهترین
عمل آن است که پیوسته باشد، هر چند اندک؛ اما وقتی عبادتی که در توان شما نیست بخواهید با زحمت انجام دهید، نمی‌توانید مداوم و همیشه به جای آورید؛ در نتیجه موجب
حسرت و
پشیمانی شما خواهد شد. پس عبادتی را انجام دهید که در توان شماست تا با رها نکردن آن پشیمان نگردید.
علامه امینی (رحمة‌الله‌علیه) ضمن اشاره به نسبت ناروای یهود درباره
حضرت مریم (علیهاالسلام) علی‌رغم
پاک‌دامنی وی و
غلو نصاری در مورد
حضرت عیسی (علیه‌السلام) و خدا دانستن او، می‌نویسد:
این همان افراط و تفریطی است که گرفتارش شدند؛ اما راه نیکو، همان
میانه‌روی است: «الحسنة بین السیئتین»؛ چنان‌که مطرف بن عبدالله گفته است.
حدیث مزبور، ما را به فرهنگ
اعتدال و میانه‌روی در تمام کارها سفارش می‌کند و براساس آن هر انسانی لاجرم باید در ابعاد مختلف حیات فردی و اجتماعی (از قبیل امور اعتقادی و عبادی و اخلاقی و فرهنگی و سیاسی و...) راه اعتدال و میانه‌روی را در پیش گیرد و هر روش یا منشی غیر از آن، نماد و نمودی از افراط یا تفریط خواهد بود که از نظر
عقل و
شریعت مذموم و محکوم است.
۱. بحارالانوار، (دائرة المعارف روایی) علامه مجلسی، نقد مجلدات ص۱۱۰، چاپ مؤسسه الوفاء، بیروت، لبنان، سال انتشار ۱۴۰۴ ه.ق، ج۶۸/۲۱۶ و ج۸۲/۷۲.
۲. تفسیر عیاشی، ۲/۳۱۹، مؤلف محمد بن مسعود عیاشی، چاپ: چاپخانه علمیه، تهران، سال انتشار ۱۳۸۰ ه.ق.
۳. الغدیر، مؤلف: علامه شیخ عبدالحسین امینی، ۷/۶۹، ناشر: دارالکتب العربی، بیروت.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «حسنه بین دو سیئه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۳/۱۹.
