حدیث ثقلین در روایات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حدیث شریف ثقلین، اهل سنت، شیعه.
پرسش: شیعیان می‌گویند پیامبر اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ اواخر عمر خود بیان فرمود: من پس از مرگ دو چیز میان شما می‌گذارم؛ یکی قرآن و دیگری عترتم. اهل تسنن می‌گویند: قرآن و سنت. کدام صحیح است؟ منابع هر کدام چیست؟ چرا دکتر شریعتی در کتاب شیعه‌ی صفوی می‌گوید قرآن و سنت؟
پاسخ: متنی را که اهل سنت نقل کرده‌اند و در صحیح مسلم و ترمذی و مسند احمد وجود دارد، به این عنوان آمده است: «کتاب الله و عترتی» که مشهور بین اهل سنت هم همین متن است؛ اما متن دیگری نیز وجود دارد که در منابع صحاح اهل سنت وارد نشده و حاکم نیشابوری آن را در
کتاب خود آورده است. روایت حاکم نیشابوری را فقط ابوهریره نقل می‌کند که در نقل حدیث هرگز مورد قبول شیعه نبوده است؛ اما روایت دیگر را در کتب اهل سنت اصحابی مانند ابوسعید خدری، زید بن ارقم و زید بن ثابت نقل کرده‌اند که هم از نظر تعداد و هم از نظر وثاقت از روایت کتاب مستدرک حاکم نیشابوری بیشتر و برترند.
حدیث ثقلین، از جمله روایاتی است که در حدود سی نفر از اصحاب
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله آن را نقل کرده‌اند و بیش از دویست نفر از علمای اهل سنت این حدیث شریف را در حدود پانصد کتاب از تألیفاتشان آورده‌اند.
مدارک این
حدیث از کتاب‌های اهل سنت را می‌توانید در نمایه‌ی «صحیح بخاری و حدیث
ثقلین»، سؤال ۶۹۲۱ ببینید.
اما برای نمونه در کتاب‌های شیعه می‌توان به
کتاب کافی اشاره کرد.
در این کتاب آمده است که پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ فرمود: «إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمْ أَمْرَیْنِ إِنْ أَخَذْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا کِتَابَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَهْلَ بَیْتِی عِتْرَتِی»؛
همانا در میان شما دو چیز با
ارزش به یادگار گذاشتم که اگر به آن دو تمسک کنید، هرگز گمراه نمی‌شوید: کتاب خدا و
اهل بیت و عترتم.
متنی را که
اهل سنت نقل کرده‌اند و در
صحیح مسلم
و ترمذی
و مسند احمد
وجود دارد به این عنوان آمده: «کتاب الله و عترتی» که مشهور بین اهل سنت هم همین متن است.
اما متن دیگری نیز وجود دارد که در منابع صحاح اهل سنت وارد نشده و حاکم نیشابوری آن را در کتاب خود آورده است. وی در این کتاب به نوعی خواسته تا روایاتی را که بخاری و مسلم در صحیحشان نیاورده‌اند، جمع‌آوری کند.
حاکم نیشابوری می‌گوید: «....عن أبی‌صالح عن أبی‌هریرة قال: قال رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله: إنی قد ترکت فیکم شیئین لن تضلوا بعدهما: کتاب الله و سنتی و لن یتفرقا حتی یردا علی الحوض».
همان‌طور که دیده می‌شود این روایت را از
ابوهریره نقل می‌کند، و متن این روایت بسیار مشابه است با آن‌چه که در صحیح مسلم و مسند احمد آمده است، مگر همین کلمه‌ی «سنّتی» که در این دو کتاب و کتاب‌های دیگر اهل سنت «عترتی» آمده است.
برای برتری متن «عترتی اهل بیتی» بر متن «سنّتی»، چند دلیل ارائه شده است:
روایت «عترتی اهل بیتی» در کتاب‌های اصلی اهل سنت (مانند صحیح مسلم، ترمذی و مسند احمد) آمده؛ اما
روایت «سنتی» را همان‌طور که گفتیم، حاکم نیشابوری در مستدرک خود آورده است.
روایت حاکم نیشابوری را فقط ابوهریره نقل می‌کند که در نقل حدیث هرگز مورد قبول
شیعه نبوده است؛ اما روایت دیگر را در کتب اهل سنت، اصحابی (مانند
ابوسعید خدری،
زید بن ارقم
و زید بن ثابت)
نقل کرده‌اند که هم از نظر تعداد و هم از نظر وثاقت از روایت مستدرک نیشابوری بیشتر و برترند.
روایاتی که با متن «عترتی اهل بیتی» آمده است، مورد پذیرش شیعه و سنی است؛ یعنی در
عالم اسلام این متن بیشتر مورد قبول واقع شده است.
با توجه به مطالبی که گفته شد و تشابه زیادی که این دو روایت با هم دارند، می‌توان نتیجه گرفت که فقط یک متن روایی وجود دارد که همان متن مشهور «عترتی» است و کلمه‌ی «سنتی» در این روایت ـ سهواً یا عمداً! ـ جای‌گزین کلمه‌ی «عترتی» شده است، این فرضیه را دور شدن ابوهریره ـ به‌عنوان تنها راوی این روایت ـ و هم‌فکرانش از اهل بیت و عترت پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ بعد از رحلت ایشان و در ماجراهای مربوط به جانشینی و
خلافت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله، به‌خوبی تأیید می‌کند. در این حل تعارض روایت ابوهریره به‌طور‌کلی از درجه اعتبار و حجیت ساقط می‌شود.
احتمال دیگر ـ هرچند ضعیف ـ این است که پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ هر دو روایت را فرموده باشند؛ یعنی روایت مشهوری که در آن آمده است «من دو چیز گران‌بها را برای شما بر جا می‌گذارم: کتاب خدا و عترت و اهل بیتم»؛ و در جایی دیگر که فقط ابوهریره شنیده یا لااقل فقط او روایت کرده است، فرموده‌اند: «آن دو چیز گران‌بها کتاب خدا و سنتم» است. در این فرض دو روایت با یک‌دیگر هیچ تعارضی ندارند؛ زیرا
سنت پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ با اهل بیت ایشان هیچ‌گونه تعارضی ندارد، و اهل بیت بهترین عالمان به سنت پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و برترین عاملان به آن هستند. پس می‌شود دو روایت را از نظر محتوا با یک‌دیگر جمع کرد. بنابراین هم متن «عترتی» مورد قبول است و هم متن «سنتی» و هر دو یک‌دیگر را تأیید می‌کنند.
روایاتی که در آن عبارت «عترتی اهل بیتی» آمده است، نه‌تنها مورد قبول شیعه است، بلکه در بین اهل سنت نیز از شهرت بیشتری برخوردار است؛ پس واقعیت این دو متن در منابع اصلی بیان شد که هر نویسنده‌ی منصفی باید در مباحثی که مطرح می‌کند، آن را در نظر گیرد.
پایگاه اسلام کوئست.
