تولد حضرت زهرا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: تولد،
حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها، مبعث.
پرسش در مورد سال
تولد حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ ظاهراً بین
علما و مورخان اختلاف زیادی است که باعث حیرت بنده شده و می‌خواهم بدانم قوی‌ترین احتمال کدام است؟ أ. ظاهراً روایتی از
امام صادق علیه‌السلام هست که حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ هنگام
وفات هجده سال داشتند و در نتیجه در سال پنج بعثت متولد شده‌اند. این
روایت از نظر سند و وثاقت در چه حد است؟ ب.
شیخ طوسی در
مصباح المتهجد آورده که حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ در سال دوم
بعثت متولد شده‌اند؛ اما روایت، سال پنجم پس از بعثت را نیز نقل کرده (چ بیروت ۱۴۱۱، ص ۷۹۳). ج. اختلاف بین مورخان
شیعه و سنی و اینکه اکثر
اهل سنت سال تولد ایشان را سال پنجم پیش از بعثت نقل کرده‌اند؛ از‌چه‌روست و از نظر تاریخی چگونه بین این دو قول
قضاوت کنیم؟
پاسخ به دلیل کمبود امکانات در زمان‌های گذشته و عدم اهتمام به ضبط دقیق، عدم اهتمام به نگهداری منابع و....
اختلاف نظر در
تاریخ وقایع و حوادث تاریخی و در تاریخ تولد، وفات و
شهادت شخصیت‌های بزرگ امری عادی و طبیعی بوده است. به همین دلیل در کتب تاریخ و
احادیث سه تاریخ برای ولادت حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ ذکر شده است: بیستم
جمادی الاخر سال پنجم پیش از مبعث، دهم جمادی الآخر سال پنجم پس از
مبعث پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و بیستم جمادی الآخر سال دوم پس از مبعث. این نظر که تولد حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ در سال پنجم بعد از مبعث بوده و ایشان به هنگام وفات، هجده سال داشته‌اند، نزد محدثان شیعی و تاریخ‌نگاران متأخر، پس از طوسی (م ۴۶۰ ه) پذیرفته شده است. شواهد و قراینی وجود دارد که باعث می‌شود ما این نظر را بر دیگر انظار ترجیح دهیم.
اختلاف نظر در تاریخ وقایع و
حوادث تاریخی و همچنین تولد و وفات و شهادت شخصیت‌های بزرگ امری عادی و طبیعی است. از آن جمله اختلاف نظر در تاریخ
ولادت حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ است. علت اصلی چنین اختلاف نظرهایی، عدم اهتمام به ضبط دقیق، عدم اهتمام به نگهداری منابع و... است که منجر به از بین رفتن بسیاری از کتب و منابع اولیه شده است.
در کتب
تاریخ و
احادیث سه تاریخ برای ولادت آن حضرت ذکر شده است: بیستم
جمادی الاخر سال پنجم پیش از مبعث، دهم جمادی الآخر سال پنجم پس از مبعث
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله و بیستم جمادی الآخر سال دوم پس از مبعث. ما در اینجا به بررسی هریک از این اقوال در دو بخش پیش از بعثت و پس از آن می‌پردازیم:
بیستم جمادی الاخر سال پنجم پیش از مبعث: این تاریخ در منابع زیر آمده است:
در مصباح المتهجد آمده است: عامه (
اهل سنت) روایت کرده‌اند که تولد آن حضرت در سال پنجم پیش از بعثت بوده است.
این نظر (ولادت پنج سال پیش از بعثت، وفات در ۲۹ سالگی) در نزد مورخان طرف‌داران زیادی دارد؛ اما به دلیل اینکه سخنان کسانی که این تاریخ را پذیرفته‌اند، یکسان نبوده و گاه متفاوت است، نمی‌توان این تاریخ را پذیرفت.! مثلاً «ابن سعد» گزارش «واقدی » را در شرح حال‌نویسی
فاطمه زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ
می‌پذیرد و می‌گوید:
فرزندان
پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ از
خدیجه ـ سلام‌الله‌علیها ـ به ترتیب ذیل‌اند: ..،..،...، سپس فاطمه، بعد
ام‌کلثوم و در زمان مسلمانی،
عبدالله و میان هر فرزند، یک سال فاصله بود.
اگر عبدالله در سال بعثت به
دنیا آمده باشد، فاطمه ـ سلام‌الله‌علیها ـ دو سال پیش از بعثت زاده شده است، نه پنج سال!
چنان‌که باید گفت: پیامبر ۳۸ سال داشته، نه ۳۵ سال؛ همچنین دختر پیامبر در ۵/۲۵ یا ۲۶ سالگی درگذشته است، نه در ۲۹ سالگی.
یعقوبی و مسعودی به این نظریه قطع و جزم دارند،
بی‌آنکه سال خاصی را برشمارند. کسانی که می‌گویند دخت گرامی پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ پس از بعثت به دنیا آمده است، سه تاریخ را در ولادت ایشان ذکر می‌کنند:
در سالی که پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ به رسالت برانگیخته شد که چهل سالگی ایشان بود. یعقوبی این تاریخ را برمی‌شمرد: «سن فاطمه هنگام وفات، ۲۳ بود».
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله پس از بعثت، ۲۳ سال زنده بود و فاطمه ـ سلام‌الله‌علیها ـ ۷۵ روز یا شش ماه بعد از
وفات پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله درگذشت. در این باره میان تاریخ‌نگاران اختلاف نظر است.
در سال دوم بعثت و در هنگامی‌که
نبی ۴۱ سال داشت، فاطمه به دنیا آمد. این
تاریخ در منابع متعددی آمده است:
عبدالله بن
محمد بن
سلیمان بن جعفر هاشمی به نقل از پدرانش ـ علیهم‌السلام ـ همین تاریخ را برمی‌گزیند، نیز حاکم،
ابن عبدالبر،
شیخ مفید، طوسی و نویری.
بسیاری دیگر (گرچه تاریخ‌های دیگری نقل می‌کنند) همین تاریخ را می‌پذیرند. در این صورت حضرت به هنگام وفات، ۲۱ ـ ۲۲ سال داشته است.
حاکم با استناد به
امام جعفر صادق علیه‌السلام همین تاریخ در زادروز و درگذشت پذیرفته است: «
فاطمه در ۲۱ سالگی درگذشت و هنگامی که پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ ۴۱ سال داشت، به دنیا آمد».
در
مصباح المتهجد آمده است که تولد
حضرت فاطمه در روز بیستم جمادی الاخر (
روز جمعه) سال دوم بعد از مبعث بوده است.
تاریخ المفید: و فی الیوم العشرین من جمادی الآخرة سنة اثنتین من المبعث کان مولد السیدة الزهراء فاطمة ـ سلام‌الله‌علیها ـ کذا فی کتاب المصباح.
دهم جمادی الآخر سال پنجم بعد از مبعث پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله: این تاریخ در منابع زیر آمده است:
در کافی از
امام صادق علیه‌السلام روایت شده است: عَبْدُاللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ وَ سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ جَمِیعاً عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ أَخِیهِ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ حَبِیبٍ السِّجِسْتَانِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ "وُلِدَتْ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ ص بَعْدَ مَبْعَثِ رَسُولِ اللَّهِ بِخَمْسِ سِنِینَ وَ تُوُفِّیَتْ وَ لَهَا ثَمَانَ عَشْرَةَ سَنَةً وَ خَمْسَةٌ وَ سَبْعُونَ یَوْما"؛ "... فاطمه دختر پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در سال پنجم بعد از مبعث متولد و بعد از هجده سال و هفتاد و پنج روز از
دنیا رفت."
در مَنَاقِبِ
روایت شده است که فاطمه ـ سلام‌الله‌علیها ـ در سال پنجم پس از مبعث و سال سوم بعد از اسراء (
معراج) در دهم جمادی الاخر متولد شد: «رُوِیَ أَنَّ فَاطِمَةَ وُلِدَتْ بِمَکَّةَ بَعْدَ الْمَبْعَثِ بِخَمْسِ سِنِینَ وَ بَعْدَ الْإِسْرَاءِ بِثَلَاثِ سِنِینَ فِی الْعَشْرِ مِنْ جُمَادَی الْآخِرَةِ».
فاطمه ـ سلام‌الله‌علیها ـ در پنج سال بعد از آنکه خداوند
نبوت پدرش ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ را ظاهر ساخت، متولد شد: «أن فاطمة ـ علیه‌السلام ـ ولدت بعد ما أظهر الله نبوة أبیها ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ بخمس سنین».
بنا بر این نظریه (سال پنجم بعثت، پس از نبوت پیامبر)
حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ به هنگام وفات، هجده سال داشته‌اند. این تاریخ فقط نزد محدثان شیعی و تاریخ‌نگاران متأخر، پس از طوسی (م ۴۶۰ ه) پذیرفته شده است. شواهد و قراینی وجود دارد که باعث می‌شود ما این نظر را بر دیگر انظار ترجیح دهیم. مهم‌ترین قرینه و شاهد بر صحت این قول، این روایت است که مسلم روایت می‌کند:
ابوجهل بر سر رسول الله ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در حال
سجده شکم‌دان
گوسفند ریخت. یک نفر فاطمه را خبر کرد. فاطمه که در آن هنگام دخترک کم سن و سالی بیش نبود، آمد و صورت پدر را پاک نمود و
مشرکان را
نفرین کرد.
این واقعه پس از درگذشت
ابوطالب، یعنی در سال‌های یازده و سیزده پس از بعثت بود. در روایت، حضرت دخترکی کم سن و سال توصیف شده که بیانگر خردسالی وی است و گواه ولادت ایشان پس از
بعثت می‌باشد. اگر حضرت، پنج سال پیش از بعثت زاده شده بود، می‌بایست در آن هنگام، شانزده تا هجده سال داشته باشد که در این صورت وصف «دخترکی کم سن و سال » گفته نمی‌شد.
این خبر، گواه ولادت حضرت، در دومین یا پنجمین سال پس از بعثت است و دیگر تاریخ‌ها را رد می‌کند. گو اینکه قراینی دیگر ـ هرچند ضعیف یا مورد اختلاف ـ هست که تأییدکننده گفته ماست. (مانند روایت نسائی، ابوبکر وی را خواستگاری کرد؛ اما رسول الله فرمود: وی خردسال است).
از راه‌های دیگر نیز این گزارش رسیده، افزوده شد: «منتظر حکم خدایم» و «او کوچک است» وجود ندارد.
نیز آمده: رسول الله این امر را بر آن دو نپذیرفت.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «تولد حضرت زهرا»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۶/۲۱.
