بدا در قرآن وحدیث
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: بدا،
قرآن مجید، تغییر سرنوشت، حدیث.
پرسش: بدا در
لغت و قرآن و
حدیث به چه معناست؟
بدا در لغت به دو معنا آمده است:
واژه «بَداء» از ریشه «بدو»، به معنای «ظهور» است. ظهور، خود در دو معنای: «ظهور پس از خفا» و «پیدایش رای جدید»، بکار می‌رود.
فیروزآبادی،
جوهری و
ابن فارس، به ترتیب می‌نویسند:
« بدا بَدْوا وَ بُدُوّا وَ بَداءً وَ بَداءَةً: ظَهَرَ... وَ بَدا لَهُ فی الامرِ بَدوا وَ بَداءً وَ بَداَةً: نَشَاَ لَهُ فیهِ رَایٌ؛
بَدا بَدْوا و بُدُوّا و بَداءً و بَداءَةً، یعنی: هویدا شد... و در کار، برای او، بدا حاصل شد؛ یعنی: در آن، برایش نظری تازه، پیدا شد. بَدا لَهُ فی هذَا الاَمرِ بَداءٌ (مَمدودٌ): ای نَشَاَ لَهُ فیهِ رَایٌ؛
برای او در این کار، بدا حاصل شد؛ یعنی: برایش نظری تازه پیدا شد. تَقولُ: بَدا لی فی هذَا الاَمرِ بَداءٌ: ای تَغَیَّرَ رَایی عَمّا کانَ عَلَیه؛
می‌گویی: برایم در این کار، بدا حاصل شد؛ یعنی: نظرم درباره آن، عوض شد.»
معنای دوم بَدا (پیدایش رأی جدید)، خود، دو صورت دارد: پیدایش رأیی بر خلاف رأی قبلی (تغییر در رأی)، و پیدایش رأیی بدون سابقه قبلی. (در این صورتِ دوم، «بَدا» با «بَدَاَ»، هم‌معنا هستند.)
بدین‌سان، «بداء» در
لغت عرب، در سه مورد بکار می‌رود:
۱. آشکار شدن چیزی پس از مخفی بودنش؛
۲. پیدایش رأیی بر خلاف رأی قبلی (تغییر رای)؛
۳. پیدایش رأیی بدون سابقه قبلی.
حال باید دید که بَدا در
قرآن و احادیث، به کدام معنا در مورد خدای متعال بکار رفته است.
بسیاری از کسانی که در مورد بَدا نظر داده‌اند و یا آن را انکار کرده‌اند، بر این گمان بوده‌اند که بَدا با معنای نخست آن، در مورد خدا بکار رفته است. در نتیجه، به توجیه یا ردّ آن در مورد خداوند پرداخته‌اند؛ امّا باید توجّه داشت که در قرآن و احادیث، «بَداء» در مورد خداوند متعال، به دو معنای اخیر بکار رفته است. معنای سوم، مورد نزاع نیست و تنها معنای دوم، مورد بحث و اختلافِ نظر است.
در بحث
قضا و قدر، آمده است که
خداوند، امکانات و دارایی‌هایی هم‌چون: توان، روزی و بقا را بطور محدود، در اختیار انسان‌ها قرار داده است. این محدودیت،
تقدیر الهی است. از سوی دیگر، تقدیر الهی، به دو گونه
محتوم (تغییرناپذیر) و غیر محتوم (تغییرپذیر)، تقسیم می‌شود.
امام باقر (علیه‌السّلام) می‌فرماید:
«مِنَ الاُمورِ اُمورٌ مَحتومَةٌ کائِنَةٌ لا مَحالَةَ، وَ مِنَ الاُمورِ اُمورٌ مُوقوفَةٌ عِندَ اللّهِ، یُقَدِّمُ فِیها ما یَشاءُ وَ یَمحُو ما یَشاءُ وَ یُثبِتَ مِنها ما یَشاءُ؛
برخی کارها، کارهای حتمیِ گریزناپذیرند و برخی کارها، موقوف در پیشگاه خداوندند که در آنها، هر چه را بخواهد، پیش می‌اندازد و هر چه را بخواهد، محو می‌کند و هر چه را بخواهد، اثبات می‌نماید.»
بَدا، عبارت است از: تغییر در تقدیرِ غیر حتمی از طریق تقدیم و تأخیر تقدیرات و یا محو یک تقدیر و اثبات تقدیری دیگر، چنان که
قرآن کریم می‌فرماید:
«یَمْحُواْ اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِندَهُ اُمُّ الْکِتَابِ؛
خدا، آنچه را بخواهد، محو یا اثبات می‌کند، و اصل کتاب، نزد اوست».
امام صادق (علیه‌السلام)، در تفسیر این آیه شریف می‌فرماید:
«هَل یُمحی الّا ما کانَ ثابِتا؟ وَ هَل یُثبَتُ الّا ما لَم یَکُن؟
آیا جز آنچه ثابت است، محو می‌شود؟ و آیا جز آنچه نبوده است، اثبات می‌شود؟»
سایت حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «بدا در قرآن و حدیث» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۲/۱۳.
