حدیث احرف سبعه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حدیث احرف سبعه.
پرسش: آیا حدیث احرف سبعه، صحیح است؟
پاسخ: برخی احادیثی که از
اهل بیت (علیهم‌السلام) در این زمینه نقل شده است، از نظر سندی دچار اشکال بوده و موثق بودن اسناد آنها ثابت نشده است.
نکته این‌جاست که برخی از غیر اهل فن، گمان کرده‌اند «اَحرف» یعنی قرائت‌ها و منظور از احرف سبعه، همان
قرائت‌های هفت‌گانه معروف است؛ ولی به عقیده متخصصان و
دانشمندان علوم قرآنی در بین شیعه و سنی، هیچ کدام از این
روایات و هم‌چنین روایاتی که از طریق
اهل سنت نقل شده است، دلالت بر
حجیت قرائت‌های هفت‌گانه ندارد و مؤید قرائات نمی‌باشد و احرف سبعه به معنی قرائت‌های هفت‌گانه نیست.
روایت «اُنزل القرآنُ علی سعبةِ اَحْرُفٍ» از جمله روایات معروفی است که در مباحث علوم قرآنی ـ و به ویژه بحث
اختلاف قرائات ـ مطرح بوده و تقریباً در تمام کتب
تاریخ و علوم قرآن و یا قرائات، صفحاتی برای تبیین و تشریح این
حدیث اختصاص یافته است؛ این‌که معنی «حرف» و مراد از «احرف سبعه» چیست و آیا «اَحرف سبعه» اشاره به قرائت‌های هفت‌گانه دارد یا لهجه‌های مختلف
عربی را شامل می‌شود و یا منظور از احرف سبعه، هفت بطن و هفت معنای
قرآن است و یا...؛ اما آن‌چنان که از پرسش برمی‌آید، دغدغه خاطر از مراد و منظور این حدیث نیست؛ بلکه می‌خواهید ببینید آیا اساساً این
حدیث را می‌توان یک حدیث صحیح شمرد و با معیارهای علم الحدیث و مسائلی که
علما در باب صحت یک حدیث از نظر
سند و مدرک آن طرح کرده‌اند هماهنگی دارد یا خیر؟
در پاسخ، نخست به این نکته اشاره می‌شود که این حدیث یا بهتر است گفته شود مضمون این حدیث به دو طریق یعنی هم از طریق عامه (
اهل سنت) و هم از طریق خاصه (
شیعه) نقل شده است.
از طریق اهل سنت که بگذریم،
روایات نقل شده از طریق شیعه به این چند حدیث اشاره دارد.
۱.
شیخ صدوق (رحمة‌الله‌علیه) طی سندی که محمد بن یحیی الصیرفی (شخصی مجهول و ناشناس) در این سلسله سند قرار دارد، از حماد بن عثمان و او از امام صادق (عليه‌السلام) روایت کرده است که: «قرآن به هفت حرف نازل شده و دست‌کم هر امامی می‌تواند به هفت وجه فتوا دهد».
۲. طی سند دیگر که احمد بن هلال (شخصی که اهل
غلو بوده و در عقیده دینی خود مورد
اتهام است) در این سلسله سند قرار دارد، از
عیسی بن عبدالله هاشمی و او از پدران خود
روایت کرده که پیامبر گفته است؛ «از جانب
خدا پیام آورند که
خداوند می‌فرماید: قرآن را به حرف واحد
قرائت کن. درخواست کردم:
پروردگارا بر امت من گشایشی فرما... آن‌گاه گفت: خداوند تو را دستور می‌دهد تا قرآن را بر هفت حرف بخوانی».
۳.
محمد بن حسن صفّار، به سندی که در آن
تردید وجود دارد (بدین‌گونه از ابن ابی‌عمید یا دیگری) از
جمیل بن دراج از زراره از [[|امام باقر (عليه‌السلام)]] روایت کرده که وی گفته است؛ «
تفسیر قرآن به هفت وجه ممکن است که برخی از آن انجام شده و برخی هنوز صورت نگرفته است و
امامان آن را می‌دانند».
۴. ابوعبدالله محمد بن ابراهیم نعمانی، طی حدیثی مرسل (فاقد سند) از
امام امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) نقل کرده که وی گفته است؛ «قرآن بر هفت قسم نازل شده است...» .
در این حدیث به انواع مطالب قرآنی اشاره شده است که عبارت‌اند از: امر و نهی و تشویق و تهدید و
استدلال و مثال و داستان‌ها.
این احادیثی بود که از اهل بیت (علیهم‌السلام) در این زمینه نقل شده است؛ اما هم‌چنان که اشاره شد، تمام این
احادیث از نظر سند دچار اشکال بوده و موثق بودن اسناد آنها ثابت نشده است.
شاید بد نباشد به این نکته نیز اشاره شود که برخی از غیر اهل فن، گمان کرده‌اند «اَحرف» یعنی قرائت‌ها و منظور از احرف سبعه، همان قرائت‌های هفت‌گانه معروف است؛ ولی به عقیده متخصصان و
دانشمندان علوم قرآنی در بین شیعه و سنی، هیچ کدام از این روایات و هم‌چنین روایاتی که از طریق اهل سنت نقل شده است، دلالت بر
حجیت قرائت‌های هفت‌گانه ندارد و مؤید
قرائات نمی‌باشد و احرف سبعه به معنی قرائت‌های هفت‌گانه نیست.
۱. آیت‌الله محمدهادی معرفت، علوم قرآنی، (مؤسسه فرهنگی تمهید، چاپ دوم، بهار ۱۳۸۰)، ص۲۰۱ تا ۲۱۶.
۲. حجت‌الاسلام دکتر سید محمدباقر حجتی، پژوهشی در تاریخ قرآن کریم، (دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ نهم، ۱۳۷۵)، ص۲۵۶ تا ۲۶۶.
۳. غلام‌حسین اعرابی، مقاله «نگاهی نو به روایات نزول قرآن بر هفت حرف»، (فصل‌نامه صحیفه مبین وابسته به دانشگاه آزاد اسلامی، سال هفتم، دوره دوم، شماره ۲، تابستان ۱۳۷۸)، ص۱۲۳.
۴. دکتر سید عبدالوهاب طالقانی، علوم قرآن و فهرست منابع، (دارالقرآن الکریم حضرت آیت‌الله العظمی گلپایگانی (رحمة‌الله‌علیه)، شهریور ۱۳۶۱)، ص۲۲۱ تا ۲۲۹.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «حدیث احرف سبعه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۲/۱۳.
