• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

گسترش دین اسلام

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: گسترش اسلام.

پرسش: در قرآن کریم گفته شده است که گرفتن جان یک جاندار گناه است، پس چرا اسلام با جنگ‌ها و گرفتن جان‌ها گسترش یافته است؟ (در قرآن کریم گفته شده است که گرفتن جان یک جان‌دار گناه است، اما اسلام با شمشیرها و جنگ‌ها و با گرفتن جان‌ها گسترش یافته است. هر وقت این سؤال را پرسیده‌ام، این جواب را گرفته‌ام که «این در راستای یک غایت و هدف بوده است»؛ آیا این جواب، یک جواب غیر منطقی نیست؟ همان‌طوری‌ که در قرآن آمده، آیا به جای شمشیر با رفتار و کردار خوب، حل نمی‌شد؟ ما تُرک‌ها هم با زور شمشیر مسلمان شدیم؛ یعنی با کشتار جمعی از مردم جرجان (گرگان) و طالقان.این مطلب نه تنها در کتاب‌های تاریخی و دینی، بلکه در کتاب‌های درسی خوانده می‌شود؟

پاسخ: با مراجعه به سیره پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) درمی‌یابیم که بیشتر اقدامات حضرت برای گسترش دین اسلام، فرهنگی بوده است. مورخان و تحلیلگران مسائل اسلامی، عواملی را برای گسترش سریع دین مبین اسلام در جزیرة العرب و بعد از آن در سایر کشورها، شمرده‌اند؛ از جمله: ۱. غنی بودن محتوای دین اسلام و فرهنگ انسان‌دوستانه و ضد تبعیض و عدالت‌محور آن؛ ۲. حضور صحابه بزرگ پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) در جنگ‌ها و فتوحات و قبول مسئولیت فرمانداری در نواحی مختلف؛ ۳. ارتباط غیر مسلمانان با جامعه اسلامی که شاهد حکومتی بدون اشرافی‌گری و جامعه طبقاتی گذشته بودند.
ضمن این‌که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دستور حمله و کشورگشایی به هیچ جایی را به کسی نداده، بلکه جنگ‌های حضرت جنبه تدافعی داشته است و فتوحات مذکور، پس از رحلت پیامبر انجام گرفته است.



اسلام، نه تنها جان انسان‌ها، بلکه جان حیوانات را محترم شمرده و از کشتن بدون دلیل آنها نهی می‌کند. در عین حال از بین بردن حیوانات موذی را جایز می‌داند. مثل وقتی که مار یا عقربی قصد آسیب رساندن به انسان را داشته باشد. هم‌چنین درباره‌ بعضی انسان‌ها، به این دلیل که به جان، ناموس، یا اعتقادات سایر افراد تعرض می‌کنند، خونشان را هدر دانسته و حرمتی برای جانشان قائل نیست.


درباره‌ علت جنگ‌ها و غزوات پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در صدر اسلام، به نمایه‌های «سازگاری جهاد با آزادی عقیده انسان‌ها»، سؤال ۶۸۵۸ و «شخصیت عقبة بن ابی‌معیط و مجازات او»، سؤال ۲۳۸۹۰ از همین سایت مراجعه نمایید.


بی‌گمان، علت گسترش سریع دین مبین اسلام در جزیرة العرب و بعد از آن در سایر کشورها، منحصر در یک سبب نیست؛ بلکه مورخان و تحلیلگران مسائل اسلامی، عواملی را در این زمینه برشمرده‌اند که به آنها اشاره خواهد شد؛ اما قرآن کریم یکی از علل روی آوردن مردم به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و در پی آن پذیرش اسلام را اخلاق نیکوی پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) معرفی می‌کند و می‌فرماید: «به (برکت) رحمت الهی، در برابر آنان [مردم‌] نرم (و مهربان) شدی! و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو، پراکنده می‌شدند».

لذا با مراجعه به سیره‌ پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) درمی‌یابیم که بیشتر اقدامات ‌حضرت برای گسترش دین اسلام (به جز موارد خاص نظامی و دفاعی)، اقدامی فرهنگی بوده است. (پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) در مدینه اقلیت‌های دینی و اسرای مشرکین را در انتخاب پرداخت جزیه و قبول اسلام آزاد می‌گذاشت و...اینها بهترین دلیل بر به کار نگرفتن زور و استبداد در قبولاندن دین اسلام توسط پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) است).
[۲] ابن هشام، عبدالملک، سیرة النبویة، ص۳۵۸، تهران، نشر اسلامیه، چاپ چهارم، ۱۳۶۸ش.
[۳] یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۴۴۲، ترجمه آیتی، تهران، انتشارات علمی فرهنگی، چاپ هفتم، ۱۳۷۴ش.
[۴] آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ص۳۹۰، تهران، انتشارات دانشگاه، چاپ ششم، ۱۳۷۸ش.
[۵] جعفریان، رسول، تاریخ سیاسی اسلام، ج۱، ص۹۱ـ۳۷۷، قم، انتشارات دلیل ما، چاپ دوم، ۱۳۸۲ش
[۶] جعفریان، رسول، تاریخ سیاسی اسلام، ج۱، ص۴۳۰، قم، انتشارات دلیل ما، چاپ دوم، ۱۳۸۲ش..



درباره‌ سایر کشورها نیز عملکرد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) بر اساس رسالت جهانی‌اش بوده؛ (سباء: ۲۸)؛ . و دعوت آنها به اسلام، توسط نامه صورت می‌گرفته که محتوای نامه‌ها موجود و دلیل بر محوریت کار فرهنگی در برنامه‌های ‌حضرت است.
[۹] احمدی میانجی، علی، مکاتیب الرسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)، ج۲، ص۳۱۵-۷۰۵، دارالحدیث، قم، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
بدین گونه، پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) توانست در مدت کوتاهی با انقلاب فرهنگی در جامعه‌ جاهلی افرادی را تربیت کند که در راه گسترش اسلام جان‌فشانی نمایند و به مراتب عالی معنوی نایل شوند.


پس از رحلت پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)، مسلمانان برای دفاع از کیان اسلام و نشر فرهنگ آن به فراسوی جهان، مرزهای جغرافیایی را که مانع رسیدن فرهنگ و شعارهای اسلام بود، برچیدند و زمینه‌های گسترش اسلام را در سایر کشورها فراهم آوردند که این امر موجب شد مردم آن کشورها کم‌کم به اسلام روی آورند.


البته پذیرش دین و اعتقاد به اسلام در آن کشورها به زور شمشیر نبود؛ بلکه علل دیگری داشت که به تناسب این نوشته به بعضی از آنها اشاره می‌شود:

۶.۱ - غنی بودن محتوای دین اسلام

غنی بودن محتوای دین اسلام و فرهنگ انسان‌دوستانه و ضد تبعیض و عدالت‌محور آن، که بافطرت انسانی سازگار است. به عنوان نمونه، پس از فتح ایران یکی از سرداران عرب فرمان داد تا به یک امام جماعت و مؤذّن او تازیانه زنند؛ چون یکی از معابد زرتشی را ویران کرده بودند و سنگ‌های آن را در بنای مسجد به کار برده بودند. گواه این امر، وجود این آتش‌کده‌ها تا صدها سال بعد از فتح ایران است به طوری که آتشکده‌های زرتشتیان در قرن ده میلادی؛ یعنی سه قرن پس از فتح ایران، در عراق، فارس، کرمان، سیستان و در سراسر ایران برپا بود.
[۱۴] مسعودی، ابوالحسن علی بن الحسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۲۴۲-۲۵۷، تحقیق داغر، اسعد، دارالهجرة، چاپ دوم، قم، ۱۴۰۹ق.

پیروان دین زرتشت به تدریج و به اختیار خود به دین اسلام گرویدند. وجود پیروان زرتشتی در ایران تا عصر حاضر و آزادی آنان در اجرای مراسم دینی، بهترین دلیل بر نبود اجبار و زور در پذیرش دین است.
[۱۵] .زرین‌کوب، عبدالحسین، تاریخ مردم ایران پس از اسلام، ص۵۳۵، انتشارات امیرکبیر، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۱ش.


۶.۲ - حضور صحابه پیامبر در جنگ‌ها

حضور صحابه بزرگ پیامبر اکرم‌ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) در جنگ‌ها و فتوحات و قبول مسئولیت فرمانداری در نواحی مختلف نیز، یکی از عواملی بود که در ترویج اسلام تأثیر بسزایی داشت؛ مثلاً هنگامی که سلمان فارسی از طرف خلیفه برای فرمانداری مداین اعزام شد، مردم آن‌جا منتظر بودند که او با تشریفات خاصی وارد شهر شود، اما سلمان سوار بر درازگوشی برهنه برای اداره‌ امور مردم آن دیار وارد این شهر شد و خدمات ارزنده‌ای به مردم ارائه داد. این خود از مهم‌ترین عوامل ترویج اسلام در آن منطقه بود.
[۱۶] محدث نوری، نفس الرحمان فی فضیلة السلمان، ص۵۵۱، انتشارات آفاق، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۹ش.


۶.۳ - ارتباط غیر مسلمانان با جامعه اسلامی

پس از گشوده شدن مرزهای کشورها، ارتباط مردم آن دیار با مسلمانان تنگاتنگ شد. این پیوند، خود، به نوعی در ترویج دین اسلام مؤثر بود و آنها از نزدیک شاهد جامعه‌ مسلمانان بودند که با حکومت اشرافی و جامعه‌ طبقاتی گذشته متفاوت بود.
[۱۷] زرین‌کوب، عبدالحسین، بامداد اسلام، ص۸۷، انتشارات امیرکبیر، تهران، چاپ ششم، ۱۳۶۹ش.
[۱۸] ویل دورانت، تاریخ تمدن، ج۴، ص۱۶۹-۱۸۱، انتشارات علمی فرهنگی، تهران، چاپ چهارم، بی‌تا.
[۱۹] کریستن سن، آرتور، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، ص۱۳۸، تهران، دنیای کتاب، چاپ نهم، ۱۳۷۴ش.
[۲۰] کریستن سن، آرتور، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، ص۶۳۸-۶۶۶، تهران، دنیای کتاب، چاپ نهم، ۱۳۷۴ش.
مثلاً ایرانیانی که قرن‌ها شاهد اشرافی‌گری شاهان ساسانی و محرومیت طبقات دیگرِ جامعه از امکانات اولیه زندگی بودند، با مشاهده ساده‌زیستی خلفای اسلامی، از جمله امیرمؤمنان (علیه‌السلام) و عاملان آنها در شهرهای ایران که مثل پایین‌ترین طبقات مردم زندگی می‌کردند، به پذیرش آیین اسلام ترغیب شدند.
[۲۱] ابراهیم، حسن، تاریخ سیاسی اسلام، ص۲۶۹، دنیای کتاب، تهران، چاپ هشتم، ۱۳۷۸ش.


۶.۴ - ماهیت جهاد ابتدایی

هرچند جهاد ابتدایی (جهادی که دفاعی نباشد)، از احکام مسلم اسلام است، اما ماهیت جهاد ابتدایی جنگ برای تحمیل عقیده نیست؛ بلکه اساساً عقیده در اسلام قابل اکراه نمی‌باشد. در طول تاریخ نیز، نه در جنگ‌های پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و نه خلفای بعد از آن حضرت، افراد مجبور به پذیرش اسلام نمی‌شدند؛ بلکه اساساً جهاد ابتدایی، نبرد رهایی‌بخش در برابر خشونت و اختناق و برای مبارزه با نظام‌های خشن و فاسدی است که مانع رسیدن آوای حق و توصیه به گوش مردمان می‌شدند. به عبارت دیگر، جهاد ابتدایی خود نوعی دفاع بوده است، ولی نه دفاع از حقوق شخص یا ملت، بلکه دفاع از «حقوق انسانیت» و دفاع از آزادیِ بررسی و شناخت حقیقت و برداشتن موانع رسیدن آوای حق به گوش انسان‌ها؛ لذا علامه طباطبایی (رحمة‌الله‌علیه) پس از بررسی آیات جهاد می‌فرماید: «پیکار چه در راه دفاع از اسلام یا مسلمین باشد و چه جهاد ابتدایی همه در واقع دفاع از حقیقت انسانیت است».


در پایان، یادآور می‌شویم که پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در دورۀ خویش دستور حمله و کشورگشایی به هیچ جایی را به کسی ندادند، بلکه جنگ‌های ‌حضرت دفاعی بود و فتوحات مذکور، پس از رحلت پیامبر انجام گرفته است. پس بر فرض، اگر در جریان لشکرکشی‌های مسلمانان، در جایی ظلم و بی‌عدالتی رخ داده باشد، نباید رفتار و برخورد حکّام و فرماندهان مسلمان را به حساب اسلام گذارد. چه‌بسا در بین این حکام، افراد ستم‌گری بودند که با نیرنگ‌های مختلف به فرمان‌دهی رسیده و یا ردای خلافت را بر تن کرده بودند و با تظاهر به اسلام و اجرای ظاهری احکام آن، سعی در حفظ ریاست و تاج و تخت خود داشتند که از جمله این حاکمان می‌توان به بعضی از خلفای اموی و عباسی اشاره کرد.


۱. آل عمران/سوره۳، آیه۱۵۹.    
۲. ابن هشام، عبدالملک، سیرة النبویة، ص۳۵۸، تهران، نشر اسلامیه، چاپ چهارم، ۱۳۶۸ش.
۳. یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۴۴۲، ترجمه آیتی، تهران، انتشارات علمی فرهنگی، چاپ هفتم، ۱۳۷۴ش.
۴. آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ص۳۹۰، تهران، انتشارات دانشگاه، چاپ ششم، ۱۳۷۸ش.
۵. جعفریان، رسول، تاریخ سیاسی اسلام، ج۱، ص۹۱ـ۳۷۷، قم، انتشارات دلیل ما، چاپ دوم، ۱۳۸۲ش
۶. جعفریان، رسول، تاریخ سیاسی اسلام، ج۱، ص۴۳۰، قم، انتشارات دلیل ما، چاپ دوم، ۱۳۸۲ش..
۷. اعراف/سوره۷، آیه۱۵۸.    
۸. قلم/سوره۶۸، آیه۵۲.    
۹. احمدی میانجی، علی، مکاتیب الرسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)، ج۲، ص۳۱۵-۷۰۵، دارالحدیث، قم، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
۱۰. امام علی (علیه‌السلام)، نهج البلاغه، ص۴۴۸، خطبه ۱۹۲.    
۱۱. امام علی (علیه‌السلام)، نهج البلاغه، ص۳۸، خطبه ۲.    
۱۲. امام علی (علیه‌السلام)، نهج البلاغه، ص۲۱۲، خطبه ۹۳.    
۱۳. امام علی (علیه‌السلام)، نهج البلاغه، ص۲۱۵، خطبه ۹۵.    
۱۴. مسعودی، ابوالحسن علی بن الحسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۲۴۲-۲۵۷، تحقیق داغر، اسعد، دارالهجرة، چاپ دوم، قم، ۱۴۰۹ق.
۱۵. .زرین‌کوب، عبدالحسین، تاریخ مردم ایران پس از اسلام، ص۵۳۵، انتشارات امیرکبیر، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۱ش.
۱۶. محدث نوری، نفس الرحمان فی فضیلة السلمان، ص۵۵۱، انتشارات آفاق، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۹ش.
۱۷. زرین‌کوب، عبدالحسین، بامداد اسلام، ص۸۷، انتشارات امیرکبیر، تهران، چاپ ششم، ۱۳۶۹ش.
۱۸. ویل دورانت، تاریخ تمدن، ج۴، ص۱۶۹-۱۸۱، انتشارات علمی فرهنگی، تهران، چاپ چهارم، بی‌تا.
۱۹. کریستن سن، آرتور، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، ص۱۳۸، تهران، دنیای کتاب، چاپ نهم، ۱۳۷۴ش.
۲۰. کریستن سن، آرتور، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، ص۶۳۸-۶۶۶، تهران، دنیای کتاب، چاپ نهم، ۱۳۷۴ش.
۲۱. ابراهیم، حسن، تاریخ سیاسی اسلام، ص۲۶۹، دنیای کتاب، تهران، چاپ هشتم، ۱۳۷۸ش.
۲۲. طباطبایی، سید محمدحسین، ‌ المیزان فی تفسیر القرآن‌، ج۲، ص۶۸، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم‌، قم، ‌ ۱۴۱۷ ق‌.    



پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «گسترش دین اسلام»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۶/۲۴.    



جعبه ابزار