گسترش تشیع
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امام رضا علیه‌السلام،
تشیع.
پرسش: تأثیر حضور
امام رضا ـ علیه‌السلام ـ در
گسترش تشیع در ایران را بیان کنید؟
پاسخ: امام رضا ـ علیه‌السلام ـ هشتمین امام شیعیان اثنی‌عشری بنا به درخواست و اجبار
مأمون، خلیفه عباسی مدتی را در ایران (مرو) حضور یافتند و در این مدت عنوان
ولایت‌عهدی مأمون را علی‌رغم میل باطنی خویش قبول کردند.
و این مدت مهم‌ترین فصل تاریخی زندگی آن امام همام می‌باشد.
با توجه به اینکه تشیع و
محبت به
اهل‌بیت پیامبر ـ صلی‌الله‌عليه‌و‌آله ـ از همان آغاز ورود اسلام و سپس در دوره اموی نفوذ چشمگیری در ایران و بالاخص در خراسان داشته، ولی به‌خاطر خفقان موجود
شیعیان نمی‌توانستند فعالیت علنی انجام دهند و این روند تا حضور امام رضا ـ علیه‌السلام ـ در
ایران ادامه داشت. حضور امام رضا ـ علیه‌السلام ـ در ایران بدین ترتیب سبب رواج تشیع گردید:
با اینکه مأمون مسیر حرکت امام از مدینه به
مرو را طوری تعیین کرده بود که امام رضا ـ علیه‌السلام ـ از
مناطق شیعه‌نشین عبور نکند، ولی با این وجود امام
رضا ـ علیه‌السلام ـ در بین راه از آبادی‌هایی که گذر می‌کردند، به ابراز احساسات مردم پاسخ می‌دادند و پاسخ مسائلشان را با سعه صدر بیان می‌کردند.
رجاء بن ضحاک می‌گوید: در هیچ شهری از شهرها فرود نمی‌آمدیم، مگر آنکه مردم به‌سراغ او می‌آمدند و از او در مورد مسائلشان
استفتا می‌کردند و معالم دینیشان را می‌پرسیدند و او نیز
احادیث زیادی از طریق آباء طاهرینش برای آنها نقل می‌کرد.
معروف‌ترین رویداد در این مسیر حرکت،
خطبه حضرت رضا ـ علیه‌السلام ـ در جمع مردم
نیشابور بوده که در آن جمع حضرت با بیان
حدیث سلسلة الذهب به حقانیت خویش و آبا و اجدادش تصریح می‌کنند و تعداد انبوهی از
علما و طلاب آن را ثبت کرده و دهان‌به‌دهان پخش می‌کنند.
عملکرد امام در طول مسیر طوری بوده که می‌خواستند مردم را نسبت به اجداد خویش و همچنین ارتباطش را با
پیامبر ـ صلی‌الله‌عليه‌و‌آله ـ مکرر بیان کنند و این را ما در روایاتی که حضرت نقل می‌کنند که اغلب از اجداد طاهرینش می‌باشد، مشاهده می‌کنیم و لذا مردمی که با
امام آشنا می‌شدند و با رفتار حاکمان عباسی و اموی و سران
قبایل عرب مقایسه می‌کردند، شیفته امام شده به تشیع می‌گرویدند. و اهل‌بیت ـ علیهم‌السلام ـ بیشتر شناخته می‌شدند.
مقام علمی امام یکی از مهم‌ترین عوامل گسترش تشیع به‌حساب می‌آید و همچنین خنثا کننده تمام نقشه‌های شوم مأمون؛ چراکه مأمون با دعوت از
دانشمندان و
نخبگان می‌خواست که امام در جلسات مناظره شرکت کرده و به سؤالاتی که از طرف علمای ادیان و مذاهب طرح می‌شد، پاسخ دهد؛ البته انگیزه مأمون شکست دادن امام و کاستن از مقام علمی و جایگاه معنوی آن حضرت نزد شیعیان و سایرین بود؛ ولی امام با شایستگی و برتری و
سعه صدر به تمام مباحثی که مطرح می‌شد، با دلایل متقن و محکم پاسخ می‌دادند و مباحثی نظیر مباحث
امامت را پیش می‌کشیدند و راه و روش
اسلام را درباره
حاکمیت بیان می‌کردند.
در پی مهاجرت امام به ایران عده زیادی از فرزندان و نوادگان ائمه ـ علیهم‌السلام ـ نیز به ایران آمدند و در شهرها و مناطق مختلف و دور افتاده ساکن شدند که این امر هم باعث آشنایی مردم با فرهنگ اهل‌بیت ـ علیهم‌السلام ـ شد و موجب گرایش مردم به
شیعه و گسترش و ترویج تشیع گردید. از طرفی هم، مأمون چون خود را طرفدار علویان معرفی می‌کرد و فضای نسبتاً باز نسبت به خلفای پیش از خود به وجود آورده بود، نمی‌توانست مانع از
تبلیغ و ترویج تشیع شود.
و لذا با حضور امام رضا ـ علیه‌السلام ـ در ایران و
مهاجرت عده‌ای از
علویان فرصتی پیش آمده بود که اکثر مردم ایران و شهرهای شیعه‌نشین علناً به شیعه و علوی بودن خود افتخار کرده و آن را تبلیغ و ترویج می‌کردند.
تأثیر دیگر حضور امام در ایران و گسترش تشیع، عملکرد امام رضا ـ علیه‌السلام ـ در عبادات بر طبق روش و
سنت پیامبر بود. آن حضرت در مدتی که در
خراسان بودند، در اجرای عبادات سعی داشتند که روش و
سنت نبوی ـ صلی‌الله‌عليه‌و‌آله ـ را زنده کند و لذا وقتی مأمون از امام خواست تا
نماز عید را بخواند، حضرت طبق
سنت پیامبر ـ صلی‌الله‌عليه‌و‌آله ـ و بدون تجملات شاهانه عمل کردند و تأثیر این مسئله در بین مردم به‌حدی بود که مأمون دستور داد، امام را از نیمه راه برگرداندند.
در مدتی که امام در مرو بودند، با ارسال نامه‌هایی به اطراف و سران
قبایل و تبیین جایگاه اهل‌بیت ـ علیهم‌السلام ـ و بیان برخی مسائل کلامی و اخلاقی که میان شیعه و
سنی از مسائل اختلافی بود،
می‌خواستند مردم بيشتر با حقايق
دین و
قرآن آشنا شده و
وحدت بين
مسلمین بر قرار شود. لذا اين امر نيز باعث شد تعداد زيادی به
تشیع گرايش پيدا كرده و موجب گسترش تشيع گردد.
بنابراين می‌توان گفت كه از همان ابتدای ورود امام به ايران حضرت روشی را انتخاب كردند كه خنثا كننده نقشه‌های
مأمون باشد و لذا با وجود اينكه امام را از مناطق شيعه‌نشين عبور ندادند، ولی باز هم امام در ارتباطی هر‌چند اندک كه با مردم پيدا می‌كردند به سؤالات مردم با سعه صدر جواب می‌دادند و
حقانیت اهل‌بيت ـ عليهم‌السلام ـ را در مجالس مختلف بيان می‌نمودند و همچنين با
پیروزی امام در جلسات مناظره علمی و عمل نمودن بر طبق
سنت رسول خدا ـ صلی‌الله‌عليه‌و‌آله ـ در
عبادات و ارسال نامه‌هايی برای سران قبايل مختلف و تشريح جايگاه اهل‌بيت ـ عليهم‌السلام ـ موجب گسترش تشيع در ايران شدند. و همچنين با آمدن حضرت به ايران و ايجاد فضايی مناسب. عده‌ای از علويان نيز عازم ايران شدند و در مناطق مختلف مسكن گزيده و به تبليغ و ترويج علنی تشيع و مكتب اهل‌بيت ـ عليهم‌السلام ـ پرداختند كه اين امر نيز باعث گسترش تشيع در ايران گرديد.
سایت اندیشه قم
