گریه آسمان و زمین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: گریه آسمان و زمین، شهادت، امام حسین علیه‌السلام، حضرت یحیی علیه‌السلام.
پرسش: این‌که در روایات آمده، آسمان و زمین بر شهادت امام حسین ـ علیه‌السلام ـ و حضرت یحیی ـ علیه‌السلام ـ گریستند، به چه معناست؟
پاسخ: موضوع گریه کردن آسمان و زمین بر امام حسین ـ علیه‌السلام ـ و حضرت یحیی علیه‌السلام، در قرآن نیامده، بلکه در روایاتی که تواتر معنایی دارند، ذکر شده است.
در مورد چگونگی گریه کردن
آسمان و زمین بر امام حسین ـ علیه‌السلام ـ و حضرت یحیی ـ علیه‌السلام ـ نیز این احتمال وجود دارد که آنها انسان‌های بسیار بزرگی بوده‌اند و در راه خدا بسیار مظلومانه شهید شده‌اند و این شهادت بسیار بزرگ و با اهمیت بوده است. به بیان دیگر امام حسین ـ علیه‌السلام ـ و یحیی بن زکریا به‌صورت بسیار مظلومانه‌ای و در راستای اهداف الهی، جان خود را فدا کردند. شهادت آنها به‌قدری تأثر برانگیز بود که هیچ حُزنی به اندازه حزن و عزاداری بر آنها، دارای اهمیت نبوده است. حال این‌که آسمان و زمین بر آنها
گریه کرده‌اند و تنها برای این دو چنین حالتی رخ داده، بیان اوج غم و اندوهی است که در مورد هیچ فرد دیگری از انسان‌ها سابقه‌ای نداشته است. البته در مورد چگونگی گریه آسمان و زمین، موارد دیگری
ذکر شده که در پاسخ تفصیلی بیان شده است.
موضوع گریه کردن آسمان و زمین بر امام حسین و حضرت یحیی علیه‌السلام، در
قرآن نیامده، بلکه در روایاتی که تواتر معنایی دارند، ذکر شده است. البته می‌توان برای این روایات تأویلات و حمل‌هایی قائل شد که خواهد آمد. این روایات عموماً ذیل آیه «
فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما کانُوا مُنْظَرِینَ؛ پس نه آسمان بر آنان گریست و نه
زمین و (هنگام نزول
عذاب هم) مهلت نیافتند»
نقل شده‌اند. این آیه پس از داستان غرق شدن فرعونیان آمده و بیان می‌کند که با مرگ آنان آسمان و زمین بر ایشان گریه نکردند. این آیه در واقع برای توبیخ و
تحقیر فرعونیان است.
در ذیل این
آیه شریفه، روایاتی وجود دارند که بر گریه آسمان و زمین برای امام حسین ـ علیه‌السلام ـ و یحیی بن زکریا ـ علیه‌السلام ـ دلالت می‌کنند، این روایات با اختلافی که در نقل و الفاظ آنها وجود دارد، به لحاظ معنایی
متواتر هستند. در این‌جا ذکر این نکته لازم است، حضرت یحیی ـ علیه‌السلام ـ از جمله پیامبرانی است که به‌صورت بسیار فجیعی به شهادت رسیده است و حتی در برخی منابع نقل شده است که
امام حسین علیه‌السلام در بسیاری از مکان‌ها به یاد شهادت مظلومانه ایشان می‌افتادند.
در داستان شهادت یحیی ـ علیه‌السلام ـ گفتارهایی در
اسلام و
مسیحیت نقل شده است که در این مختصر نیازی به بیان آنها نیست.
اما برخی از روایات ناظر بر گریه آسمان و زمین بر امام حسین ـ علیه‌السلام ـ و یحیی بن زکریا از این قرار است:
شخصی (از مخالفان و دشمنان)، از کنار
امام علی علیه‌السلام عبور می‌کرد، ایشان را مخاطب قرار داده و این آیه قرآن را خواند: «
فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما کانُوا مُنْظَرِینَ» (بیان این آیه در این موقعیت برای اهانت به آن امام گفته شده بود) در همین هنگام امام حسین ـ علیه‌السلام ـ از آنجا عبور می‌کرد که
حضرت علی علیه‌السلام به ایشان اشاره کرد و فرمود: «اما این شخص همان است که آسمان و زمین بر او گریه خواهند کرد»؛ و سپس ادامه دادند: «آسمان و زمین بر هیچ‌کس گریه نکرد، مگر برای دو شخص یکی یحیی بن زکریا و دیگری فرزندم حسین علیه‌السلام».
امام باقر علیه‌السلام در مورد آیه: «
فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ» فرمودند: «لم تبک السماء علی أحد قبل قتل یحیی بن زکریا حتی قتل الحسین ـ علیه‌السلام ـ فبکت علیه»؛ «آسمان و زمین تا قبل از مرگ یحیی بن زکریا بر کسی گریه نکرد تا این‌که حسین ـ علیه‌السلام ـ کشته شد و بر او نیز گریه کرد».
روایات دیگری نیز در این محتوا نقل شده است که منابع
شیعه و اهل سنت
آنها را بیان کرده‌اند.
البته در برخی منابع
اهل سنت و شیعه، روایاتی وجود دارد که در آن بیان شده آسمان و زمین بر افرادی غیر از یحیی ـ علیه‌السلام ـ و امام حسین ـ علیه‌السلام ـ نیز گریه می‌کند:
«همانا شخص عالِم، زمانی که فوت کند، آسمان و زمین چهل
روز برای آن گریه می‌کنند».
شبیه همین روایت در مورد
مؤمن نیز ذکر شده که البته در آن تنها گریه زمین ذکر شده است.
در
روایت دیگری به نقل از پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ این‌گونه آمده است: «هیچ مؤمنی نیست مگر این‌که برای او دو دروازه (در
آسمان) وجود دارد؛ از یکی عمل او به بالا می‌رود و از دیگری
رزق و روزی او پایین می‌آید؛ زمانی که مؤمن می‌میرد، این دو برای او گریه می‌کنند».
اما این روایات با انحصار گریه برای حضرت یحیی و امام حسین ـ علیه‌السلام ـ که در روایات دیگر ذکر شده است ـ منافات ندارد؛ زیرا می‌توان گریه آسمان و زمین در مورد شهادت امام حسین ـ علیه‌السلام ـ و یحیی بن زکریا را دارای جنبه عمومی دانست که در تمام آسمان‌ها صورت می‌گیرد، و آن‌چه در روایت اخیر و در مورد
مؤمنان و
علماء ذکر شده را دارای جنبه موضعی دانست؛
بدین صورت که تنها همان دو موضع مذکور در روایت (دروازه‌ای که اعمال شخص از آن بالا می‌رود و دروازه‌ای که رزق او از آن پایین می‌آید) برای او گریه می‌کنند. این تنافی ظاهری و نوع جمع آنها در برخی روایات اهل سنت از برخی
صحابه چنین نقل شده است:
«از زمانی که
دنیا به وجود آمد، آسمان بر کسی گریه نکرد مگر بر دو شخص. شخصی به صحابی پیامبر گفت: مگر این‌گونه نیست که آسمان و زمین بر مؤمن (فوت شده) گریه می‌کند؟ صحابی گفت: همان
مقام متعلق به مؤمن بر او گریه می‌کند؛ آنجا که
عمل او بالا می‌رود (اما گریه بر آن دو این‌گونه نبوده و تنها منحصر به موضع خاصی نیست)».
اما بحث مهم در این‌جا این است که این گریه آسمان و زمین به چه معناست؟ در ذیل برخی معانی گفته شده توسط روایات و اندیشمندان دینی را بررسی می‌کنیم:
در برخی روایات
گریه کردن آسمان را به سُرخ شدن آن در زمان
طلوع و غروب خورشید معنا کرده‌اند:
«
الصَّادِقِ ـ علیه‌السلام ـ قَالَ بَکَتِ السَّمَاءُ عَلَی یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا وَ عَلَی الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ ـ علیه‌السلام ـ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً وَ لَمْ تَبْکِ إِلَّا عَلَیْهِمَا قُلْتُ فَمَا بُکَاؤُهَا قَالَ کَانَتِ الشَّمْسُ تَطْلُعُ حَمْرَاءَ وَ تَغِیبُ حَمْرَاء»؛
امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «آسمان بر یحیی بن زکریا و حسین بن علی ـ علیه‌السلام ـ چهل روز گریه کرد و تنها بر این دو گریه کرده است».
راوی پرسید: گریه آسمان چه‌گونه بوده است؟
امام علیه‌السلام فرمود: «آفتاب طلوع می‌کرد، درحالی‌که سُرخ بود و غروب می‌کرد درحالی‌که سرخ بود».
به نظر می‌رسد جدای بحث از سند، محتوای این روایت باید قابل دقت باشد، به این‌که سرخی آسمان امروزه نیز وجود دارد و خورشید همیشه در زمان طلوع و غروب سُرخ بوده است. شهرت این سرخی به حدی است که ملاک برخی احکام شرعی مانند وقت
نماز قرار گرفته و در کتاب‌های فقهی از آن بحث شده است.
بنابر این محتوای روایت به این خواهد بود که آسمان و خورشید بیش از حد معمول رنگ خون گرفته بود و سرخی آن بیش از روزهای عادی بوده است.
در این روایات، اهالی آسمان و زمین مورد نظر می‌باشد؛ به بیان دیگر، وقتی گفته می‌شود آسمان و زمین بر او گریه کرده‌اند، منظور اهالی آسمان و زمین است و این در ادبیات
عرب و حتی قرآن وجود دارد که چنین قصدی از کلام‌های مشابه شده باشد. به نظر این توجیه نیز چندان قابل قبول نیست؛ زیرا قطعاً
ملائکه آسمان و زمین بر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله،
علی علیه‌السلام،
فاطمه علیها‌السلام و حسن ـ علیه‌السلام ـ عزادار بوده‌اند و بر اینان گریسته‌اند؛ البته قطعی است که مظلومیت آنان مانند مظلومیت امام حسین ـ علیه‌السلام ـ نبوده است اما تأثر ملائکه آسمان و زمین بر آنان امری طبیعی
امام سجاد علیه‌السلام فرمود: «از زمانی که آسمان تعبیه شده و وضع گردیده، تا به حال بر احدی نگریسته، مگر بر یحیی بن زکریا و حسین بن علی علیه‌السلام». پرسیدند: گریه آسمان چه بوده؟ آن حضرت فرمود: «وقتی لباسی را در مقابل آن قرار می‌دادی، روی آن اثری شبیه به خون کک (حشره‌ای بسیار کوچک) واقع می‌گشت».
برخی علما گریه نکردن آسمان و زمین در آیه «
فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ» را برای بیان مبالغه در بی‌ارزش بودن و کوچکی فرعونیان دانسته‌اند؛
به بیان دیگر
خداوند با این بیان، نشان می‌دهد که آنها چه‌قدر در
عالم امکان کوچک بوده‌اند و با
مرگ آنها هیچ تغییری به وجود نیامده است.
حال به نظر می‌توان همین معنا و بیان را در وجه مثبت این توصیف به کار برد. امام حسین ـ علیه‌السلام ـ و یحیی بن زکریا به‌صورت بسیار مظلومانه‌ای و در راستای اهداف الهی، جان خود را فدا کردند. شهادت آنها به‌قدری تأثر برانگیز بوده که هیچ حُزنی به اندازه حزن و عزاداری بر آنها، دارای اهمیت نبوده است. حال بیان بر این‌که
آسمان و زمین بر آنها گریه کرده‌اند و تنها نیز بر این دو چنین حالتی رخ داده، بیان در اوج
غم و اندوه در مورد اینان است که در مورد هیچ‌کس از انسان‌ها چنین سابقه‌ای نداشته است.
این نوع بیان و مبالغه، در میان اعراب نیز سابقه دارد که امور بسیار مهم را با انتساب به اجرام آسمانی بیان داشته‌اند.
پایگاه اسلام کوئست.
