کنترل ذهن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: خیال‌پردازی، کنترل ذهن، مثبت‌اندیشی.
پرسش: ذهن من به طور ناخودآگاه و بیش‌تر از روی عادت به گذشته بر‌می‌گردد و من سال‌های طولانی این‌طور فکر کرده‌ام و متعاقباً زندگی و تبدیل به یک عادت پایدار در ذهن من شده؛ یعنی من
عادت به خیال‌پردازی و زندگی در گذشته دارم؛ به‌طوری‌که از کار روزمره و تحصیل باز مانده‌ام و سؤال من این‌که چه‌گونه می‌توانم ذهنم را در دست بگیرم و از این به بعد در زمان حال زندگی کنم؟
پاسخ: برخی راهکارهای عملی کنترل ذهن، عبارت‌اند از: تقویت اراده برای تغییر افکار، شناسایی منشأ خیال‌پردازی، جابه‌جایی ذکر و فکر، مثبت‌اندیشی، انجام فعالیت‌های هنری، حضور در جمع، انجام اعمال عبادی، و مشاوره، مطالعه و تفکر.
رابطه آدمی و ذهن را به دو صورت می‌توان مجسم نمود:
در حالت اولی، آدمی بر ذهن خویش مسلط بوده و آن را به هر سو و جهتی که اراده می‌کند،
هدایت می‌کند و به عبارتی، این حالت نشان تسلط کامل بر ذهن و فرآیندهای آن می‌باشد.
در حالت دوم، جریان عکس می‌شود؛ یعنی فعالیت‌های
ذهن از کنترل فرد خارج شده و افکار پراکنده آدمی را به هر جهتی که
اراده می‌کنند، می‌کشانند و فرد در این حالت، همانند قایق‌رانی است که در یک دریای متلاطم و طوفانی اسیر موج‌های بلند و مهیبی شده و قایق همچون پر کاهی او را به این‌سو و آن‌سو می‌برد. در چنین موقعیتی، هر اندیشه‌ای ـ و از جمله
افکار منفی ـ به‌راحتی به فضای ذهنی فرد نفوذ نموده و او را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بنابراین باید با تلاش برای تحقق حالت اول و پرهیز از حالت دوم، اقدام نمود. این اقدام شامل تمرین‌های تدریجی و منظم برای تحت کنترل درآوردن افکار و مسلط شدن بر آن‌ها می‌شود؛ به‌گونه‌ای که هر آن چیزی را که اراده کنیم، درباره‌اش می‌اندیشیم و در صورت لزوم، جریان و جهت
فکر خود را می‌توانیم به صورت ارادی تغییر دهیم و به سهولت، از فکری به فکر دیگر منتقل شویم.
در این نوشتار سعی خواهیم کرد در همین راستا راهکارهایی را برایتان بیان کنیم:
این‌که اراده کرده‌اید تا از وضع موجود خارج شوید مسئله خیلی مبارکی است و نشانگر
عزم و اراده و توانایی شما برای تغییر وضعیت موجود می‌باشد. پس اگر بخواهید، می‌توانید شرایط و اوضاع فکری خود را تغییر دهید و بدانید که می‌توانید و
خداوند این توانایی را در همه انسان‌ها قرار داده است.
برگشت به گذشته و
خیال‌پردازی در آن می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. بعضی‌ها چون قبلاً شرایط خیلی خوبی داشتند و حالا آن موقعیت و امکانات را از دست داده‌اند، به گذشته برمی‌گردند؛ مثلاً
پدر و مادر، خواهر و برادر و یا دوست خوب یا شرایط مادی زندگی و از این قبیل. بعضی دیگر در گذشته گناه بزرگی انجام داده‌اند و نمی‌توانند آن را فراموش کنند، به همین خاطر همیشه در فکر آن کار و
گناه خود هستند.
این مسئله باعث می‌شود
انسان اغلب در سختی‌ها و ناکامی‌ها و فشارهای
زندگی به خیال‌پردازی و غوطه‌ور شدن در گذشته خود باشد. برای این‌که مشکل خیال‌پردازی حل شود، باید انسان این عوامل را شناسایی کند و ببیند برای چه چیزی ذهن و فکر خود را مشغول می‌کند. آیا واقعاً
ارزش آن را دارد که بقیه عمر خود را صرف آن نماید؟ پس اگر یک واقعیت تلخ می‌باشد، باید خود را نسبت به آن توجیه نماید و آن را قبول کند و اگر آن چیزی که او را مشغول می‌کند، یک امر توهمی و غیر واقعی باشد، اصلاً
ارزش ندارد انسان یک لحظه به خاطر این امر غیر واقعی
سرمایه با ارزش عمر را بیهوده تلف کند. پس شما باید بتوانید منشأ این خیال‌پردازی را شناسایی کنید و این‌که آیا واقعیت است یا توهّم؟
یکی از راهکارهایی که می‌توانید از خیال‌پردازی رها شوید، مداومت به
ذکر و جابه‌جایی ذکر و فکر می‌باشد. ذکر به معنی یاد کردن است. خواه با
زبان باشد یا با
قلب و یا هر دو.
در اهمیت ذکر، از حضرت
امام جعفر صادق (علیه‌السّلام) روایت شده است: «هر چیزی را حدی معین است و پایانی، مگر ذکر را که در آن، پایان و حدی مقرر نشده است، هر یک از
واجبات الهی را چون به جای آورند، پایان یافته است. پایان و حد
روزه و
حج انجام آن‌هاست؛ لیکن ذکر است که خداوند متعال به مقدار کم آن خشنود نمی‌شود و برای آن حد و اندازه‌ای مشخص نفرموده است:
در
قرآن کریم آمده است: «
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا • وَسَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَأَصِيلًا».
با توجه به این آیه می‌توان گفت ذکر در همه احوال توصیه شده است. از طرفی
ذکر خدا باعث آرامش قلبی انسان می‌گردد و این مقدمه رسیدن به
سلامت روح و روان می‌باشد و از طرفی جای‌گزین فکر منفی می‌شود و آن را از قلمرو
اندیشه، کنار می‌زند. پس سعی کنید ذکرهای هفته، ذکرهای ایام خاص و
صلوات را هر چه‌قدر بتوانید به صورت زبانی و قلبی بگویید و در این کار مداومت و
استقامت داشته باشید. در این صورت است که نتیجه‌ای مناسب خواهید گرفت.
مثبت‌اندیشی یکی دیگر از راهکارهای مبارزه با خیال‌پردازی می‌باشد. مثبت‌اندیشی این است که
جهان‌بینی ما مثبت باشد. نسبت به آینده امیدوار باشیم. از گذشته
عبرت بگیریم تا زندگی امروز خود را به بهترین نحو ممکن پیش ببریم. در این صورت اگر مشکلاتی هم در زندگی ما باشد، به تدریج حل می‌شود. فقط باید تلاش کرد و به آینده امیدوار بود و باور داشت که نگاه مثبت به زندگی به طرز چشم‌گیری
خیال‌پردازی را محدود می‌کند.
بیان حکایت کوتاهی در این‌جا، خالی از لطف نیست: «شخصی در غمِ نداشتن وسیله نقلیه غوطه‌ور بود و‌اندوهگین که چرا باید پیاده برود، ناگهان کسی را دید که پا ندارد و آن‌گاه متوجه نعمتی شد که قبلاً هرگز به آن نیندیشید و آن وجود دو پای سالم بود».
از دیگر روش‌های مقابله با خیال‌پردازی و کنترل ذهن این است که انسان به فعالیت‌هایی مثل کارهای هنری، خیاطی پرورش گل، گل‌سازی و ... مشغول شود که به‌گونه‌ای توجه او را به خارج معطوف می‌کند و هر قدر این توجه به خارج بیش‌تر باشد، زمینه نفوذ فکر منفی محدودتر می‌شود. منظور از دل‌مشغولی، تنظیم برنامه‌هایی برای زندگی است که مطابق توانایی، نیاز،
علاقه و موقعیت آدمی باشد و تنوع منطقی در آن مراعات شود. در این صورت، روند زندگی به‌گونه‌ای است که برای هر بخشی از آن و نیز برای هر ساعتی از ساعاتش می‌دانیم که چه برنامه‌ای داریم و دقیقاً آگاهیم که چه باید بکنیم. نتیجه طبیعی چنین کاری، بستن راه خیالات می‌باشد.
سعی در این‌که دوستان فعال و
مؤمن و آینده‌نگر پیدا کردن و دقت خود را در جمع‌ها به سر بردن، می‌تواند شما را از این افکار دور کند. حتی‌الامکان اوقات خلوت خود را به حداقل برسانید.
از
نماز جماعت،
نماز جمعه،
دعای کمیل،
توسل به
اهل بیت (علیهم‌السلام) و
زیارت آن‌ها در این راستا می‌توانید بیش‌ترین استفاده را بنمایید.
برای مشکلات فعلی زندگی به جای غرق شدن و فکر کردن، از مشاور مربوط به آن امر، و نیز
مطالعه و
تفکر برای حل آن کمک بگیرید.
در آخر باید بگوییم که همه این راهکارها در صورتی سودمند خواهند بود که شما واقعاً قصد تغییر داشته باشید و واقعاً
ایمان داشته باشید که می‌توانید بر ذهن خود مسلط شوید و
زندگی را همان‌طور پیش ببرید که قصد دارید. به
امید آن روز، منتظر تماس بعدی شما هستیم.
۱. پند جاوید، استاد مصباح یزدی، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
۲. گوهر وقت، سیدحسن مطلبی، سازمان تبلیغات اسلامی.
۳. تفکر برتر، محمدرضا شرفی، انتشارات سروش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «کنترل ذهن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۳/۱۴.
