• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

کتب امامان

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلید واژه:امامان، ائمه، صاحب کتاب
پرسش: آیا امامان ما صاحب کتابی بوده اند اگر کتابی داشتند لطفا ذکر نمایید؟
پاسخ: با توجه به فاصله زمانی بین زمان ما و زمان ائمه(ع) نیز با توجه به محدودیت های اطلاع رسانی زمان معصومان(ع) و با توجه به سیاست های حاکمان مبنی بر حصر امامان(ع) و ایجاد مزاحمت ها برای آنان و... به روشنی نمی توان آثار نورانی آن بزرگ مردان را بر شمرد. بدین دلیل ابهام در انتساب برخی از کتاب ها وجود دارد و نمی توان به گونه جزم داوری نمود. اما در منابع روایی ده ها کتاب و تألیف از آنان یاد شده است.

فهرست مندرجات

۱ - کتاب های امامان در منابع روایی
       ۱.۱ - تألیف به دست امام
       ۱.۲ - با املای امام و با خط شاگردان
       ۱.۳ - تألیف کتاب به درخواست افراد خاص
       ۱.۴ - برخی کتابها منسوب به امامان
۲ - کتاب های منسوب به امامان
       ۲.۱ - منسوب به حضرت علی(ع)
              ۲.۱.۱ - الجامعه
              ۲.۱.۲ - الجفر
              ۲.۱.۳ - کتاب علی
              ۲.۱.۴ - کتاب الاداب
              ۲.۱.۵ - تاب الفرائض
              ۲.۱.۶ - جمع القرآن و تأویله
              ۲.۱.۷ - من انواع علوم القرآن
              ۲.۱.۸ - کتاب فی زکاه الغنم
              ۲.۱.۹ - کتاب فی ابواب الفقه
              ۲.۱.۱۰ - کتاب آخر فی الفقه
              ۲.۱.۱۱ - عهدنامة مالک اشتر
              ۲.۱.۱۲ - وصیت به محمد بن حنفیه
              ۲.۱.۱۳ - قضاوت های امیرالمؤمنین
              ۲.۱.۱۴ - مسند امام علی
              ۲.۱.۱۵ - نهج البلاغه
              ۲.۱.۱۶ - جنه الاسماء
              ۲.۱.۱۷ - غررالحکم و دررالکلم
              ۲.۱.۱۸ - معماهای علی(ع)
              ۲.۱.۱۹ - الامثال الامام
       ۲.۲ - منسوب به حضرت فاطمه(س)
              ۲.۲.۱ - مصحف فاطمه
       ۲.۳ - کتاب های منسوب به امام سجاد(ع)
              ۲.۳.۱ - الصحیفه الکامله فی الادعیة
              ۲.۳.۲ - الصحیفه الثانیه السجادیه
              ۲.۳.۳ - الصحیفه الثالثه
              ۲.۳.۴ - الصحیفه الرابعه
              ۲.۳.۵ - الصحیفه الخامسه
              ۲.۳.۶ - رساله حقوق
       ۲.۴ - کتاب های منسوب به امام باقر(ع)
              ۲.۴.۱ - کتاب التفسیر
              ۲.۴.۲ - رساله امام باقر
              ۲.۴.۳ - کتاب الهدایه
       ۲.۵ - کتاب های منسوب به امام صادق(ع)
              ۲.۵.۱ - ابیض
              ۲.۵.۲ - رساله امام ششم
              ۲.۵.۳ - توحید مفضل
              ۲.۵.۴ - کتاب اهلیلجه
              ۲.۵.۵ - کتاب مصباح الشریع
              ۲.۵.۶ - نثر الدرر
       ۲.۶ - کتاب های منسوب به امام رضا(ع)
              ۲.۶.۱ - علل الاحکام الشرعیه
              ۲.۶.۲ - العلل فضل بن شاذان
              ۲.۶.۳ - رساله ذهبیه
              ۲.۶.۴ - فقه الرضا(ع)
              ۲.۶.۵ - صحیفه الرضا
              ۲.۶.۶ - عیون اخبار الرضا
       ۲.۷ - کتاب های منسوب به امام هادی(ع)
              ۲.۷.۱ - رساله جبر و تفویض
              ۲.۷.۲ - اجوبه
              ۲.۷.۳ - قطعه من احکام الدین
       ۲.۸ - کتاب های منسوب به امام عسکری(ع)
              ۲.۸.۱ - تفسیر
              ۲.۸.۲ - مواعظ قصار
              ۲.۸.۳ - رساله منقبت
              ۲.۸.۴ - مکاتبات الرجال
۳ - نتیجه
۴ - پانویس
۵ - منبع


در مورد کتاب های امامان(ع) در منابع روایی ده ها کتاب و تألیف از آنان یاد شده است. و این ها بر چند نوع اند:

۱.۱ - تألیف به دست امام

برخی از این کتاب ها توسط امام پیشن نگاشته شده و به امام بعدی به عنوان میراث امامت منتقل شده و همین طور از امامی به امام دیگر رسیده، تا در دست امام دوازدهم حضرت مهدی(عج) قرار گرفته است.

۱.۲ - با املای امام و با خط شاگردان

برخی از این ها با املای امام و با خط شاگردان نگارش یافته است.

۱.۳ - تألیف کتاب به درخواست افراد خاص

برخی با خط امامان(ع) برای هدایت افرادی خاص و یا در خواست عده ای و یا به صورت کلی نوشته شده است.

۱.۴ - برخی کتابها منسوب به امامان

برخی از کتاب های منسوب به امامان(ع) روایات منتسب به آنان است که توسط دیگران در یک یا چند مجموعة روایی گردآوری شده است.


اینک به ذکر تعدادی از کتاب هایی که با یکی از مناسبت های مذکور به امامان(ع) منتسب است می پردازیم:

۲.۱ - منسوب به حضرت علی(ع)



۲.۱.۱ - الجامعه

کتابی است که دربارة‌ احکام حلال و حرام است که با املای پیامبر(ص) و خط علی(ع) نگارش یافته است.

۲.۱.۲ - الجفر

مندرجات این کتاب حوادث کائنات است و امام علی(ع) آن را در پوست بُز یا گوسفند نوشت. بدین جهت که بر پوست بُز (یعنی جفر) نوشته شد، آن را « جفر » نامیده اند.

۲.۱.۳ - کتاب علی

در مورد این کتاب نوشته اند:این کتاب با املای پیامبر(ص) و خط علی(ع) نگارش یافته است و مشتمل بر مسائل مربوط به حلال و حرام است. این کتاب از امام قبلی به امام بعدی به عنوان میراث امامت منتقل شده و بارها مورد استشهاد امامان بعدی قرار گرفته است. برخی گفته اند:این کتاب همان کتاب جامعه است.
[۴] محمد بن خالد برقی، المحاسن، ص ۱۹۳


۲.۱.۴ - کتاب الاداب

کتاب الاداب ؛ این کتاب را از امام علی (ع) نقل کرده اند.

۲.۱.۵ - تاب الفرائض

کتاب الفرائض ؛ از امام علی (ع)

۲.۱.۶ - جمع القرآن و تأویله

جمع القرآن و تأویله یا جمع القرآن علی ترتیب النزول؛ از امام علی (ع)

۲.۱.۷ - من انواع علوم القرآن

کتاب اعلی فیه ستین نوعاً من انواع علوم القرآن؛ از امام علی(ع).

۲.۱.۸ - کتاب فی زکاه الغنم

کتاب فی زکاه الغنم ، از امام علی(ع).

۲.۱.۹ - کتاب فی ابواب الفقه

کتاب فی ابواب الفقه ؛ از امام علی(ع).

۲.۱.۱۰ - کتاب آخر فی الفقه

کتاب آخر فی الفقه ؛ از امام علی(ع).

۲.۱.۱۱ - عهدنامة مالک اشتر

عهدنامة مالک اشتر ؛ ازامام علی(ع).

۲.۱.۱۲ - وصیت به محمد بن حنفیه

وصیت به محمد بن حنفیه ؛ از امام علی(ع).

۲.۱.۱۳ - قضاوت های امیرالمؤمنین

قضاوت های امیرالمؤمنین؛ (جمع آوری قضاوت های آن حضرت)

۲.۱.۱۴ - مسند امام علی

مسند امام علی (ع)، این کتاب را نسائی از روایات امام علی(ع) جمع آوری نموده است.

۲.۱.۱۵ - نهج البلاغه

نهج البلاغه ، سید رضی از سخنان حضرت علی(ع) آن را جمع آوری نموده است.

۲.۱.۱۶ - جنه الاسماء

جنه الاسماء ؛ از امام علی(ع).

۲.۱.۱۷ - غررالحکم و دررالکلم

غررالحکم و دررالکلم، عبدالواحد آمدی از کلمات حضرت جمع آوری نموده است.

۲.۱.۱۸ - معماهای علی(ع)

کتاب معماهای علی (ع).

۲.۱.۱۹ - الامثال الامام

الامثال الامام علی بن ابی طالب .
[۵] سید محسن امین، اعیان الشیعه، ج ۲، ‌ص ۳۳۲ و ۳۳۳


۲.۲ - منسوب به حضرت فاطمه(س)



۲.۲.۱ - مصحف فاطمه

برخی نوشته اند این کتاب کتابی است با املای پیامبر(ص) و خط علی(ع).
برخی گفته اند:بعد از رحلت پیامبر(ص) خداوند فرشته ای را فرستاد تا حزن و اندوه حضرت زهرا(س) را بکاهد. وی با آن بانوی بزرگ هم صحبت شد و حاصل آن همین کتاب است که با املای حضرت زهرا(س) و خط علی(ع) نگارش یافته است.

۲.۳ - کتاب های منسوب به امام سجاد(ع)



۲.۳.۱ - الصحیفه الکامله فی الادعیة

الصحیفه الکامله فی الادعیة ؛ از امام چهارم(ع).

۲.۳.۲ - الصحیفه الثانیه السجادیه

الصحیفه الثانیه السجادیه ؛ جمع آوری توسط شیخ حُرّ عاملی .

۲.۳.۳ - الصحیفه الثالثه

الصحیفه الثالثه السجادیه ؛ جمع آوری توسط میرزا عبدالله اصفهانی، معروف به افندی ، صاحب ریاض العلما.

۲.۳.۴ - الصحیفه الرابعه

الصحیفه الرابعه السجادیه ؛ جمع آوری توسط میرزا حسین نوری .

۲.۳.۵ - الصحیفه الخامسه

الصحیفه الخامسه السجادیه ؛ جمع آوری توسط سید محسن امین ، صاحب اعیان الشیعه .

۲.۳.۶ - رساله حقوق

رساله حقوق ؛ از امام سجاد(ع) .
[۸] اعیان الشیعه، همان، ص ۴۷۵ و ۴۷۶


۲.۴ - کتاب های منسوب به امام باقر(ع)



۲.۴.۱ - کتاب التفسیر

کتاب التفسیر ؛ از امام باقر(ع) .

۲.۴.۲ - رساله امام باقر

رساله امام باقر (ع) به سعد الخیر.

۲.۴.۳ - کتاب الهدایه

کتاب الهدایه ؛ از امام باقر(ع).
[۹] همان، ص ۵۱۸ ۵۲۱


۲.۵ - کتاب های منسوب به امام صادق(ع)



۲.۵.۱ - ابیض

امام صادق(ع) فرمود:«نزد من جفر ابیض است و محتوایش:زبور داود، تورات موسی،‌ انجیل عیسی،‌صحف ابراهیم و حلال و حرام و مصحف فاطمه است، مصحف فاطمه قرآن نیست، بلکه در آن هر حکمی که مورد نیاز بشر باشد، وجود دارد».
در روایتی دیگر آمده است است که در مصحف فاطمه(س) اخبار کائنات مندرج است، نه حلال و حرام،‌ همان گونه که در مصحف فاطمه بیان شد.

۲.۵.۲ - رساله امام ششم

رساله امام ششم به نجاشی (والی اهواز) معروف به رساله عبدالله بن نجاشی.

۲.۵.۳ - توحید مفضل

توحید مفضل ؛ امام صادق(ع) در مورد خداشناسی ، املا نمود و مفضل بن عمر آن را به نگارش در آورد.

۲.۵.۴ - کتاب اهلیلجه

کتاب اهلیلجه ؛ از امام صادق(ع).

۲.۵.۵ - کتاب مصباح الشریع

کتاب مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه ، منسوب به امام صادق(ع).

۲.۵.۶ - نثر الدرر

نثر الدرر ، منسوب به امام صادق(ع) .
[۱۱] سید محسن امین، همان، ص ۵۱۸ ۵۲۱

۳۵ وصیت به هشام بن حکم و ویژگی های عقل ؛ از امام هفتم(ع).
[۱۲] همان، ص ۵۳۹


۲.۶ - کتاب های منسوب به امام رضا(ع)



۲.۶.۱ - علل الاحکام الشرعیه

علل الاحکام الشرعیه ؛ امام رضا(ع) در جواب مسائل محمد بن سنان نوشت.

۲.۶.۲ - العلل فضل بن شاذان

العلل فضل بن شاذان ؛ او از امام رضا(ع) استماع نمود و به نگارش در آورد.

۲.۶.۳ - رساله ذهبیه

رساله ذهبیه ؛ در مورد طب از امام هشتم(ع).

۲.۶.۴ - فقه الرضا(ع)



۲.۶.۵ - صحیفه الرضا

صحیفه الرضا یا مسند الرضا از امام هشتم(ع).
[۱۳] همان، ص ۵۶۶-۵۶۸


۲.۶.۶ - عیون اخبار الرضا

عیون اخبار الرضا ؛ شیخ صدوق از روایات امام هشتم(ع) جمع آوری نموده است.

۲.۷ - کتاب های منسوب به امام هادی(ع)



۲.۷.۱ - رساله جبر و تفویض

رساله جبر و تفویض ؛ از امام هادی(ع).

۲.۷.۲ - اجوبه

اجوبه؛ پاسخ به سؤالات یحیی بن اکثم ؛ از امام هادی(ع) .

۲.۷.۳ - قطعه من احکام الدین

قطعه من احکام الدین ؛ از امام هادی(ع).
[۱۴] همان، ص ۵۸۴


۲.۸ - کتاب های منسوب به امام عسکری(ع)



۲.۸.۱ - تفسیر

تفسیر؛ منسوب به امام حسن عسکری(ع) .

۲.۸.۲ - مواعظ قصار

مواعظ قصار ؛ از امام حسین عسکری(ع).

۲.۸.۳ - رساله منقبت

رساله منقبت ؛ از امام حسن عسکری(ع).

۲.۸.۴ - مکاتبات الرجال

مکاتبات الرجال ؛‌ از امام حسن عسکری(ع).
[۱۵] همان، ص ۵۸۸



در پایان بیان این نکته ضروری است که با توجه به فاصله زمانی بین زمان ما و زمان ائمه(ع) نیز با توجه به محدودیت های اطلاع رسانی زمان معصومان(ع) و با توجه به سیاست های حاکمان مبنی بر حصر امامان(ع) و ایجاد مزاحمت ها برای آنان و... به روشنی نمی توان آثار نورانی آن بزرگ مردان را بر شمرد. بدین دلیل ابهام در انتساب برخی از کتاب ها وجود دارد و نمی توان به گونه جزم داوری نمود.


۱. محمد یعقوب کلینی، کافی، ج۱، ص ۲۳۹    
۲. حسن بن فروخ، بصائر الدرجات، ص ۱۵۷ – ۱۵۹؛ سید مرتضی عسکری، معالم المدرستین، ج ۲، ص ۲۲۳    
۳. بصائر الدرجات، ص۱۶۶    
۴. محمد بن خالد برقی، المحاسن، ص ۱۹۳
۵. سید محسن امین، اعیان الشیعه، ج ۲، ‌ص ۳۳۲ و ۳۳۳
۶. حسن فروخ، همان، ص ۱۵۸ – ۱۵۷    
۷. بصائرالدرجات، همان، ص۱۷۲    
۸. اعیان الشیعه، همان، ص ۴۷۵ و ۴۷۶
۹. همان، ص ۵۱۸ ۵۲۱
۱۰. کافی،‌ ج ۱، ص ۲۴۰    
۱۱. سید محسن امین، همان، ص ۵۱۸ ۵۲۱
۱۲. همان، ص ۵۳۹
۱۳. همان، ص ۵۶۶-۵۶۸
۱۴. همان، ص ۵۸۴
۱۵. همان، ص ۵۸۸



سایت:مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی    


رده‌های این صفحه : حدیث شناسی | کتب حدیثی




جعبه ابزار