• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

کتاب اسباب نزول

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: اسباب نزول، کتاب.
پرسش: اولین کتاب اسباب نزول آیات قرآن کریم را چه کسی نوشته است؟
پاسخ:


اسباب نزول، از مباحث تاریخی قرآن کریم است؛
[۱] ایازی، سیدمحمدعلی، قرآن اثری جاویدان، ص ۸۵، کتاب مبین، رشت، چاپ اول، ۱۳۸۱ ش.
[۲] نکونام، جعفر، درآمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن، ص ۲، نشر هستی نما، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۰ ش.
زیرا به زمینه‌ها و موجبات نزول آیه یا آیات می‌پردازد و هم‌زمان با نگارش محورهای مختلف تاریخ و هم‌زمان با نزول قرآن مطرح گردید و سپس به‌صورت نوشته درآمد. البته با این ویژگی که اسباب نزول، ضمن بحث‌های تفسیر ی و به‌ شکل پراکنده و نقل روایت مطرح می‌شد و به دوره‌های بعد منتقل می‌گردید. محدثان در کتاب‌های حدیثی خود و مفسران در تفاسیر خود از آن بهره‌مند شدند و دانشمندان از قرن نخست، آثاری را به آن اختصاص دادند.

در دو قرن اول، تألیفات با عنوان «نزول القرآن» یا «تنزیل القرآن»، نام برده می‌شد. از قرن سوم، نام «اسباب النزول» نیز اضافه گردیده است.
[۳] اقبال، ابراهیم، فرهنگ‌نامه علوم قرآن، ص ۳۶، مؤسسه انتشارات امیر کبیر، تهران، ۱۳۸۵ ش.




۳.۱ - ۱. نزول القرآن

ابن ندیم ـ نویسنده‌ الفهرست ـ نخستین مجموعه‌ درباره‌ اسباب النزول را از ابن عباس با نام «نزول القرآن» به روایت عکرمه (۱۰۴ ق) و ضحاک (۱۰۵ ق) دانسته است.
[۴] ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، به کوشش رمضان، ابراهیم، ص ۵۸، دار المعرفة، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۱۷ ق.


۳.۲ - ۲. تنزیل القرآن الکریم بمکة و المدینة

در سده‌ دوم قمری، یک اثر چاپ شده و دو اثر، تنها با ذکر نام به‌جای مانده است که تألیف محمد بن مسلم بن شهاب الزهری (۱۲۴ ق) با عنوان «تنزیل القرآن الکریم بمکة و المدینة» اولین اثر موجود است و همراه کتاب «الناسخ و المنسوخ»‌، انتشار یافته است.
[۵] نزال، عمران سمیح، الوحدة التاریخیة للسور القرآنیة، ص ۶۰، دارالقراء، دارقتیبة، دمشق، عمان، چاپ اول، ۱۴۲۷ ق.
[۶] اقبال، ابراهیم، فرهنگ‌نامه علوم قرآن، ص ۳۶، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۳۸۵ ش.


۳.۲.۱ - بیان یک نکته

البته ممکن است این کتاب، جمع‌آوری نظرات و نقل‌های ابن شهاب زهری در باب اسباب النزول باشد و خود او چنین کتابی ننوشته باشد. به علاوه برخی در استناد این کتاب به زهری اشکال گرفته‌اند.
[۷] اقبال، ابراهیم، فرهنگ‌نامه علوم قرآن، ص ۲۸۳، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۳۸۵ ش.


۳.۳ - ۳. اسباب‌ النزولِ جعفر مدینی

در سده‌ سوم و چهارم، از پنج عنوان تألیف، تنها ذکر نامی به‌جای مانده است. اسباب‌ النزول، علی بن عبداللّه بن جعفر مدینی (۱۶۱ ـ ۲۳۴ ق) نخستین و قدیمی‌ترین نگارش به‌صورت مستقل با این نام است؛ ولی به دست ما نرسیده است.
[۸] حیدر، حسن محسن، أسباب النزول القرآنی تاریخ و حقائق، ص ۶۹، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه، قم، چاپ اول، ۱۳۸۵ ش.
[۹] الصابونی، محمدعلی، التبیان فی علوم القرآن، ص ۱۹، عالم الکتب، بیروت، چاپ اول، ۱۴۰۵ ق.
[۱۰] در‌آمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن، ص ۱۴۹.


۳.۴ - ۴. اسباب‌ النزولِ واحدی نیشابوری‌

در سده‌ پنجم، «اسباب‌ النزول»‌ ابوالحسن علی بن احمد واحدی نیشابوری‌ (۴۶۸ ق) از مهم‌ترین و مشهورترین کتاب در علم اسباب نزول است،
[۱۱] سیوطی، جلال‌الدین، الإتقان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۱۲۰، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۲۱ ق.
[۱۲] الصابونی، محمدعلی، التبیان فی علوم القرآن، ص ۱۹، عالم الکتب، بیروت، چاپ اول، ۱۴۰۵ ق.
[۱۳] محمود، منیع عبدالحلیم، مناهج المفسرین، ص ۱۰۳، دارالکتاب المصری، دار الکتاب اللبنانی، القاهرة، بیروت، ۱۴۲۱ ق.
[۱۴] علوی مهر، حسین، آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران، ص ۲۳۳، مرکز جهانی علوم اسلامی، قم، چاپ اول، ۱۳۸۴ ش.
که چاپ هم شده است.

۳.۴.۱ - آشنایی با کتاب اسباب النزولِ واحدی

واحدی نیشابوری، اسباب النزول را به‌شیوه روایی از آیه‌ «بسم الله الرّحمن الرّحیم» سوره حمد تا انتهای قرآن پی گرفته و ذیل هر آیه سبب و شأن نزول آن‌ را از راویان مختلف نقل نموده است؛ همچنین آیاتی را که در شأن حضرت امام علی ـ علیه‌السلام ـ نازل شده ذکر کرده است.
[۱۵] شهیدی صالحی، عبدالحسین، تفسیر و تفاسیر شیعه، ص ۱۲۵، حدیث امروز، قزوین، چاپ اول، ۱۳۸۱ ش.
البته اسباب النزول واحدی شامل تمام آیات قرآن نیست و تنها شأن نزول آیاتی را که توانسته جمع‌آوری کند و یا برای او روایتی نقل شده بود را آورده است. از مجموع سور قرآن، راجع به ۸۲ سوره، ۸۸۳ مورد سبب نزول نقل کرده است و دربردارنده اکثر روایات از پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و دیدگاه‌های صحابه و تابعین می‌باشد.

بنابراین مشهورترین کتاب در این‌باره، «اسباب النزول» واحدی نیشابوری است که انتشار یافته است.

۱. ↑ ایازی، سیدمحمدعلی، قرآن اثری جاویدان، ص ۸۵، کتاب مبین، رشت، چاپ اول، ۱۳۸۱ ش.
۲. ↑ نکونام، جعفر، درآمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن، ص ۲، نشر هستی نما، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۰ ش.
۳. ↑ اقبال، ابراهیم، فرهنگ‌نامه علوم قرآن، ص ۳۶، مؤسسه انتشارات امیر کبیر، تهران، ۱۳۸۵ ش.
۴. ↑ ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، به کوشش رمضان، ابراهیم، ص ۵۸، دار المعرفة، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۱۷ ق.
۵. ↑ نزال، عمران سمیح، الوحدة التاریخیة للسور القرآنیة، ص ۶۰، دارالقراء، دارقتیبة، دمشق، عمان، چاپ اول، ۱۴۲۷ ق.
۶. ↑ اقبال، ابراهیم، فرهنگ‌نامه علوم قرآن، ص ۳۶، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۳۸۵ ش.
۷. ↑ اقبال، ابراهیم، فرهنگ‌نامه علوم قرآن، ص ۲۸۳، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۳۸۵ ش.
۸. ↑ حیدر، حسن محسن، أسباب النزول القرآنی تاریخ و حقائق، ص ۶۹، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه، قم، چاپ اول، ۱۳۸۵ ش.
۹. ↑ الصابونی، محمدعلی، التبیان فی علوم القرآن، ص ۱۹، عالم الکتب، بیروت، چاپ اول، ۱۴۰۵ ق.
۱۰. ↑ در‌آمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن، ص ۱۴۹.
۱۱. ↑ سیوطی، جلال‌الدین، الإتقان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۱۲۰، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۲۱ ق.
۱۲. ↑ الصابونی، محمدعلی، التبیان فی علوم القرآن، ص ۱۹، عالم الکتب، بیروت، چاپ اول، ۱۴۰۵ ق.
۱۳. ↑ محمود، منیع عبدالحلیم، مناهج المفسرین، ص ۱۰۳، دارالکتاب المصری، دار الکتاب اللبنانی، القاهرة، بیروت، ۱۴۲۱ ق.
۱۴. ↑ علوی مهر، حسین، آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران، ص ۲۳۳، مرکز جهانی علوم اسلامی، قم، چاپ اول، ۱۳۸۴ ش.
۱۵. ↑ شهیدی صالحی، عبدالحسین، تفسیر و تفاسیر شیعه، ص ۱۲۵، حدیث امروز، قزوین، چاپ اول، ۱۳۸۱ ش.


پایگاه اسلام کوئست.    


رده‌های این صفحه : تفسیر | شان نزول | قرآن شناسی | کتب قرآنی
جعبه ابزار