کامل‌ترین مصداق ذکر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امام علی،
ذکر.
پرسش: کامل‌ترین مصداق ذکر چیست؟
نماز، کامل‌ترین مصداق ذکر (یاد خدا) است و
آیه شریف «اَقِمِ الصَّلَوةَ لِذِکْرِی؛
نماز را برای یاد کردنِ من به پادار.» به همین نکته ظریف، اشارت دارد. نماز اگر با آداب و شرایط آن (بویژه
حضور قلب) انجام شود، در گام اوّل، دل را از همه زشتی‌ها و آلودگی‌ها پاک می‌کند، همان‌طور که خداوند سبحان می‌فرماید: «اِنَّ الصَّلَوةَ تَنْهَی عَنِ الْفَحْشَآءِ وَ الْمُنکَرِ؛
همانا نماز، از گناه و خطا باز می‌دارد» و با پاک شدن از آلودگی‌ها، انسان به صفت
تقوا متّصف می‌گردد و در گام دوم،
انسان را به بساط قرب و انس و محبّت خداوند متعال می‌رساند، چنان‌که امام علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید:
«الصَّلاةُ قُربانُ کُلِّ تَقِیٍّ؛
نماز
] هر پرهیزگار است.»
بنابراین، نماز، بهترین وس، نردبان
[قُربیله برای
خودسازی و سازندگی و ساختن
جامعه توحیدی و مبتنی بر
محبّت خداست. به همین جهت،
پیامبر خدا، از آن به عنوان «خَیرُ مَوضُوع (بهترینِ احکام)»
یاد می‌کند و
امام صادق (علیه‌السّلام) درباره ارزش نماز و نقش آن در سازندگی انسان می‌فرماید:
«ما مِن شَیءٍ بَعدَ المَعرِفَةِ تَعدِلُ هَذِهِ الصَّلاةَ؛
پس از شناخت
[خدا
]، هیچ چیزی هم‌پایه نماز نیست.»
از این‌رو،
امام خمینی (رحمه‌الله) در
وصیّت نامه اخلاقی خود، پس از آن‌که
خودخواهی و
خودبینی را ریشه همه فتنه‌ها و گرفتاری‌های بنی‌آدم می‌خواند و
جهاد برای قطع این ریشه را
جهاد اکبر می‌نامد و پیروزی در این جهاد را مایه اصلاح همه چیز و همه کس تعریف می‌کند، تأکید می‌نماید که راه رسیدن به این پیروزی (پس از استمداد از خداوند متعال)، نماز است. متن نوشته امام، خطاب به فرزندش چنین است:
پسرم! سعی کن که به این پیروزی دستیابی، یا دست‌کم به بعض مراحل آن. همّت کن و از هواهای نفسانیه که حد و حصر ندارد، بکاه و از خدای متعال (جلّ‌وعلا) استمداد کن که بی مدد او، کسی به جایی نرسد و نماز، این معراج عارفان و سفر عاشقان، راه وصول به این مقصد است و اگر توفیق یابی و یابیم به تحقّق یک رکعتِ آن و مشاهده انوار مکنون در آن و اسرار مرموز آن، ولو به قدر طاقت خویش، شمّه‌ای از مقصد و مقصود اولیای خدا را استشمام نموده‌ایم و دورنمایی از صَلاتِ معراج سیّد انبیای عرفا (علیه و علیهم و علی آله الصلاة و (علیه‌السّلام)) را مشاهده کرده‌ایم که خداوند منّان، ما و شما را به این نعمت بزرگ، منّت نهد!
نکته قابل توجّه، این که بهره‌گیری کامل از آثار و برکات نماز در سیر و سلوک الی اللّه، دو شرط اصلی دارد:
راه
توحید و
معرفت و
محبّت خداوند متعال، راهی است بس دشوار و صعب العبور که طی کردن آن بدون چراغ و راهنما و تمسّک به
ولایت و بهره‌گیری از شفاعتِ وسایلی که خداوند متعال برای تقرّب به خود معین فرموده است (اشاره‌ای به آیه: «یَـاَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَ ابْتَغُواْ اِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ وَ جَـهِدُواْ فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ».
) و ورود از دری که خداوند متعال برای گام نهادن بر بساط قرب خود مشخص کرده است،
امکان پذیر نیست. لذا در
زیارت ائمه اهل بیت (
زیارت جامعه کبیره) می‌گوییم:
«مَن ارادَ اللّه بَدَاَ بِکُم و مَن وَحَّدَهُ قَبِلَ عَنکُم وَ مَن قَصَدَهُ تَوَجَّهَ بِکُم؛
هرکه خدا را بخواهد، از شما می‌آغازد و هر که او را به یگانگی بشناسد، از شما پذیرفته است و هرکه قصدِ او کند، به شما روی می‌آورد.»
بر همین اساس،
امام صادق (علیه‌السّلام) برای دستیابی به حقیقت
نماز و بهره‌گیری کامل از این بهترین وسیله
سلوک الی اللّه، می‌فرماید:
«اذا قُمتَ الَی الصَّلاةِ فَقُل: اللّهُمَّ! انّی اُقَدِّمُ الَیکَ مُحَمَّدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)بَینَ یَدَی حاجَتی و اتَوَجَّهُ بِهِ الَیکَ، فَاجْعَلنی بِهِ وَجیها عِندَکَ فِی الدُّنیَا وَ الآخِرَةِ وَ مِنَ المُقَرَّبینَ، اِجعَل صَلاَتِی بِهِ مَقبُولَةً، وَ ذَنبی بِهِ مَغفُورا، وَ دُعَائی بِهِ مُستَجابا، انَّکَ انتَ الغَفُورُ الرَّحیم؛
هرگاه به نماز ایستادی، بگو: بارالها! من محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) را برای برآوردن حاجتم به درگاهت می‌آورم و به وسیله او به تو روی می‌آورم. پس به سبب او مرا در
دنیا و
آخرت، نزدت آبرومند و از مقرّبان قرار ده. نمازم را به سبب او مقبول، گناهم را آمرزیده و دعایم را
مستجاب قرارده که تویی بخشاینده مهربان.»
یکی از شرایط مهم پذیرفته شدن نماز و بهره‌گیری از آثار و انوار و برکات آن که در متون اسلامی بر آن تأکید شده، زکات است.
قرآن کریم در کنار نماز، مردم را به پرداختن زکات دعوت کرده است.امام رضا درباره راز این اقتران می‌فرماید:
«انَّ اللّه (عز‌و‌جل) امَرَ بِثَلاثَةٍ مَقرُونٌ بِها ثَلاثَةٌ اُخری: امَرَ بِالصَّلاةِ وَ الزَّکاةِ، فَمَن صَلّی و لَم یُزَکِّ لَم تُقبَل صَلاتُهُ؛
خداوند عز و جلسه چیز را قرین سه چیز دیگر قرار داد: به نماز و زکات فرمان داد.پس هرکه نماز بخواند، امّا زکات نپردازد، نمازش پذیرفته نمی‌شود....»
نقش پرداخت
زکات در بهره‌گیری از آثار نماز، تا آن جاست که امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید:
«لا صَلاةَ لِمَن لا زَکاةَ لَهُ؛
هرکه
زکات نپردازد، او را نمازی
[پذیرفته
] نیست.»
زکات در مفهوم عام خود، شامل تمام حقوق مالی شرعی، اعم از
واجب و
مستحب است. در این باره در حدیثی آمده است:
«سُئِلَ الصادقُ (علیه‌السّلام): «فی کَم تَجِبُ الزَّکاةُ مِنَ المالِ؟ فقال (علیه‌السّلام): «الزَّکاةَ الظَّاهِرَةَ ام الباطِنَةَ تُریدُ؟». قَالَ: «اُریدُهُما جَمیعا». فَقالَ: «اَمَّا الظّاهِرَة فَفی کُلِّ الفٍ خَمسَةٌ وَ عِشرونَ دِرهَما، و امَّا الباطِنَةُ فَلا تَستَأثِر عَلی اخیکَ بِما هُوَ احوَج الَیکَ مِنکَ».
کسی از امام صادق (علیه‌السّلام) پرسید:
حدّ نصاب مال در زکات، چیست؟ امام فرمود: «مقصودت، زکات ظاهری است یا باطنی؟». پرسنده گفت: هر دو را می‌پرسم.حضرت فرمود: «زکات ظاهری، در هر هزار درهمی، بیست و پنج
درهم است؛ امّا زکات باطنی، آن است که آنچه را برادرت بدان نیازمندتر است، ویژه خود نکنی».
بر این اساس، می‌توان گفت که همه‌گونه
احسان به خلق، برای
خدا، شرط کمالِ بهره‌گیری از برکات هر نوع
ذکر و در رأس آن، نماز است.
خدمت به مردم، تا آن‌جا در
تکامل انسان نقش دارد که پیامبر خدا، خدمت‌گزاران مردم را بهترینِ مردم می‌نامد و در این باره می‌فرماید:
«خَیرُ النَّاسِ مَن انتَفَعَ بِهِ النَّاسُ؛
بهترین مردم، کسی است که مردم از او بهره برند.»
و
امام علی (علیه‌السّلام) احسان را در کنار اطاعت خداوند متعال به عنوان
فلسفه خلقت انسان، مطرح می‌کند و می‌فرماید:
«بِتَقوَی اللّه اُمِرتُم و لِلاِحسانِ وَ الطّاعَةِ خُلِقتُم؛
به تقوای خدا فرمان یافتید و برای
احسان [به خلق
] و اطاعت
[از خدا
]، آفریده شدید.
اصولاً همان‌طور که امام خمینی فرموده است،(در وصیّت نامه اخلاقی امام (رحمة‌الله‌علیه) به فرزندش آمده است: «پسرم! از بار مسئولیت انسانی که خدمت به حق در صورت خدمت به خلق است، شانه خالی مکن...»
خدمت به خلق، در واقع، خدمت به خدا و عبادت اجتماعی است و هر چه انسان به خلق، خصوصاً مردم محروم، بیشتر خدمت کند، به خالق، نزدیک‌تر می‌شود و به بساط انس و قرب و محبّت او بهتر راه می‌یابد، چنان‌که در
حدیث قدسی آمده است:
«یا احمَدُ! مَحَبَّتی مَحَبَّةُ الفُقَراءِ؛
دوستیِ من، به دوست داشتنِ فقیران است.»
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «کامل‌ترین مصداق ذکر» تاریخ بازیابی۱۳۹۷/۷/۱۲.
