• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

پیام‌های آیه تطهیر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: آیه تطهیر، مسلمان، جامعه اسلامی، قرآن.

پرسش: آیۀ نورانی تطهیر چه پیامی برای مسلمانان دارد و چه هدفی را در جامعه اسلامی دنبال می‌کند؟



با‌ اندکی تامّل در معنای بلند این آیه می‌توان پیام‌های گوناگونی را از آن برداشت نمود. اوّلین و مهم‌ترین پیام این آیه، پیام اعتقادی است. همان‌گونه که پیش‌تر اشاره کردیم، این آیه بر پاک بودن و طهارت مطلق اهل بیت (علیهم‌السّلام) تأکید دارد و این به معنای معصوم بودن آن بزرگواران است. عصمت، اهل بیت (علیهم‌السّلام) را در رتبه‌ای همسان قرآن قرار می‌دهد؛ یعنی همان‌گونه که قرآن، حجت و واجب الاطاعه است، گفتار و رفتار و دستورهای خاندان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) نیز دقیقاً منطبق با فرامین الهی و حجّت است.
این، همان نکته‌ای است که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) در موارد مختلفی چون خطبه غدیر و حدیث ثقلین، بارها آن را مورد تأکید قرار داده است.
[۱] اهل بیت (علیهم‌السّلام) در قرآن و حدیث، ص۲۸۷.
ایشان در حدیث ثقلین (که فریقین آن را نقل کرده‌اند)، می‌فرماید:
«انّی تارکٌ فیِکُمُ الثَّقَلَینِ: کِتابَ اللّهِ وَ عِترَتی اهلَ بَیتی، ما انْ تَمَسَّکتُم بِهِما لَن تَضِلّوا ابَداً؛
[۳] اهل بیت (علیهم‌السّلام) در قرآن و حدیث، ص۲۸۷-۳۱۷.
من دو چیز گران‌بها در میان شما به جا می‌گذارم که تا وقتی به آن دو چنگ می‌زنید، هرگز گم‌راه نمی‌شوید.»
اعتقاد به عصمت و حجّیت رفتار و گفتار و تقریر اهل بیت، به معنای اعتقاد به استمرار رهبری الهی، پس از ختم نبوت و محروم نشدن انسان از هدایت و لطف خداوند، و عقیده به حکمت آفریدگار و هدفمندی دستگاه آفرینش است.


پیام سیاسی آیۀ تطهیر، رهبری سیاسی خاندان رسالت است. این پیام در واقع، ریشه در پیام اعتقادی آیه تطهیر دارد؛ زیرا مقتضای عصمت و وجوب اطاعت از اهل بیت (علیهم‌السّلام) در همه مسائل فردی و اجتماعی، علاوه بر رهبری دینی، رهبری سیاسی نیز هست.
اصولاً در جهان بینی توحیدی، حکومت، حقّ آفریدگار انسان است؛ چرا که او بهترین قانون گذار و بهترین مجری قانون است که هرگز خطا نمی‌کند. این حق از طرف خداوند متعال به انسان‌هایی که از خطا مصونیت دارند، واگذار شده است و کسانی که مصونیت آنان از خطا تضمین شده است، تنها انبیای الهی و اوصیای آنها از جمله پیامبر خاتم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) و اهل بیت او (علیهم‌السّلام) هستند.

۲.۱ - استدلال امام علی به آیه تطهیر

بنا‌بر‌این، پیام سیاسی آیۀ تطهیر، پشتوانه قرآنی محکمی برای همه روایاتی است که اهل بیت (علیهم‌السّلام) را رهبران سیاسی جامعۀ اسلامی معرّفی کرده‌اند.
گفتنی است که اهل بیت (علیهم‌السّلام)، خود در مقام اثبات رهبری سیاسی خویش مکرّر به پیام سیاسی آیۀ تطهیر استدلال کرده‌اند.

۲.۱.۱ - واقعه کساء

امام علی (علیه‌السّلام) در جریان سقیفه
[۴] ابن ‌ابی‌الحدید، عبد‌الحمید، شرح نهج البلاغة، ج۲، ص۲۱.
و خودداری از بیعت با ابوبکر، ضمن برشمردن فضائل خود، از وی درباره واقعه کسا اقرار گرفت:
قالَ: فاَنشُدُکَ بِاللّهِ انا صاحِبُ دَعوةِ رَسولِ اللّهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) و اهلی و وُلدِی یَومَ الکِساءِ: ”اللّهمَّ هؤلٰاءِ اهلی الیکَ لا الیَ النارِ"‌ام انتَ؟ قال: بَل انتَ و اهلُکَ و وُلدُکَ؛ فرمود: تو را به خدا سوگند می‌دهم، آیا در روز کسا، من و خانواده و فرزندانم مشمول دعای پیامبر خدا گشتیم یا تو، آن جا که فرمود: ”اینان خاندان من هستند. به سوی تو روان باشند، نه آتش"»؟ او (ابوبکر) در پاسخ گفت: تو و خانواده و فرزندانت.»

۲.۱.۲ - شورای شش نفره

همچنین در ماجرای شورایی که به فرمان عمر برای تعیین خلیفه بعد از او تشکیل شد، علی (علیه‌السّلام) برای اثبات شایستگی خود، به آیۀ تطهیر و شمول آن بر خود استدلال نموده است:
«قالَ: فاَنشُدُکُم بِاللّهِ هَل فیکُم احَدٌ اَنزَلَ اللّهُ فیهِ آیَةَ التَّطهیرِ غَیری؟ قالوا: اللّٰهُمَّ لا؛
فرمود: «شما را به خدا، آیا غیر از من، کسی در میان شما هست که آیۀ تطهیر در حقّ او نازل شده باشد؟!». گفتند: خیر.»
نیز در زمان خلافت عثمان در جمع مهاجرین و انصار، هنگامی که آنها در مسجد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فضائل خود را بر می‌شمردند و از علی (علیه‌السّلام) می‌خواستند او هم چیزی بگوید، ایشان ضمن تأیید خدمات آنان به اسلام، در بیان فضیلت خود، به واقعه کسا و آیۀ تطهیر اشاره نمود.

۲.۱.۳ - فتنه ناکثین

همچنین در جریان فتنه ناکثین و جنگ افروزان جمل، هنگامی که آنان را به بیعت مجدّد دعوت فرمود، برای اثبات حقّانیت خود، ضمن برشمردن فضائل خویش، به ویژگی «طهارت» اشاره کرد و فرمود:
«و نَحنُ اهلُ البَیتِ الذَّینَ اذْهَبَ اللّهُٰ عَنهُمُ الرِّجسَ و طَهَرَّهُم تَطهِیراً؛ هان! ما اهل بیتی هستیم که خداوند، هر گونه پلیدی را از آنها دور کرده و کاملاً پاکشان گردانیده است.»
نیز در نامه به معاویة بن ابی سفیان به همین ویژگی تاکید می‌فرماید و می‌نویسد:
و نَحنُ اهلُ البَیتِ الَّذینَ اذهَبَ اللّهُ عَنهُمُ الرِّجسَ وَ طَهَّرَهُم تَطهِیراً.
ما خاندانی هستیم که خداوند، هر گونه پلیدی و پلشتی را از آنها دور کرده و کاملاً پاکشان گردانیده است.

۲.۱.۴ - واقعه صفین

همچنین در واقعه صفّین، هنگامی که دو لشکر در برابر هم صف آرایی کردند، امام علی (علیه‌السّلام) ضمن خطابه‌ای به رویداد کسا اشاره نمود.
[۱۳] انصاری، محمد باقر، کتاب سلیم بن قیس، ج۲، ص۷۶۱.


۲.۲ - استدلال ائمه به آیه تطهیر

نیز فرزندان آن بزرگوار، چه آنهایی که در واقعۀ کسا حضور داشتند، مانند: امام حسن (علیه‌السلام)
[۱۴] اهل بیت (علیهم‌السّلام) در قرآن و حدیث، ص۸۸ - ۹۰، ح۵۹.
[۱۵] محمدی ری‌شهری، محمد، اهل بیت (علیهم‌السّلام) در قرآن و حدیث، ص۸۸-۹۰، ح۶۱.
و امام حسین (علیه‌السلام)
[۱۶] محمدی ری‌شهری، محمد، اهل بیت (علیهم‌السّلام) در قرآن و حدیث، ص۹۰، ح۶۳.
و چه آنهایی که حضور نداشتند، مانند: امام زین العابدین (علیه‌السلام)
[۱۷] محمدی ری‌شهری، محمد، اهل بیت (علیهم‌السّلام) در قرآن و حدیث، ص۹۰- ۹۲، ح۶۴-۶۵.
امام باقر (علیه‌السلام)
[۱۸] محمدی ری‌شهری، محمد، اهل بیت (علیهم‌السّلام) در قرآن و حدیث، ص۹۲، ح۶۶.
[۱۹] محمدی ری‌شهری، محمد، اهل بیت (علیهم‌السّلام) در قرآن و حدیث، ص۷۷۸، ح۸۹۵.
و امام رضا (علیه‌السلام)
[۲۰] محمدی ری‌شهری، محمد، اهل بیت (علیهم‌السّلام) در قرآن و حدیث، ص۹۶، ح۷۰.
در مقام اثبات حقّانیت اهل بیت، به رویداد کسا و آیۀ تطهیر استناد کرده‌اند. نیز همسر بزرگوار پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)
[۲۱] محمدی ری‌شهری، محمد، اهل بیت (علیهم‌السّلام) در قرآن و حدیث، ص۲۸، ح۷.
و جمعی از اصحاب پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) مانند: ابن عبّاس،
[۲۲] محمدی ری‌شهری، محمد، اهل بیت (علیهم‌السّلام) در قرآن و حدیث، ص۷۲، ح۴۰.
سعد بن ابی وقّاص
[۲۳] محمدی ری‌شهری، محمد، اهل بیت (علیهم‌السّلام) در قرآن و حدیث، ص۶۸، ح۳۶.
و واثلة بن اسقع
[۲۴] محمدی ری‌شهری، محمد، اهل بیت (علیهم‌السّلام) در قرآن و حدیث، ص۸۰، ح۴۹.
در موارد گوناگون، به طهارت اهل بیت (علیهم‌السّلام) استدلال نموده‌اند.


پیام اخلاقی آیۀ تطهیر، ضرورت پاک‌سازی جان برای دستیابی به عنایات ویژۀ الهی است، چنان که اهل بیت (علیهم‌السّلام) (که محبوب‌ترین خلق خدا بر روی زمین‌اند)، از بالاترین درجه پاکی روح و عصمت کامل از گناه برخوردار بودند. در حدیثی از امام علی (علیه‌السّلام) به این پیام تصریح شده است:
«قُلوبُ العِبادِ الطّاهِرةُ مَواضِعُ نَظَرِ اللّهِ سُبحانَهُ، فَمَن طَهَّرَ قَلبَهُ نَظَرَ اللّهُ الَیهِ؛ دل‌های پاک بندگان، نظرگاه‌های خدای سبحان است. پس هر که دلش را پاک سازد، خداوند به آن می‌نگرد.»


پیام عرفانی آیه تطهیر، این است که شناخت حقیقی و باطنی اهل بیت (علیهم‌السّلام) جز از راه پاک‌سازی جان، میسّر نیست؛ زیرا کسی می‌تواند پاکان را بشناسد که حقیقت پاکی را دریافته باشد و تا خود پاک نگردیده و به جهان پاکان، وارد نشده و با آنان سنخیت روانی نیافته باشد، حقیقت پاکی را در نخواهد یافت، چنان‌که شناخت حقیقت قرآن نیز جز برای اهل طهارت و پاکی، امکان پذیر نیست:
«لاَ یمَسُّهُ اِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ؛ [حقیقت] قرآن را تنها پاک شدگان لمس می‌کنند.»
بر اساس این آیه شریف، شرط شناخت حقیقی اهل بیت (علیهم‌السّلام) (که به تصریح حدیث ثقلین، همتای قرآن هستند) نیز تهذیب نفس و پاکی جان است و هر چه دل، پاک‌تر و جان، نورانی‌تر باشد، معرفت بیشتری در باره مقامات معنوی و کمالات روحی آنان برای انسان حاصل می‌گردد. پاکی جان انسان‌ها، آنان را آمادۀ استجابت این دعا در حقّشان می‌کند؛ دعایی که امام علی (علیه‌السّلام) در تعلیم به نوف بکالی فرمود:
«وَ الْحَظْنِی بِلَحظَةٍ مِن لَحَظاتِک تُنَوِّرُ بِها قَلبِی بِمَعرِفَتِکَ خاصَّةً وَ مَعرِفَةِ اولِیائکَ، انَّکَ عَلیٰ کُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ؛ با گوشه نگاهی از نگاه‌هایت به من بنگر تا با آن، قلبم را به شناخت ویژه خود و شناخت اولیای خود روشن گردانی، که تو بر هر کاری توانایی.»


۱. اهل بیت (علیهم‌السّلام) در قرآن و حدیث، ص۲۸۷.
۲. محمدی ری‌شهری، محمد، دانش‌نامۀ امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، ج۲، ص۲۳۷-۳۷۸.    
۳. اهل بیت (علیهم‌السّلام) در قرآن و حدیث، ص۲۸۷-۳۱۷.
۴. ابن ‌ابی‌الحدید، عبد‌الحمید، شرح نهج البلاغة، ج۲، ص۲۱.
۵. شیخ صدوق، محمّد بن علی، الخصال، ص۵۵۰.    
۶. طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی اهل اللجاج، ج۱، ص۱۶۳.    
۷. ابن مغازلی، علی بن محمد، المناقب، ص۱۷۳.    
۸. طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی اهل اللجاج، ج۱، ص۱۹۵.    
۹. انصاری، محمد باقر، کتاب سلیم بن قیس، ص۲۰۰.    
۱۰. طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی اهل اللجاج، ج۱، ص۲۱۵.    
۱۱. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۳۳، ص۱۳۷.    
۱۲. ثقفی کوفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، ج۱، ص۱۹۹.    
۱۳. انصاری، محمد باقر، کتاب سلیم بن قیس، ج۲، ص۷۶۱.
۱۴. اهل بیت (علیهم‌السّلام) در قرآن و حدیث، ص۸۸ - ۹۰، ح۵۹.
۱۵. محمدی ری‌شهری، محمد، اهل بیت (علیهم‌السّلام) در قرآن و حدیث، ص۸۸-۹۰، ح۶۱.
۱۶. محمدی ری‌شهری، محمد، اهل بیت (علیهم‌السّلام) در قرآن و حدیث، ص۹۰، ح۶۳.
۱۷. محمدی ری‌شهری، محمد، اهل بیت (علیهم‌السّلام) در قرآن و حدیث، ص۹۰- ۹۲، ح۶۴-۶۵.
۱۸. محمدی ری‌شهری، محمد، اهل بیت (علیهم‌السّلام) در قرآن و حدیث، ص۹۲، ح۶۶.
۱۹. محمدی ری‌شهری، محمد، اهل بیت (علیهم‌السّلام) در قرآن و حدیث، ص۷۷۸، ح۸۹۵.
۲۰. محمدی ری‌شهری، محمد، اهل بیت (علیهم‌السّلام) در قرآن و حدیث، ص۹۶، ح۷۰.
۲۱. محمدی ری‌شهری، محمد، اهل بیت (علیهم‌السّلام) در قرآن و حدیث، ص۲۸، ح۷.
۲۲. محمدی ری‌شهری، محمد، اهل بیت (علیهم‌السّلام) در قرآن و حدیث، ص۷۲، ح۴۰.
۲۳. محمدی ری‌شهری، محمد، اهل بیت (علیهم‌السّلام) در قرآن و حدیث، ص۶۸، ح۳۶.
۲۴. محمدی ری‌شهری، محمد، اهل بیت (علیهم‌السّلام) در قرآن و حدیث، ص۸۰، ح۴۹.
۲۵. آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، ج۴، ص۵۰۷، ح۶۷۷۷.    
۲۶. واقعه/سوره۵۶، آیه۷۹.    
۲۷. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۹۱، ص۹۶.    



سایت‌ حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «پیام‌های آیه تطهیر» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۲/۶.    



جعبه ابزار