پشتکار در تحصیل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: پشتکار، انگیزه، اجتهاد، تحصیل، حوزه علمیه.
پرسش: توصیه شما به طلبه‌ای که علاقه‌مند به درس و بحث و اجتهاد است، ولی جدیت و پشتکار در تحصیل ندارد، چیست؟ آیا حوزه را ترک کند یا راه‌حلی برای این مشکل بزرگ وجود دارد؟
پاسخ:
فردی که واقعاً
انگیزه دارد، تلاش و جدیت نیز دارد. پس کسی که تلاش و جدیت ندارد، در راه رسیدن به
هدف دچار کمبود انگیزه شده است. کمبود انگیزه، عوامل مختلف دارد؛ ولی تمام عوامل به سه چیز کلی برمی‌گردد:
فردی که در ابتدا تصمیم داشته که به درجات بالای علمی برسد، اما اکنون پشتکار ندارد، احتمال دارد که در اهمیت و جذابیت هدف خود دچار
تردید شده باشد. این تردید می‌تواند از تبلیغات دیگران، دشواری کار یا توجه به مسائل مادی باشد. چنین فردی باید بداند که هدفش ارزشمند است و در این جهت هیچ تردیدی به خود راه ندهد.
همیشه یک بال قوی، انگیزه توان رسیدن به هدف است. کسی که پشتکار خود را از دست می‌دهد، احتمال دارد این تصورات در ذهنش پدید آمده باشد که راه دشواری در پیش دارد که معلوم نیست به آن برسد. چنین فردی باید این تردیدها را از خود دور نموده و بداند که هدف دست‌یافتنی است؛ زیرا بسیاری به این هدف رسیده‌اند. هیچ شکی در توانایی خود نداشته باشد.
انواع تمایلات نفسانی در وجود
انسان هستند که مانع رسیدن انسان به مقامات علمی و معنوی می‌شوند.
دنیاطلبی، راحت‌طلبی،
تنبلی، شهرت‌طلبی،
گناهان، هوا و هوس انسان را از رسیدن به هدف باز می‌دارد. این موانع
اراده را سست نموده و امکان رسیدن به هدف را در نظر فرد غیر ممکن می‌سازد در نتیجه انگیزه او کاهش می‌یابد؛ لذا کسی که می‌خواهد به مقامات علمی برسد، از این موانع دوری کند.
بلکه باید یک‌بار دیگر انگیزه و هدف خویش از تحصیل در حوزه را مورد بازنگری قرار دهد، مگر هدف وی از ورود در حوزه آشنایی با معارف اسلامی و خدمت به جامعه نبود؟ مگر هدف او از درس خواندن این نبوده که به
خودسازی بپردازد و درس وسیله‌ای برای رشد معنوی باشد؟ بنابراین نباید همه این اهداف را نادیده بگیرد و حوزه را ترک نماید.
راه حل برای چنین شخصی، ترک حوزه نیست. چنین شخصی یا از قابلیت‌ها و استعداد‌های خود آگاهی ندارد و یا انگیزه‌ای برای به کارگیری آنان ندارد و سرانجام ممکن است راه و روش‌های صحیح و اصولی تحصیل و درس خواندن و موفقیت را نمی‌داند و چه‌بسا اگر طعم شیرین موفقیت را بچشد، تلاش خود را دو برابر خواهد نمود.
در ادامه به راهکارهایی در این زمینه می‌پردازیم:
۱.
خودشناسی و توجه دوباره به قابلیت‌ها، استعدادها و توانمندی‌های هر شخص، می‌تواند زمینه حرکت دوباره باشد.
۲. توجه به نعمت‌های سرشار
خداوند که در دورن ما نهاده شده است، انسان متعهد و وظیفه‌شناس را به حرکت وامی‌دارد.
یکی از ودیعه‌های ارزشمند الهی در وجود انسان، نیروی
اراده و همت است. انسان با بال اراده می‌تواند به بلندترین قله‌های
عالم پرواز کند و با کمک همت عالی است که می‌تواند زنجیرهای قوی یأس و ناامیدی را پاره کند.
علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «
قدر الرجل علی قدر همته »؛
ارزش هر انسان به اندازه همت اوست. اگر قدری دقت نماییم، خواهیم دید که
مردان نام‌دار
جهان، عالمان و
فقیهان برجسته
شیعه، انسان‌های باهمتی بوده‌اند، در واقع با همت و اراده قوی خود توانسته‌اند برای نجات
بشریت تلاش کرده و به انسان‌ها خدمت کنند.
این خاطره درس‌آموز است: شخصی به خاطر
کندذهنی، از تحصیل منصرف شده بود. شبی در کنار حیاط منزلش به فکر فرو رفته، مأیوس و ناامید، زانوی غم را بغل کرده بود، ناگاه منظره‌ای توجه‌اش را به خود جلب کرد و آن این بود که دید مورچه ریزی، دانه گندمی برداشته، به سوی آشیانه‌اش که بر بالای دیواری قرار داشت، می‌برد و هر بار که چند سانتی‌متر بالا می‌رود، سقوط می‌کند، بار دوم و سوم و ... تا نزدیک صبح هر دفعه‌ای چند سانتی‌متر بر صعودش می‌افزود، ولی نهایتاً صبح نشده بار را به منزل رسانید. این شخص دل‌مرده و مأیوس به خود آمد و به خود نهیب زد که هان ای دل غافل! همتت از این مورچه کم‌تر است؟! و از آن
روز تلاش و پشتکار خود را مضاعف نمود و سرانجام از علمای مشهور و بزرگوار گردید.
تمام کارهای
زندگی ـ و از جمله رسیدن به اهداف بلندی مانند
اجتهاد ـ نیاز به برنامه‌ریزی و نقشه دقیق اجرایی دارد.
برنامه‌ریزی باعث
نظم فکری و تقویت اراده می‌شود. بسیاری از مردم به هدف‌های کلی می‌اندیشند؛ مثلاً می‌گویند که هدفشان در زندگی به دست آوردن
پول بیش‌تری است؛ اما وقتی که این هدف کلی با در نظر گرفتن یک برنامه دقیق و مشخص، تبدیل به اهداف جزئی‌تر و مشخص‌تر نگردد، هیچ‌گاه نقطه آغاز و شروع برای به دست آوردن پول وجود ندارد. اجتهاد نیز یک هدف کلی است، بدون برنامه‌ریزی نمی‌توان به آن دست یافت و یکی از علت‌های اصلی که چنین شخصی در خود احساس عدم جدیت و عدم پشتکار نسبت به تحصیل
علم می‌نماید، این است که برنامه‌ریزی دقیق ندارد.
باید توجه داشت که تمام افرادی که در گذشته به مقامات عالی
علم و
اجتهاد دست یافته‌اند یا در حال حاضر، جزء افراد موفق و پیشتاز حوزه به حساب می‌آیند، یکی از عوامل اصلی موفقیت آنان، داشتن برنامه منظم می‌باشد.
امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) در آخرین لحظات عمرش فرزندانش را سفارش به
تقوای الهی و نظم در امور زندگانی می‌فرماید. این خود بیانگر اهمیت
نظم و برنامه‌ریزی در امورات زندگی ـ و از جمله درس خواندن و تحصیل ـ می‌باشد.
برای این‌که چه‌گونه درس بخوانید، و چه‌گونه
مطالعه نمایید تا در درس و امتحان موفق گردید و
علاقه و پشتکار در شما ایجاد گردد، این کتاب‌ها را مطالعه کنید:
ـ لیندار فریل اینس، فن مطالعه، ترجمه علی صلح‌جو، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول، ۱۳۷۳ ش.
ـ عین‌الله خادمی، مطالعه روشمند، نشر پارسایان، چاپ اول، ۱۳۷۹ ش.
ـ مستر هکتور تیلور، دانش‌جوی موفق، ترجمه محمد سعیدی‌مهر، نشر بضعة الرسول، چاپ اول، ۱۳۸۱ ش.
مطالعه زندگی پر از تلاش و همت علمای بزرگ و انسان‌های موفق، سرمشق زندگی تحمیلی یک طلبه می‌تواند باشد.
استفاده از تجربیات اساتید و طلاب موفق، انگیزه را تقویت و راه را روشن می‌نماید. دانشمندی می‌گوید، شخص عاقل از تجربیات دیگران استفاده می‌کند؛ ولی شخص مغرور می‌خواهد، همه چیز را خود
تجربه نماید؛ ولی وقت به او مجال نخواهد داد.
هم‌نشینی با طلاب با برنامه، موفق و درس‌خوان، بسیار مفید است.
امام علی (علیه‌السّلام) در این‌باره فرمودند: «
من دنت همته لا تصحبه»؛
با فردی که همت بالا ندارد، هم‌نشین مشو.
توکل و واگذاری کارهای به
خداوند و نیز
استعانت از او، یکی از عوامل اصلی موفقیت به حساب می‌آید، بدون توکل و استعانت از خدا و ارتباط معنوی با
امام عصر (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) نمی‌توان به تمام اجتهاد نائل شد و چه زیبا خداوند فرموده است: «
وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ»؛
هر که به
خدا توکل کند، خداوند او را کافی است.
۱. محمدتقی مصباح یزدی، مباحثی درباره حوزه، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه)، چاپ اول ۱۳۷۶ ش.
۲. علی گرامیان، رمز پیروزی در زندگی فردی و اجتماعی، آستان قدس رضوی، چاپ اول، ۱۳۷۰ ش.
۳. حمید نگارش، رمز موفقیت استاد مطهری، لوح محفوظ، چاپ اول، ۱۳۷۷ ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «پشتکار در تحصیل»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۲/۲۲.
