پرهیز از غیبت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: غیبت، آفات زبان، گناه کبیره.
پرسش: من بسیار غیبت می‌کنم؛ به‌طوری که هر روز، ساعت‌ها وقتم را به این کار اختصاص می‌دهم. همواره دنبال عیب و ایراد دیگران هستم ... این کار عادت خانوادگی ماست. برای همین در مسئله ازدواج که برایم عقده شده، به دنبال نقطه ضعف زندگی زناشویی مردم هستم که با بیان کردن آن از خوش‌بختی آن‌ها بکاهم ... مرا راهنمایی کنید تا این عمل را ترک کنم؟
پاسخ: مراحل ترک غیبت، عبارت‌اند از: توجه به آثار و پی‌آمدهای غیبت، شناخت علل و زمینه‌های آن، تقویت و ایجاد رفتارهای جای‌گزین، تفکر قبل از عمل کردن، کمک خواستن از خداوند و شرکت نکردن در مجالس غیبت.
غیبت یکی از رفتارهای ناپسند اخلاقی و از
گناهان کبیره است که همه ما تا حدودی آثار روانی و عقوبت‌هایی را که خداوند برای شخص غیبت‌کننده در نظر گرفته، می‌دانیم؛ ولی باز هم طبق
عادت مرتکب آن می‌شویم.
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: «غیبت کردن بدتر از
زنا است».
نیز از آن حضرت
روایت شده است که: «روز
قیامت فردی را می‌آورند و او را در پیشگاه
خدا نگه می‌دارند و نامه اعمالش را به او می‌دهند؛ اما حسنات خود را در آن نمی‌بیند. می‌گوید الهی! این نامه عمل من نیست؛ زیرا من در آن طاعات و کارهای خوبم را نمی‌بینم. به او گفته می‌شود که کارهای خوب و عبادات تو به دلیل غیبت کردن از مردم بر باد رفت. سپس فرد دیگری را می‌آورند و نامه عملش را می‌دهند. فرد وقتی می‌بیند کارهای خوب و طاعات بسیار برای او ثبت شده، تعجب می‌کند و می‌گوید: این
نامه عمل من نیست؛ زیرا من این‌قدر کار خوب انجام نداده‌ام. گفته می‌شود که فلانی از تو غیبت کرده و همه کارهای خوب او به شما داده شده است».
در
آیات قرآن نیز از غیبت به شدت نهی شده است؛
بنابراین از نظر شرعی غیبت
حرام است.
از نظر روان‌شناختی، غیبت نشانه ضعف
شخصیت و عقده حقارت در افراد است. افرادی که از نظر شخصیتی سالم هستند، به‌هیچ‌وجه دنبال نقطه‌ضعف‌های دیگران نیستند و از دیگران غیبت نمی‌کنند؛ اما افرادی که عقده حقارت یا مشکل شخصیتی دارند و در
زندگی خود با مشکلاتی مواجه بوده و نتوانسته‌اند به آرزوهای خود برسند، سعی می‌کنند این نقطه‌ضعف‌ها و شکست‌های خود را به نحوی با غیبت کردن و انتقاد بی‌دلیل از دیگران بپوشانند.
توجه داشته باشید که این تحلیل لزوماً معنایش این نیست که شما مشکل شخصیتی دارید؛ ولی به هر حال خواسته یا ناخواسته به آن عادت کرده‌اید. شاید علت اصلی آن یادگیری از اعضای
خانواده و مسئله ازدواج نکردن شما باشد. آنچه نقطه مثبت به حساب می‌آید این است که شما از این عادت ناپسند ناراحت هستید و تصمیم دارید که به هر نحوی شده، آن را ترک کنید. تصمیم‌گیری صحیح ترک غیبت، مبتنی بر طی مراحلی است که هر یک نقش بسیار مؤثری در این زمینه دارد.
مراحل تصمیم‌گیری برای ترک غیبت بدین شرح است:
اولین مرحله برای ترک یک عادت، توجه به تمام زوایای آن و آثار و پی‌آمدهای دنیوی و اخروی و فردی و اجتماعی آن است. وقتی انسان
یقین کند که غیبت از نظر شرعی حرام و جزو
گناهان کبیره است و آثار روانی نامطلوبی به دنبال دارد، بهتر می‌تواند برای ترک آن تصمیم بگیرد؛ بنابراین شما باید بیش‌تر در این زمینه
مطالعه کنید و کتاب‌های اخلاقی و روان‌شناختی مربوط به آن را که در پایان معرفی می‌شود، بخوانید.
شناخت و آگاهی برای انسان بسیار مهم است. بسیاری از گناهان ناشی از
جهل و
غفلت ما است.
فرد باید نقطه‌ضعف‌هایی را که در او وجود دارد و باعث شده تا از دیگران غیبت کند، شناسایی کرده و اصلاح کند. اگر علت غیبت کردن مثلاً خودکم‌بینی و عدم موفقیت در
ازدواج است و فرد خود را فردی کاملاً ناموفق و شکست‌خورده می‌داند که آرزوهایش به
ناامیدی تبدیل شده است،
بهترین راه‌حل این است که فقط جنبه‌های منفی زندگی خود را در نظر نگرفته و بیش از حد ناامید نباشد و بداند که جنبه‌های مثبت بسیاری نیز وجود دارد که باید قدر آن‌ها را دانست و بارور و شکوفا ساخت.
بعد از
شناخت علل و زمینه‌های غیبت و اعتقاد به جنبه‌های منفی آن، باید سعی کنید از مجالس غیبت دوری نموده و اگر عادت کرده‌اید خود غیبت دیگران را بنمایید، به جای آن یک برنامه مفید و مطلوب برای خود در نظر بگیرید؛ مثلاً اگر بعد از ظهرها معمولاً غیبت می‌کنید و درباره دیگران صحبت می‌کنید، سعی کنید بعد از این،
کتاب مطالعه نمایید. یکی از علت‌های غیبت کردن این است که وقتی افراد دور هم جمع می‌شوند و هیچ برنامه مفید و سرگرم‌کننده‌ای ندارند،
اوقات فراغت خود را با غیبت و گفتنی از این طرف و آن طرف سپری می‌کنند. اگر یک برنامه مفید برای خود در نظر بگیرید و دست‌کم به
یاد خدا باشید و توجه داشته باشید که
خداوند حاضر و ناظر است، کم‌کم حالت خودکنترلی و خودمهارگری در شما ایجاد می‌شود.
یکی از راه‌های عملی برای ترک غیبت این است که
انسان پیش از گفتن هر سخنی، به مشروع یا نامشروع بودن و سود و زیان‌های دنیوی و اخروی آن توجه کند.
یعنی
انسان همیشه و در همه اوقات از
خدا درخواست کمک و یاری کند تا به
رذایل اخلاقی چون غیبت دچار نشود. خواندن دعاهایی مثل دعای
مکارم الاخلاق،
ابوحمزه شمالی،
مناجات توابین (در مناجات خمس عشر) که در
مفاتیح‌الجنان آمده‌اند به
خودسازی و
ترک گناه و دوری از غیبت دیگران کمک می‌رساند.
یکی از اسباب عمده غیبت، مجلس‌گرمی و بگووبخند است؛ چون معمولاً افراد صحبتی مناسب ندارند، فردی را سوژه می‌کنند و به مسخره کردن و بدگویی او می‌پردازند، در چنین مجلس‌هایی نباید شرکت جست و اگر اتفاقی به آن مجلس درآمدیم اگر نتوانستیم آن‌ها را غیر مستقیم و مستقیم منع کنیم، حتماً مجلس را ترک کنیم و به این راضی نشویم که دست از
رضایت خدا و
انبیا و اولیا و خوبان برداریم و رضایت عده‌ای
گناه‌کار را به دست آوریم.
۱. مهدی فقیه ایمانی، نقش زبان در سرنوشت انسان، اسماعیلیان، ۱۳۷۵ش.
۲. ابراهیم امینی، خودسازی، شفق، ۱۳۷۲ش.
۳. معراج السعاده، ملااحمد نراقی، قم، هجرت.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «پرهیز از غیبت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۱/۱۹.
