• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

پرستش خدا با حرف

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: پرستش خدا، نماز، دعا، حضور قلب، حرف، الفاظ.

پرسش: منظور از پرستش خداوند با حرف چیست؟ آیا نماز و دعا هم حرف هستند؟

پاسخ: نمی‌توان نماز و دعا را حرف دانست، به علاوه که اصولاً گوهر حقیقی نماز و دعا، لفظ نیست؛ بلکه روح آن ذکر قلبی و توجه به خداست.
نمازی که خالی از حضور قلب باشد و نمازگزار فقط الفاظ را ادا کند، هیچ ثمره معنوی ندارد و او را به جایی نمی‌رساند و از گناه نیز منع نمی‌کند و به همین دلیل است که بسیاری از افراد با این‌که نماز می‌خوانند، آلوده به گناه نیز هستند؛ زیرا نماز آن‌ها ذکر خدا و توجه قلبی به خدا را ندارد.
درباره دعا نیز همین بحث جاری است؛ زیرا دعا آن نیست که فقط با ذکر چند کلمه، از خدا چیزی بخواهیم؛ بلکه رکن اصلی دعا، حضور در محضر الهی و یقین به توجه خدا به انسان، و ایمان به استجابت الهی و فقر مطلق انسان و قدرت بی‌نهایت الهی و قطع امید از دیگر قدرت‌ها و افراد است.



به نظر می‌رسد این پرسش ناظر به آیه ۱۱ سوره حج باشد که می‌فرماید: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَعْبُدُ اللَّهَ عَلی حَرْفٍ فَاِنْ اَصابَهُ خَیْرٌ اطْمَاَنَّ بِهِ وَ اِنْ اَصابَتْهُ فِتْنَةٌ انْقَلَبَ عَلی وَجْهِهِ...»؛ «برخی انسان‌ها هستند که خدا را بنا بر حرفی عبادت می‌کنند و اگر فایده‌ای به آن‌ها برسد، اطمینان پیدا می‌کنند و عبادت را ادامه می‌دهند؛ ولی اگر ناراحتی برایشان پیش بیاید، دست از ایمان خود برمی‌دارند».


مهم‌ترین نکته آن است که بدانیم «حرف» به چه معناست؛ البته این کلمه به معنی سخن گفتن و حرف زدن که در فارسی استفاده می‌شود، نیست.


برای حرف دو معنا آمده است:

۳.۱ - طرف و جانب

اولین معنا برای حرف، طَرَف و جانب است که کلمه تحریف هم از آن گرفته شده است و بر این اساس، آیه می‌فرماید، برخی انسان‌ها خدا را یک‌جانبه و یک‌طرفه می‌پرستند و توضیح آن را در بخش بعدی می‌فرماید که وقتی فایده‌های دنیایی به آن‌ها می‌رسد، اطمینان آن‌ها به دین بیش‌تر می‌شود؛ ولی وقتی به لحاظ مادی و دنیایی دچار مشکل می‌شوند، دست از راه خود می‌کشند؛ به تعبیر دیگر فقط جانب یک طرف را گرفته‌اند که دنیاست و جانب آخرت را رها کرده‌اند.

۳.۲ - ایستادن بر یک طرف کوه

معنای دیگری که به همین معنا نزدیک است، آن است که مثل کسی است که بر لبه و یک طرف کوه ایستاده و جایگاهی مطمئن ندارد، خدا را می‌پرستند و اگر فایده داشت، اطمینان پیدا می‌کنند.

۳.۳ - شک

حرف به معنای شک نیز آمده است؛ یعنی فرد درحالی‌که شک دارد و یقین به خدا ندارد، خدا را می‌پرستد.

۳.۳.۱ - دیدگاه علامه طباطبایی

علامه طباطبایی، آیه را براساس معنای اول تفسیر کرده و فرموده‌اند که: نتیجه چنین پرستشی آن است که دین را برای به دست آوردن دنیا استخدام می‌کنند و لذا هم در دنیا و هم در آخرت جزو زیان‌کاران می‌باشند.

۳.۴ - پرستش خدا با زبان

معنای دیگری که از تفاسیر اهل سنت نقل شده، آن است که خدا را فقط با زبان می‌پرستند و اعتقاد قلبی ندارند.
در تفاسیر شیعه این قول را ضعیف دانسته‌اند.


به‌هر‌حال روشن می‌شود که نمی‌توان نماز و دعا را حرف دانست، به علاوه که اصولاً گوهر حقیقی نماز و دعا، لفظ نیست؛ بلکه روح آن ذکر قلبی و توجه به خداست.

۴.۱ - سخن خداوند متعال

ــ لذا در سوره طه، آیه ۱۴ می‌فرماید که: «اَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکْرِی»؛ یعنی نماز را برای آن که به یاد من باشی، به پای دار.
ــ در آیه ۴۵ از سوره عنکبوت می‌فرماید: نماز انسان را از زشتی‌ها باز می‌دارد و ذکر خدا بالاتر است.

۴.۲ - ثمره نماز بی‌حضور قلب

و نمازی که خالی از حضور قلب باشد و نمازگزار فقط الفاظ را ادا کند، هیچ ثمره معنوی ندارد و او را به جایی نمی‌رساند و از گناه نیز منع نمی‌کند و به همین دلیل است که بسیاری از افراد با این‌که نماز می‌خوانند، آلوده به گناه نیز می‌باشند؛ زیرا نماز آن‌ها ذکر خدا و توجه قلبی به خدا را ندارد.

۴.۳ - حدیثی از امام علی

امیرالمؤمنین، علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: سهم هر کس از نمازش همان مقداری است که با قلب خود توجه به خدا داشته باشد.

۴.۴ - حدیثی از پیامبر

پیامبر گرامی اسلام (صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم) نیز فرموده‌اند: بنده‌ای که قلبش در نماز حاضر نباشد، نمازش قبول نمی‌شود.


درباره دعا نیز همین بحث جاری است؛ زیرا دعا آن نیست که فقط با ذکر چند کلمه، از خدا چیزی بخواهیم؛ بلکه رکن اصلی دعا، حضور در محضر الهی و یقین به توجه خدا به انسان، و ایمان به استجابت الهی و فقر مطلق انسان و قدرت بی‌نهایت الهی و قطع امید از دیگر قدرت‌ها و افراد است.

۵.۱ - بیان یک روایت

لذا در روایت آمده است که کسی که دعا می‌کند، باید امید خود را از دیگران قطع کند
[۸] محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمة، ج۲، ص۸۸۲، ح ۵۶۸۹ و ۵۶۹۰، دارالحدیث، بیروت، چ ۳، ۱۴۱۹ق.
یا این‌که تمام قدرت‌ها و امکانات را در دست خدا بداند؛ به گونه‌ای که حتی نمک آش یا بند کفش خود را نیز از خدا بخواهد.
این‌گونه روایات نشان می‌دهد که اصل در دعا و بلکه در تمام عبادات، اقبال قلبی است و اعمال ظاهری و الفاظ بدون توجه قلبی هیچ خاصیتی ندارند.

۵.۲ - سخن امام علی به کمیل

حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) به کمیل می‌فرماید: ‌ای کمیل! مهم آن نیست که نماز بخوانی و روزه بگیری و صدقه بدهی؛ بلکه مهم آن است که نماز را با قلبی پاکیزه انجام دهی و اعمالت مورد رضایت خداوند باشد و خشوع تمام داشته باشی.


۱. المیزان، علامه طباطبایی، سیدمحمدحسین، ذیل آیه ۱۱ سوره حج.


۱. راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۱۱۲، قم، مؤسسه اسماعیلیان، بی‌تا.    
۲. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان، ج۷، ص۱۳۵ بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۳۷۹ق.    
۳. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان، ج۷، ص۱۳۵ بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۳۷۹ق.    
۴. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۳۵۰، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چ ۵، ۱۳۷۱ش.    
۵. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان، ج۷، ص۱۳۱ تا ۱۳۵، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۳۷۹ق.    
۶. محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمة، ج۶، ص۲۷۷، ح۱۰۷۰۹، دارالحدیث، بیروت، چ ۳، ۱۴۱۹ق.    
۷. محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمة، ج۶، ص۳۰۰، ح۱۰۷۸۸، دارالحدیث، بیروت، چ ۳، ۱۴۱۹ق.    
۸. محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمة، ج۲، ص۸۸۲، ح ۵۶۸۹ و ۵۶۹۰، دارالحدیث، بیروت، چ ۳، ۱۴۱۹ق.
۹. محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمة، ج۴، ص۲۴، ح۵۷۹۲، دارالحدیث، بیروت، چ ۳، ۱۴۱۹ق.    
۱۰. محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمة، ج۶، ص۲۸۸، ح۵۷۹۲، دارالحدیث، بیروت، چ ۳، ۱۴۱۹ق.    




سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «پرستش خدا با حرف»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۰/۱۱.    







جعبه ابزار