• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

پالایش حدیث

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: پالایش حدیث.

پرسش: عوامل تاریخی پالایش حدیث را بیان کنید؟

پاسخ: معرفی راویان دروغ‌گو، ارائه ملاک‌های صحت روایات و پیدایش علوم حدیثی، از عوامل پالایش حدیث به شمار می‌روند.



نتیجه منع از تدوین حدیث و رواج اسرائیلیات و احادیث جعلی این شد که چهره حدیث مخدوش گشته و دست‌یابی به احادیث صحیح دشوار گردید و عده‌ای نیز احادیث صحیح را هم به بهانه جهل‌زدایی کنار گذاشتند و نحله‌های کلامی و فقهی مختلفی شکل گرفت؛
[۱] ناصر، رفیعی محمدی، درس‌نامه وضع حدیث، ص۲۶۹-۲۷۵، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴.
و این نتایج، بسیار تلخ بود و لازم بود چاره‌اندیشی شود؛ به همین منظور اقداماتی برای پالایش حدیث خصوصاً در بین شیعه صورت گرفت؛ از جمله:

۱.۱ - معرفی راویان دروغ‌گو

۱. معرفی راویان دروغ‌گو و سازندگان حدیث: پیشگامان این پهنه ائمه اطهار (علیهم‌السلام) بودند و افرادی چون ابوالخطاب محمد بن ابی‌زینب کوفی، مغیرة بن سعید و بنان بیان و ... را به عنوان دروغ‌گو معرفی کرده و آنان را طرد و لعن کردند. و بعدها در کتب رجالی این رویه پی‌گیری شد.

۱.۲ - ارائه ملاک‌های صحت روایات

۲. وضع قواعد و معیارهای شناخت حدیث درست و سالم از حدیث ناسالم: ائمه اطهار (علیهم‌السلام) برای این منظور ملاک‌های زیر را بیان فرموده‌اند:

۱.۲.۱ - عرضه بر قرآن

بر پایه احادیثی که از امامان شیعه (علیهم‌السلام) نقل شده است هر حدیثی که با قرآن موافق است سالم و هر حدیثی که مخالف قرآن است ناسالم است.
[۴] ناصر، رفیعی محمدی، درس‌نامه وضع حدیث، ص۲۱۶-۲۲۶، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴.


۱.۲.۲ - عرضه بر سنت قطعی

عرضه بر سنت قطعی و غیر اختلافی پیامبر صلّی الله علیه و آله: طبق این ملاک هر حدیثی که با سنت قطعی مخالف باشد مردود است.
[۵] ناصر، رفیعی محمدی، درس‌نامه وضع حدیث، ص۲۲۶-۲۳۲، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴.


۱.۲.۳ - استفاده از برخی روایات

معیار دیگری که برای این منظور در بعضی روایات مطرح‌ شده، این است که اگر روایتی موافق با نظر اهل سنت بود، آن را رها کنید و اگر مخالف نظر آنان بود، آن را مورد استفاده قرار دهید؛ چراکه آنان سعی می‌کردند با علی (علیه‌السلام) مخالفت کنند و اگر نظر آن حضرت را در چیزی نمی‌دانستند، می‌پرسیدند و بعد مخالفش را انتخاب می‌کردند.
[۶] عسکری، سیدمرتضی، معالم المدرستین، ج۱، ص۱۴۰، بی‌جا، مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.

ملاک‌های دیگری هم توسط بعضی پژوهشگران با استفاده از متون دینی ذکر شده است
[۷] ناصر، رفیعی محمدی، درس‌نامه وضع حدیث، ص۲۲۶-۲۳۲، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴.
که به جهت رعایت اختصار آورده نمی‌شود.

۱.۳ - پیدایش علوم حدیثی

پیدایش علوم حدیثی (علومی که به گونه‌ای با حدیث مرتبط‌اند):

۱.۳.۱ - علم رجال الحدیث

به منظور شناسایی رجالی که در اسناد روایات آمده است، شکل گرفت و کتب فراوانی در این زمینه نوشته شد. مانند: رجال نجاشی، رجال شیخ طوسی، معجم الرجال آیت‌الله خویی و... .

۱.۳.۱.۱ - روش کتب رجالی

لازم به یادآوری است که روش همه کتب رجالی یکسان نیست:
أ. بعضی از آن‌ها تنها به نام‌ها و احوال راویان پرداخته‌اند؛ مانند: کتاب عیاشی؛
ب. بعضی هم به طبقات آنها پرداخته‌اند؛ مثل: طبقات الرجال برقی؛
ج. گروهی هم به مدح یا ذم راویان پرداخته‌اند؛ مانند: کتاب‌های الممدوحین و الضعفاء ابن غصنائری؛
د. برخی دیگر هم درباره راویانی که اثر مکتوب دارند، نوشته شده‌اند؛ مانند: فهرست نجاشی و فهرست شیخ طوسی؛
[۹] زین العابدین، قربانی، علم حدیث و نقش آن در شناخت و تهذیب حدیث، ص۸۷-۸۸، قم، انصاریان، چاپ سوم، ۱۳۷۸.

و. بعضی هم به صورت جامع بحث کرده‌اند؛ مانند: معجم الرجال آیت‌الله خویی و... .

۱.۳.۲ - علم درایة الحدیث

در این علم از سند و متن حدیث و کیفیت تحمل و آداب نقل آن بحث می‌شود. الوجیزه شیخ بهایی، نهایة الدرایة سیدحسن صدر و علم الحدیث سیدرضا مؤدب، درسات فی علم الدرایة علی‌اکبر غفاری و مقباس الهدایة آیت‌الله مامقانی در این زمینه نوشته شده‌اند.

۱.۳.۳ - علم مختلف الحدیث

در این علم از و راه حل تعارض آن‌ها بحث می‌شود. در این زمینه هم کتبی نوشته شده است و مهم‌ترین کتاب در این باره، کتاب الاستبصار فیما اختلف من الاخبار شیخ طوسی (رحمة‌الله‌علیه) است که جزء کتب اربعه شیعه است.

۱.۳.۴ - علم علل الحدیث

در این علم از اسباب پنهان و مشکلی که باعث ایجاد مشکل در حجیت حدیث شده است، بحث می‌شود. در این باره هم کتب متعددی نوشته شده است.


منع از تدوین حدیث، ورود اسرائیلیات در بین احادیث و وضع حدیث از عوامل آلایش حدیث هستند و معرفی راویان دروغ‌گو، ارائه ملاک‌های صحت روایات و پیدایش علوم حدیثی هم از عوامل پالایش حدیث به شمار می‌روند.


۱. ناصر، رفیعی محمدی، درس‌نامه وضع حدیث، ص۲۶۹-۲۷۵، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴.
۲. عسکری، سیدمرتضی، معالم المدرستین، ج۳، ص۲۶۷، بی‌جا، مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.    
۳. عسکری، سیدمرتضی، معالم المدرستین، ج۳، ص۲۶۷ ۲۶۸، بی‌جا، مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.    
۴. ناصر، رفیعی محمدی، درس‌نامه وضع حدیث، ص۲۱۶-۲۲۶، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴.
۵. ناصر، رفیعی محمدی، درس‌نامه وضع حدیث، ص۲۲۶-۲۳۲، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴.
۶. عسکری، سیدمرتضی، معالم المدرستین، ج۱، ص۱۴۰، بی‌جا، مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
۷. ناصر، رفیعی محمدی، درس‌نامه وضع حدیث، ص۲۲۶-۲۳۲، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴.
۸. سیدحسین، صدر، نهایة الدرایة ص۲۲ ۲۷، تحقیق ماجدالغرباوی، بی‌جا، مشعر، بی‌تا.    
۹. زین العابدین، قربانی، علم حدیث و نقش آن در شناخت و تهذیب حدیث، ص۸۷-۸۸، قم، انصاریان، چاپ سوم، ۱۳۷۸.
۱۰. سیدحسین، صدر، نهایة الدرایة ص۷۹، تحقیق ماجدالغرباوی، بی‌جا، مشعر، بی‌تا.    
۱۱. سیدحسین، صدر، نهایة الدرایة ص۲۸، تحقیق ماجدالغرباوی، بی‌جا، مشعر، بی‌تا.    
۱۲. سیدحسین، صدر، نهایة الدرایة ص۲۹، تحقیق ماجدالغرباوی، بی‌جا، مشعر، بی‌تا.    




سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «پالایش حدیث»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۲/۰۲.    



جعبه ابزار