• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

پاداش پیامبر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: پیامبر، اهل‌بیت، آیه مودت.

پرسش: چگونه است که رسول گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در آیه مودت، مأمور شد تا از مردم، پاداش بخواهد و دوستی خاندانش را طلب کند؟ نزدیکان پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) چه کسانی هستند و چه ویژگی‌هایی دارند؟ و چرا دوستی آنان، می‌تواند مزد رسالت باشد؟



«قُل لا اَسْاَلُکُمْ عَلَیهِ اَجْرًا اِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَیٰ؛ بگو از شما در برابر رسالتم، هیچ پاداشی نمی‌طلبم، مگر محبت ورزیدن به خویشاوندانم را.»
در پاسخ به پرسش اخیر، قرآن کریم می‌فرماید:
«قُلْ مَا سَاَلْتُکم مِنْ اَجْرٍ فَهُوَ لَکمْ اِنْ اَجْرِی اِلّاَ عَلَی اللّهِِ؛ بگو: آن اجری را [هم] که از شما خواستم [در واقع] به سود خود شماست. اجر من، جز با خداوند نیست.»
یعنی اگر‌چه دوستی خویشانم را به‌عنوان مزد رسالت خود خواسته‌ام؛ امّا این، یک منفعت شخصی نیست؛ بلکه دوستی خاندان رسالت به سود جامعه اسلامی است؛ زیرا آنان را در مسیر سعادت و تکامل مادّی و معنوی قرار می‌دهد و به مقصد اعلای انسانیت می‌رساند.
قرآن مجید، در آیه‌ای دیگر می‌فرماید:
«قُلْ مَا اَسْاَلُکُمْ عَلَیهِ مِنْ اَجْرٍ اِلَّا مَن شَاءَ اَن یَتَّخِذَ اِلَیٰ رَبِّهِ سَبِیلاً؛ بگو بر این [رسالت]، اجری از شما طلب نمی‌کنم، جز این که کسی بخواهد راهی به‌سوی پروردگارش در پیش گیرد.»

۱.۱ - مراد اصلی آیه

علّامه طباطبایی، در تبیین مراد آیه یاد شده می‌گوید:
یعنی من از شما مزدی طلب نمی‌کنم، مگر این که با اختیار، دعوتم را اجابت کنید. همین برای مزد من، کافی است.
در این‌جا نیز پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در واقع، مزدی طلب نکرده است؛ بلکه به‌سان آیه مودّت، چیزی را طلبیده که یک سره منفعت امّت است. از آن‌جایی که این آیه و «آیه مودّت» هر دو در باره یک موضوع است و هر دو دارای اسلوب حصر است، باید محتوای آن دو نیز یکسان باشد؛ وگر نه تناقض پیش می‌آید. بنا‌بر‌این، از مقایسه این دو آیه، روشن می‌شود آن بهره‌ای که مردم از دوستی خویشانِ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به دست می‌آورند، پیدا کردن راه قرب به خدا و سعادت و کمال است. حصری که توسّط کلمه «الاّ» در این دو آیه شریف اِعمال گردیده، به معنای انحصار حرکت به سوی خداوند متعال در جاده دوستی خویشان پیامبر (علیه‌السّلام) و امتناع این حرکت، بدون دوستی ایشان است.
پیوند میان دوستی خویشانِ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و سیر الی الله، برای آشنایان به مسائل روانی، روشن است؛ چرا که فطرت انسانی به ودیعت نهاده شده در وجود بشر، واجد خصیصه کمال‌جویی است که در صورت از دست دادن آن، انسان از مقام انسانیت، ساقط و به رتبه وحوش و بهائم، تنزّل پیدا می‌نماید.
حال همان‌گونه که محال است آدمی بدون دوست داشتن کمال، قدم در راه آن نهاده، به پیشرفت نائل آید، بدون دوست‌داشتن اهل کمال نیز تحقّق این پیشرفت، ناشدنی است. در حقیقت، رسیدن به یک مقام با دوستی آن مقام و اهل آن مقام، عجین گردیده است و لازم و ملزوم یکدیگرند.
پس در حقیقت با به پایان رسیدن رشته پیامبری و اکمال دین، پروردگار متعال، رحمت بی‌پایان خود را بار دیگر بر مردمان، جاری ساخته و راه ادامه‌دار تکامل بشر را در دوستی با خاندان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و دنباله روی از آنان شناسانده است. آیه می‌فرماید: هر کس می‌خواهد برای رسیدن به پروردگارش، راه خود را گم نکند، به مزد رسالت، توجّه کند و ادامه رسالت را در راه خاندان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) جستجو نماید تا به هدف اصلی، یعنی داشتن جامعه‌ای توحیدی نائل آید.
با این بیان، پُر واضح است که خاندان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) باید در جهت هدایت مردم و راه‌نمایی آنان به اوج انسانیت و تکامل مادّی و معنوی جامعه، نقش بزرگی داشته باشند که بدون آنان، این مهم انجام نخواهد پذیرفت. لذا اگر چه «القُربی» می‌تواند شامل افراد بسیاری از خویشان پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) باشد، لیکن آنان که چنین کارکردی را ندارند، مشمول این آیه شریف و دعوت مردم به دوست داشتنشان نمی‌شوند؛ زیرا دوستی آن دسته از خویشانِ پیامبر که نقشی در هدایت مردم ندارند، نفعِ دینی و هدایتی برای مردم ندارد و نمی‌تواند راهی برای رسیدن به خدا باشد؛ چرا که در این زمینه، آنان هم‌چون سایر مردم هستند و نیاز به درخواست محبّت ویژه برای آنان، موردی ندارد.

۱.۲ - جمع‌بندی آیات

پس در جمع‌بندی این سه آیه، به این نتیجه می‌رسیم که پاداش مورد انتظار پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) این ویژگی‌ها را دارد:
ـ هرگز چیزی نیست که نفعش عائد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شود؛
ـ تماماً به سود خود مسلمانان است؛
ـ تنها راه رسیدن به تکامل مادّی و معنوی و سعادت دنیا و آخرت است.
به این ترتیب، پاداش مورد انتظار، جز محبّت در حقّ ادامه‌دهندگان راه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نمی‌تواند باشد و باید نسبت به کسانی بذل شود که جایگاهی هم سنخ با رسالت داشته باشند تا بتواند پاداش رسالت، قلمداد شود.
«دعای ندبه»، این مناجات عاشقانه میان بنده و خداوند، حقایق ذکر شده را به گونه‌ای زیبا در بر دارد:
... ثُمَّ جَعَلتَ اجرَ مُحَمَّدٍ (صَلَواتُکَ عَلَیهِ وَ آلِهِ) مَوَدَّتَهُم فی کِتابِک، فَقُلتَ: (قُلْ لا اَسْاَلُکُمْ عَلَیهِ اَجْرًا اِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی)، وَ قلت: (مَا سَاَلْتُکم مِنْ اَجْرٍ فَهُوَ لَکمْ)، وَ قُلْتَ: (مَآ اَسْاَلُکُمْ عَلَیهِ مِنْ اَجْرٍ اِلَّا مَن شَاءَ اَن یتَّخِذَ اِلَی رَبِّهِ سَبِیلاً)، فَکانُوا هُمُ السَّبِیلَ الَیکَ وَ المَسْلَکَ اِلی رِضوانِکَ؛ آن‌گاه، پاداش رسالت محمّد را (که درود بی پایانت بر او و خاندانش باد)، دوستی‌شان قرار دادی و فرمودی: (بگو: من از شما پاداشی جز دوستی خویشاوندانم نمی‌خواهم)، و فرمودی: (هر مزدی که از شما خواستم، به‌سود خودتان است) و فرمودی: (از شما در برابر این [رسالت]، پاداشی نمی‌خواهم، مگر این که کسی بخواهد به سوی پروردگار خود، راهی در پیش گیرد). پس ایشان، راه منتهی به تو و مسیر رسیدن به خشنودی تو بودند.
بنا‌بر‌این، اهل‌بیت پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، گران‌بهاترین هدیه الهی به جامعه اسلامی و تنها راه رسیدن به خشنودی پروردگار و دستیابی به کمال مطلق‌اند.


در روایات بسیاری از مصادر شیعه و سنّی، تأکیده شده که مقصود از «القربی»، اهل‌بیت (علیه‌السّلام) هستند. برای نمونه، در تفسیر الثعلبی، از دانشمندان سنّی، آمده است که اصحاب پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از ایشان پرسیدند:
«یا رَسولَ اللّهِ! مَنْ قَرابتُکَ الَّذینَ وَجَبَتْ عَلَینا مَودَّتُهُم؟ ‌ای پیامبر خدا! آن خویشاوندانت که دوستی آنان بر ما واجب شده است، چه کسانی هستند؟
ایشان فرمود:
عَلِیٌّ وَ فاطِمَةُ وَ ابْناهُما؛ علی و فاطمه و دو پسر آنها.»

۲.۱ - نظر ثعلبی

ثعلبی، بعد از گزارش این روایت می‌گوید: حدیث کسا و دیگر احادیث مناقب این خانواده، گواه این تفسیر است.

۲.۲ - گزارش طبری و ثعلبی

هم‌چنین طبری و ثعلبی، از مفسّران اهل‌سنّت، گزارش کرده‌اند: بعد از حادثه کربلا، هنگامی که امام سجّاد (علیه‌السّلام) را به اسیری بردند و در کنار راه مسجد دمشق نگه داشتند، یکی از شامیان برخاست و گفت: سپاس، خدایی را که شما را کُشت و ریشه‌کن ساخت و شاخِ فتنه را شکست. در این هنگام، علی بن الحسین (علیه‌السّلام) فرمود: «آیا قرآن خوانده‌ای؟».
آن مرد جواب داد: آری.
امام (علیه‌السّلام) فرمود: «سوره "ال حم" را خوانده‌ای؟».
آن مرد گفت: قرآن خوانده‌ام؛ امّا «ال حم» را خیر.
امام (علیه‌السّلام) فرمود: (قُلْ لا اَسْاَلُکُمْ عَلَیهِ اَجْراً اِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبیٰ) را نخوانده‌ای؟». آن مرد گفت: مراد، شما هستید؟!
امام (علیه‌السّلام) فرمود: «آری».

۲.۳ - روایت زمخشری

زمخشری، پس از اشاره به تطبیق «قُربی» بر اهل‌بیت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، از پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) چنین روایت می‌کند:
«مَنْ ماتَ عَلیٰ حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ ماتَ شَهیداً. الا وَ مَن ماتَ عَلیٰ حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ ماتَ مَغفوراً لَهُ. الا وَ مَن ماتَ عَلیٰ حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ ماتَ تائِباً. الا وَ مَن ماتَ عَلیٰ حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ ماتَ مُؤمِناً مُستَکمِلَ الایمانِ. الا وَ مَن ماتَ عَلیٰ حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ بَشَّرَه مَلکُ المَوتِ بِالجَنَّةِ، ثُمَّ مُنکَرٌ وَ نَکیرٌ. الا وَ مَن ماتَ عَلیٰ حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ یُزَفُّ الَی الجَنَّةِ کَما تُزَفُّ العَروسُ الیٰ بَیتِ زَوجِها. الا وَ مَن ماتَ عَلیٰ حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ فُتِحَ لَهُ فی قَبرِه بابانِ الی الجَنَّةِ. الا وَ مَن ماتَ عَلیٰ حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ جَعَلَ اللّهُ قَبرَهُ مَزارَ مَلائِکَةِ الرَّحمَةِ. الا و مَن ماتَ عَلیٰ حُبِّ آلِ مُحَمّدٍ ماتَ عَلَی السُّنَّةِ وَ الجَماعَةِ.
الا وَ مَن ماتَ عَلیٰ بُغضِ آلِ مُحَمَّدٍ جاءَ یَومَ القِیامَةِ مکتوباً بَینَ عَینَیه: ”آیسٌ مِن رَحمَةِ اللّهِ". الا وَ مَن ماتَ عَلیٰ بُغضِ آلِ مُحَمَّدٍ ماتَ کافِراً. الا وَ مَن ماتَ عَلیٰ بُغضِ آلِ مُحَمَّدٍ لَم یَشُمَّ رائِحَةَ الجنَّةِ؛ هر که با دوستی آل محمّد بمیرد، شهید از دنیا رفته است. بدانید که هر کس با دوستی آل محمّد بمیرد، آمرزیده از دنیا رفته است. بدانید که هر کس با دوستی آل‌محمّد بمیرد، توبه‌گر از دنیا رفته است. بدانید که هر کس با دوستی آل‌محمّد بمیرد، مؤمن و با ایمان کامل از دنیا رفته است. بدانید که هر کس با دوستی آل محمّد بمیرد، ابتدا فرشته مرگ و سپس منکر و نکیر، مژده بهشت را به او می‌دهند. بدانید که هر کس با دوستی آل‌محمّد بمیرد، همان‌گونه که عروس را به خانه شوهرش می‌فرستند، او را به‌سوی بهشت، روانه می‌کنند. بدانید که هر کس با دوستی آل‌محمّد بمیرد، دو در در قبر وی به‌سوی بهشت، برایش باز می‌شود. بدانید که هر کس با دوستی آل‌محمّد بمیرد، خداوند، گور وی را مزار فرشتگان رحمت، قرار می‌دهد. بدانید که هرکس با دوستی آل‌محمّد بمیرد، بر طریق سنّت و جماعت، از دنیا رفته است. بدانید که هر کس با بغض آل‌محمّد از دنیا برود، روز قیامت، در حالی بیاید که بر پیشانی‌اش نوشته شده است: «محروم از رحمت خدا». بدانید هر کس با بغض آل‌محمّد بمیرد، کافر مرده است. بدانید هر کس با بغض آل‌محمّد بمیرد، بوی بهشت را استشمام نخواهد کرد.»


۱. شوری/سوره۴۲، آیه۲۳.    
۲. سبا/سوره۳۴، آیه۴۷.    
۳. فرقان/سوره۲۵، آیه۵۷.    
۴. طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۸ ص۴۳.    
۵. سید ابن‌ طاووس، علی بن موسی، الاقبال بالاعمال الحسنه، ج۱، ص۵۰۶.    
۶. ثعلبی، احمد ابو‌اسحاق، تفسیر الثعلبی، ج۸، ص۳۱۰.    
۷. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۹، ص۴۳.    
۸. رازی، ابن ابی‌حاتم، تفسیر ابن ابی‌حاتم، ج۱۰، ص۳۲۷۶-۳۲۷۷.    
۹. زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج۴، ص۲۱۹-۲۲۰.    
۱۰. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، ج۷، ص۳۴۸.    
۱۱. حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج۲، ص۱۸۹.    
۱۲. الهیثمی، علی بن ابی‌بکر، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، ج۷، ص۱۰۳.    
۱۳. طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، ج۳، ص۴۷.    
۱۴. ثعلبی، احمد ابو‌اسحاق، تفسیر الثعلبی، ج۸، ص۳۱۰-۳۱۱.    
۱۵. ثعلبی، احمد ابو‌اسحاق، تفسیر الثعلبی، ج۸ ص۳۱۱.    
۱۶. طبری، محمد بن جریر، تفسیر الطبری، ج۲۰، ص۴۹۸.    
۱۷. زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج۴، ص۲۲۰-۲۲۱.    
۱۸. ثعلبی، احمد ابو‌اسحاق، تفسیر الثعلبی، ج۸، ص۳۱۴.    



حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «پاداش پیامبر» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۵/۲.    



جعبه ابزار