ویژگی تمثیلات قرآنی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: قرآن،
تمثیل،
تشبیه.
پرسش: ویژگی‌ها و اهداف تمثیلات قرآنی چیست؟
می‌توان هدف تمثیلات قرآنی را از خود آیات قرآن به دست آورد؛ چرا که قرآن در آیاتی چند به ضرورت بهره‌گیری از مثل و امثال برای تبیین مقاصد و معارف خود تأکید کرده است که از آن آیات‌اند:
«وَ لَقَدْ صَرَّفْنَا لِلنَّاسِ فِی هَذَا الْقُرْءَانِ مِن کُلِ مَثَلٍ؛
ما در این
قرآن برای مردم از هر چیز نمونه‌ای آوردیم.»
«وَ تِلْکَ الْاَمْثَلُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ وَ مَا یَعْقِلُهَآ اِلَّا الْعَلِمُونَ؛
این‌ها مثال‌هایی‌اند که ما برای مردم می‌زنیم و جز دانایان آن را درک نمی‌کنند.»
«وَ تِلْکَ الْاَمْثَلُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ...؛
این‌ها مثال‌هایی‌اند که برای مردم می‌زنیم، شاید در آنها بیندیشند.»
جامعیت و وسعت تمثیلات قرآنی به‌گونه‌ای که شامل اشخاص، اقوال، افکار، رخدادهای تاریخی مختلف، روحیات گوناگون بشر و... می‌شود، از ویژگی‌های منحصر به فرد این کتاب الهی است.
مقایسه میان مفاهیم مخالف و مشابه، از دیگر ویژگی‌های تمثیلات قرآنی است، چرا که ارتباط میان مفاهیم، نقش مهمی در فهم و یادگیری مطالب بر عهده دارد؛ همانند:
«مَثَلُ الْفَرِیقَیْنِ کَالْاَعْمَی وَ الْاَصَمِ وَ الْبَصِیرِ وَ السَّمِیعِ هَلْ یَسْتَوِیَانِ مَثَلاً اَفَلَا تَذَکَّرُونَ؛
مثل این دو گروه، چون نابینا و کر در مقایسه با بینا و شنواست. آیا در مَثَل یکسان‌اند؟ پس آیا پند نمی‌گیرید.»
قرآن کریم در هر مورد که به ذکر مَثَل می‌پردازد، مُمَثّل را پیش از مَثَل یا پس از آن با
براهین عقلی مستدل می‌کند و در کنار آن، برای کمک به فهم افراد متوسط، مَثَلی ذکر می‌کند؛ مانند این که معرفت بلند
توحید ربوبی را گاهی با
برهان تمانع و به صورت
قیاس استثنایی تبیین می‌کند:
«لَوْ کَانَ فِیهِمَآ ءَالِهَةٌ اِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا؛
اگر در آسمان و زمین جز
اللَّه خدایان دیگری بودند، همانا خلل و فساد در
آسمان و
زمین راه می‌یافت.»
و گاهی همان را در قالب مثلی ساده این‌گونه بیان می‌کند که اگر مردی مملوک و برده چند مولای ناسازگار باشد که هر یک او را به کاری می‌گمارند، با مردی که تنها فرمانبر یک مولاست سنجیده شود، هرگز یکسان نیستند:
«ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً رَّجُلاً فِیهِ شُرَکَآءُ مُتَشَکِسُونَ وَ رَجُلاً سَلَمًا لِّرَجُلٍ هَلْ یَسْتَوِیَانِ مَثَلاً الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ اَکْثَرُهُمْ لَا یَعْلَمُونَ؛
خدا مَثَلی زده است: مردی است که چند شریک در باره او ستیزجو و ناسازگارند و مردی که تنها فرمانبر یک مرد است. آیا این دو در مَثَل یکسان‌اند؟ سپاس خدای را.
[نه
] بلکه بیشترشان نمی‌دانند.»
حاصل آن برهان عقلی و این مَثل حسی، آن است که اگر عالم آفرینش به دست چند مبدا تدبیری، اداره شود نظام آن گسیخته می‌شود.
سایت حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «ویژگی تمثیلات قرآنی» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۲/۷.
