ویژگی‌ها و نیازهای دوران نوجوانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: دوران نوجوانی، ویژگی‌ها، نیازها، احساسات، حافظ قرآن.
پرسش: فرزند دخترم که سیزده ساله است به کمک اساتید مجرب و تلاش ما در
خانواده و لطف الهی حافظ قرآن شد؛ اما او به من که هم مادرش هستم و هم مربی‌اش در حین برنامه‌ریزی، اجرا، کار دوره و... احترام نمی‌گذارد؛ در‌حالی‌که ما انتظار داریم رفتار او در شأن یک حافظ قرآن باشد. این قضیه باعث ناراحتی ما و پدرش شده است. لطفاً ما را راهنمایی کامل کنید.
پاسخ:
در رابطه با این سؤال احتمالات مختلفی وجود دارد و به این علت که جزئیات سبک
زندگی شما و فرزندتان در شکل‌گیری چنین رفتارهایی تأثیر دارد، ناگزیریم مجموعه نکاتی را یادآوری نماییم. لازم است به این موارد توجه کنید و ملاحظه کنید کدام‌یک در مورد شما صادق است؟ به راهکارهای مربوطه توجه کنید و آن‌ها را به کار بگیرید.
دختر سیزده ساله شما قبل از این‌که
حافظ قرآن باشد، دختری است با ویژگی‌های شخصیتی منحصر به فرد خویش که در مرحله حساس رشد و دوران نوجوانی قرار دارد. در این مرحله،
انسان دچار یک‌سری تغییرات روحی، عاطفی، فیزیولوژی و هورمونی می‌شود و این دوران را به اصطلاح طوفان مزاج‌ها یا تولیدی دیگر برای
انسان می‌نامند.
در این دوران حس رقابت‌طلبی، دوستی‌های خالصانه،
تقلید، استقلال‌طلبی، زودرنجی و حساسیت، آرزوهای متعدد و...
شعله‌ور است. این تغییر و تحولات اولاً می‌تواند موجبات کم‌تحملی، کم‌حوصلگی و اصطلاحاً از کوره در رفتن را فراهم نماید.
گذشته از این، او علاوه بر نیازهای اولیه و زیستی (
غذا، خوراک و پوشاک) نیازهای روانی و ثانویه زیادی دارد که ویژه این دوره از زندگی وی می‌باشد و والدین و مربیان باید به آن‌ها توجه کنند:
۱. احتیاج به
محبت؛
۲. احتیاج به یافتن معنای زندگی اقناع‌کننده برای هویت‌یابی؛
۳. احتیاج به تعلق خاطر در برابر گروه و جمع؛ به ویژه هم‌سالان؛
۴. احتیاج به
امنیت؛
۵. احتیاج به موفقیت (احساس ارزشمندی)؛
۶. احتیاج به همدلی و هم‌دردی (
تفاهم)؛
۷. احتیاج به احساس تعالی و
پیشرفت؛
۸. احتیاج به مقبولیت از طرف دیگران؛
۹. احتیاج به درک ارزش‌های اخلاقی.
چه‌بسا نوجوان شما در این ایام قصد آزار و اذیت، پرخاشگری و زودرنجی ندارد و این مسائل به تبع این دوران و تغییرات مختلف آن ظاهر می‌گردد که توجه دقیق والدین را می‌طلبد. اگر والدین به این تغییرات، احساسات و نیازها توجه داشته باشند، می‌توانند با
صبر و رفع نیازهای او، به شکل صحیح و منطقی به او کمک کنند تا از این بحران عبور کند. بنابراین اگر زمانی شما با رفتارهایی مواجه می‌شوید که به اصطلاح در شأن یک حافظ قرآن نیست، می‌توان گفت این رفتارها در شأن یک نوجوان در حال تغییر در سنین
بلوغ می‌باشد؛ اما به هرحال بروز رفتارهای ناسازگارانه می‌تواند ناشی از عللی باشد. احتمالاً موارد زیر از جمله این علل باشند:
علل این نوع رفتارها، عبارت‌اند از:
۱. احترام نگذاشتن به
نوجوان؛
۲. ویژگی‌های خاص دوره نوجوانی؛
۳. محدود کردن افراطی نوجوان و عدم توجه
تفریح و بازی او و نداشتن هم‌بازی و دوست؛
۴. انتظارات بیش از حد از او در انجام
تکالیف؛
۵.
تربیت یک‌بعدی (داشتن برنامه‌های خشک)؛
۶. سبک برخورد والدین یا مربیان در برابر خطاهای رفتاری نوجوان که منجر به تقویت مواردی از قبیل
پرخاشگری و تمرد می‌شود و... .
اکنون راهکارهایی را برای حل مشکل بیان می‌کنیم:
الگویی مناسب باشید.
کارکردن با نوجوان نیاز به صبر و حوصله دارد؛ مخصوصاً اگر این تمرین‌ها به شکل مستمر باشد و مربی از نزدیکان فرد باشد. برای این‌که در این کار موفق باشید، باید الگوی صحیح برای او باشید؛ مثلاً خودتان از کوره در نروید. یا به خاطر توجه نکردن به توصیه‌های شما جلوی دیگران به او بی‌احترامی نکنید، باید به نوع کلمات و جملات خود توجه داشته باشید.
برای تغییر سبک رفتارهای ناسازگارانه او، از تکنیک تقویت افتراقی استفاده کنید.
یکی از راه‌های حذف یک عمل منفی، تحسین عمل مثبت فرد است؛ یعنی شما اعمال خوب او را
تحسین کنید تا این صفت‌های خوب مانع رشد بدی‌های او شوند. بهتر است این تشویق جلوی دیگران انجام شود؛ در عوض هرگز از او در مقابل جمع
انتقاد نکنید و به او
پند و
اندرز ندهید و هشدارهایتان حتی‌المقدور غیر مستقیم باشد
و در یک جلسه پندهای متعدد و پیدرپی ندهید.
خصوصاً در برابر پرخاشگری و رفتارهای ناسازگارانه وی عکس‌العمل منفی نشان ندهید. اتفاقاً
سکوت در برابر این رفتارها کارسازتر است؛ زیرا منجر به تقویت
خشم و پرخاشگری نمی‌شود و درصورتی‌که رفتارهای مناسب و سازگارانه را تقویت و تشویق کنید، آرام‌آرام به تغییر سبک رفتاری او کمک خواهید کرد. شما با این روش بدون این‌که دائماً او را
نصیحت کنید، به صورت غیر مستقیم تحت تأثیر قرار می‌دهید.
یک نوجوان نیاز به یک برنامه خوب دارد. در این برنامه حتماً باید به همه نیازهای روحی، عاطفی، اجتماعی و جسمانی او توجه شود. اگر در برنامه‌ریزی به برخی ابعاد توجه کنیم و از بقیه
غفلت کنیم، سبب گریزان شدن نوجوان می‌گردیم. در برنامه باید تغذیه مناسب، تفریح و نشاط سالم، داشتن رفیق و همدم،
عبادت، کار و تحصیل گنجانده شود. ممکن است شما به خاطر این‌که می‌بینید فرزندتان
حافظ قرآن است، ناخودآگاه از او انتظار دارید مثل یک بزرگ‌سال
عمل کند و کم‌تر به تفریح و نشاط خود توجه کند. این یعنی نادیده گرفتن برخی نیازهای لازم نوجوان. پس توصیه می‌شود برنامه‌ای همه‌بعدی داشته باشید. از او بخواهید درباره برنامه‌اش نظر دهد و صمیمانه با او بحث کنید که چرا باید فلان عمل در فلان زمان خاص انجام شود و با همدلی او را قانع کنید. برنامه نباید مستبدانه و یک‌طرفه از سوی شما باشد. گاهی هم‌زمان بودن برنامه دوره با برنامه مورد علاقه تلویزیونی او، برای شما مشکل ایجاد می‌کند.
انتظار شما در حد توان او باشد.
توقعات و انتظارات باید در حد توان نوجوان باشد. هرگز او را با دیگران مقایسه نکنید و به او نگویید که فلان شخص این صفت را دارد و شما ندارید. اگر کار دوره با فاصله زمانی بیش‌تر و به شکل تدریجی انجام پذیرد، بهتر از آن است که فرد به خاطر فشار زیاد از کار
نفرت پیدا کند.
از نصیحت‌های مکرر او بپرهیزید.
نصیحت‌کردن‌های مکرر ـ خصوصاً اگر از بعضی جملات مانند «یک حافظ قرآن چنین رفتاری انجام نمی‌دهد!» استفاده کنید ـ به جای تغییر، باعث احساس
گناه و
حقارت در نوجوان می‌شود و چه‌بسا برخی رفتارهای ناسازگارانه نوجوانان به علت احساس حقارت باشد.
اگر خطایی مرتکب می‌شود، به او بگویید که این
خطا را نباید تکرار کند و شما از این صفت بد او ناراحت هستید؛ ولی وجود او برای شما محبوب و دوست‌داشتنی است.
یعنی نباید احساس کند شما خود او را دوست ندارید.
تشویق افراطی مخلّ است.
در برنامه‌های خود از
تشویق استفاده کنید؛ اما تشویق نباید پیوسته و برای همه کار صورت بگیرد؛ چون اگر چنین برخورد کنید، او توقع زیادی از شما پیدا می‌کند و انتظار دارد هر کاری که می‌کند، یک امتیاز بگیرد؛ حتی می‌گوید اگر این کار را که گفتید انجام دهم، چه کار برایم می‌کنید (باج‌خواهی).
در آخر توصیه می‌کنیم در حفظ و شیوه‌های آن، از تجارب سازنده مراکز تخصصی استفاده کنید.
گروه تربیت و مشاوره
۱. روش‌های آسیب‌زا در تربیت، محمدرضا قائمی مقدم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
۲. مراحل رشد و تحول انسان، دکتر محمدرضا شرفی، نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
۳. چرا تنبیه؟، دکتر عبدالله مجوزی، نشر انجمن اولیا و مربیان.
۴. روان‌شناسی و زیست کودکان و نوجوانان، دکتر غلام‌علی افروز، نشر انجمن اولیا و مربیان.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «ویژگی‌ها و نیازهای دوران نوجوانی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱۰/۲۴.
