وظایف والدین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: وظایف والدین.
پرسش: پدر و مادر چه وظایفی در برابر فرزندان دارند؟
پاسخ: تربیت ،
انتخاب نام نیکو، تعلیم،
ازدواج ، فراهم ساختن محیط مناسب تربیتی،
دوستی با کودک از جمله وظایف والدین در قبال فرزندان است.
نخست شایسته است از همه کسانی که علاقه مند به شناخت معارف
دینی و تربیتی هستند، به خصوص آنانی که به وظایف خود در قبال فرزندان توجه دارند و پرسش‌هایی را در این زمینه مطرح می‌کنند تشکر نماییم. انتظار ما این است که همه
مسلمانان بویژه پدران و مادران که بار سنگین
تربیت فرزند را به عهده دارند در باب معارف دینی و
اسلامی و شناخت مسئولیت خود در این مورد بیشتر توجه کنند و اگر احیاناً ابهاماتی وجود داشت آن‌ها را با طرح این گونه سؤالات بر طرف سازند،
واقعیت این است که هیچ گاه
انسان خالی از وظیفه نیست و در هر زمان و مکان و هر شرایطی که باشد یک سری تکالیفی اعم از وظایف دینی، خانوادگی و اجتماعی گریبان‌گیر اوست. چنان که
رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود:" کلکم راع و کلکم مسؤول عن رعیته"
همه شما در حیطه قدرت و
سرپرستی خود نسبت به افرادی که اداره امور آنان را به عهده دارید، مسئول هستید. البته مسئولیت انسان با توجه به گستره قدرت و فرمانروایی‌اش متفاوت است.
پس از این مقدمه کوتاه، به شرح مختصر وظایف پدر و مادر در قبال فرزندان می‌پردازیم. ذکر این نکته ضروری می‌نماید که با توجه به تعدد وظایف والدین و کثرت آیات و روایاتی که در این زمینه وجود دارد، فقط به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود.
نخسین وظیفه والدین در قبال فرزند تربیت درست او است که در آیات و روایات مکرری بدان تأکید شده است.
خدای متعال در مورد اصل وظیفه والدین و اهمیت تربیت دینی
خانواده چنین می‌فرماید:" یا ایها الذین آمنوا قوا انفسکم و اهلیکم ناراً و قودها للناس و الحجارة علیها ملائکة غلاظ شداد"
ای کسانی که
ایمان آورده‌اید، خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسان‌ها و سنگ‌ها است نگه دارید، آتشی که
فرشتگانی بر آن گمارده شده‌اند که خشن و سختگیرند.
ممکن است منظور از آتش در ا ین آیه، اعم از آتش
دنیا و
آخرت باشد که در این صورت ورود در اختلاف‌ها، ارتکاب
جرایم و
گناهان و..را نیز شامل می‌شود که بایستی خانواده را از آن‌ها باز داشت و این امر مهم فقط از طریق تربیت درست امکان پذیر است.
بنابراین، والدین ضمن حفظ خویشتن از
عذاب اخروی که با عبادت و دوری از گناه مسیر است، وظیفه دارند که فرزندان‌شان را به گونه‌ای تربیت نمایند که از آتش ترسناک
جهنم نجات یابند.
روایاتی که در زمینه تربیت فرزند وجود دارند متعدد هستند؛ از جمله روایت معروفی از رسول اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) نقل شده که فرمود:" فرزند سه حق بر پدر دارد: اول انتخاب نام نیکو، دوم کتابت، نوشتن و سواد آموزی، سوم
ازدواج ، زمانی که فرزند
بالغ شد."
در روایت دیگری از
امیرالمؤمنین علی(علیه‌السلام) آمده است:" حق فرزند بر پدر این است که نام نیکویی برایش انتخاب کند و او را نیکو تربیت نماید و
قرآن را به او یاد بدهد."
از این روایات به روشنی استفاده می‌شود که تربیت فرزندان از مهم‌ترین وظایف والدین است. امروزه تربیت فرزند از مشکل ترین مسایل اجتماعی و خانوادگی جوامع مختلف است، چون زمینه انحراف فرزندان – به خصوص جوانان و نوجوانان - فراوان است. خانواده‌ای سعادتمند است که بتواند فرزندانش را براساس برنامه‌های دینی و اسلامی تربیت نماید.
پس از تولد نوزاد، اولین وظیفه والدین انتخاب نام خوب برای فرزند است. نام خوب و سازگار با
فرهنگ اسلامی از نظر تربیتی اهمیت فراوان دارد، چون نامی که والدین برای فرزند انتخاب می‌کنند تا آخر عمر همراه او است و به همان نام خوانده می‌شود.
پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله وسلم) در این زمینه فرمود که یکی از از حقوق فرزند بر پدر و مادر، برگزیدن نام نیکو برای اوست.
نام نیکو، نامی است که با فرهنگ اسلامی به خصوص فرهنگ
شیعی سازگار باشد؛ مانند نام‌ها، القاب و اوصاف امامان
معصوم (علیهم‌السلام).
سیره پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله وسلم) و
امام علی (علیه‌السلام)در
نام‌گذاری فرزندان‌شان به خصوص
امام حسن و
امام حسین (علیهما السلام) بیانگر اهمیت این موضوع است.
بنابراین، لازم است که پیروان و شیعیان معصومان(علیهم‌السلام) هم از آن‌ها تبعیت کنند و به انتخاب نام فرزند اهمیت داده نامی را برگزینند که با
فرهنگ تشیع سازگار باشد.
آموزش فرزند و باسواد کردن او از وظایف دیگر والدین است که در
حدیثی از رسول
خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) و علی(علیه‌السلام) بدان تأکید شده است.
پدر و مادر مسئولیت دارند تا در جهت باسواد ساختن فرزند، اعم از دختر و پسر،
تلاش نمایند. والدین می‌بایست زمینه مدرسه رفتن فرزند را فراهم نمایند تا از
نعمت خواندن و نوشتن برخوردار گردند.
هر چند امروزه آموزش کودکان جامعه در مدارس انجام می‌گیرد و معلمان دلسوزی به این کار مشغول هستند، ولی پدر و مادر نباید نسبت به تربیت فرزند مدرسه‌ای خود بی‌تفاوت باشند. همکاری خانه و مدرسه و نظارت والدین در فعالیت‌های آموزشی کودکان در این امر تأثیر فراوان دارد.
یکی از وظایف دیگر پدر و مادر فراهم ساختن زمینه
ازدواج فرزند است. نیاز جسمی و روانی
انسان به ازدواج پس از
بلوغ روشن است و زمینه این کار را باید پدر و مادر فراهم سازند.
ازدواج آثار تربیتی فراوانی دارد و جوانان به وسیله آن از بسیاری از انحرافات و مفاسد فردی و اجتماعی محفوظ می‌مانند. خدای متعال
خلقت زن و ازدواج را از نشانه‌های قدرت و عظمت خود معرفی کرده است، آن‌جا که می‌فرماید:" و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجاً لستکنوا الیها و جعل بینکم مودة و رحمة ان فی ذالک لایات لقوم یتفکرون"
و از آیات و نشانه‌های خدا این است که از خود شما برای شما جفت‌هایی آفرید تا بدان‌ها بیارامید و در میان شما
دوستی و
مودت و مهر برقرار ساخت. در این نکته نشانه‌هایی است برای آن گروهی که می‌اندیشند.
آیات و روایات در این زمینه زیاد است و از مجموع آن‌ها به دست می‌آید که ازدواج از مسایل اساسی زندگی بشر است و پدر و مادر باید در این زمینه اقدام نمایند.
پس دیگر وظیفه مهم والدین در قبال فرزند، ازدواج او در هنگام جوانی است.
محیط
خانواده در رشد ابعاد گوناگون کودک نقشی اساسی دارد، چون کودک نخستین بار در محیط خانه با دنیای بیرون آشنا می‌شود و از اطرافیان خود مسایل را یاد می‌گیرد.
پدر و مادر اولین مربیانی هستند که با کودک ارتباط برقرار می‌کنند. از این رو می‌بایست زمینه مناسب را برای فراگیری معارف دینی فرزند فراهم سازند. والدین منبع همه مفاهیم، افکار، مهارت‌ها و گرایش‌های کودک هستند، به گونه‌ای که رشد و تکامل و فهم و ادراک کودک در سال‌های اول زندگی از این طریق شکل می‌گیرد.
والدین غیر از تأمین مایحتاج زندگی و رفع نیازهای جسمانی فرزند، موظفند محیط سالمی نیز از نظر تربیتی برای او پدپد آورند. زیرا کودک تمام رفتارهای کوچک و بزرگ پدر و مادر را درست تلقی کرده از آن‌ها
تقلید می‌کند. به این ترتیب، لازم است که والدین محیطی مساعد، برای تربیت و پرورش هر چه بهتر فرزند فراهم نمایند.
یکی از نیازهای اساسی انسان از نظر روانی، نیاز به
محبت و برخورداری از عواطف دیگران است. این نیاز در سال‌های اول زندگی و دوره کودکی بسیار شدید و پاسخ گفتن بدان از ضروریات است.
بر این اساس، بر مربیان کودک بخصوص پدر و مادر لازم است که این نیاز روانی و عاطفی او را بر طرف سازند. وظیفه پدر و مادر نسبت به فرزند تنها در تأمین نیازهای مادی و جسمانی او خلاصه نمی‌شود، بلکه مهم‌تر از آن تأمین نیازهای روحی و عاطفی کودک است؛ زیرا طبیعت کودک چنین اقتضا دارد که او را دوست بدارند و به او محبت بورزند و کانون گرم و اطمینان بخشی را برایش پدید آورند تا در پرتو آن با دنیای پر جاذبه بیرون آشنا گردد. اکسیر محبت و دوستی درمان بسیاری از نگرانی‌ها و بیماری‌های روحی و روانی و حتی جسمانی کودک است.
در
احادیث رسیده از
اهل بیت (علیهم السلام) نیز بر محبت به فرزند بسیار تأکید شده است.
رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود: "احبوا الصبیان و ارحموهم"
کودکان را دوست بدارید و به آن‌ها محبت ورزید. در روایت دیگری از
امام صادق (علیه‌السلام) به حکایت از
حضرت موسی چنین آمده است: "
موسی بن عمران گفت: پروردگارا، کدام عمل نزد تو برتر است؟ فرمود: دوست داشتن کودکان، زیرا
فطرت آنان را بر فطرت و یگانگی خودم آفریده‌ام."
از این‌گونه روایات فراوان است و از آن‌ها فهمیده می‌شود که یکی از وظایف مهم والدین محبت و دوستی با فرزند است. کودک در اثر محبت پدر و مادر
احساس امنیت می‌کند و این را درک می‌نماید که پشتوانه قوی در زندگی دارد؛ از این رو، چنین کودکانی
اعتماد به نفس پیدا می‌کنند و افراد مستقل و با
اراده‌ای بار می‌آیند.
تا این‌جا به برخی وظایف والدین در قبال فرزند اشاره شد،
امید است که مورد استفاده مربیان کودک و پدران و مادران عزیز قرار گیرد. البته وظایف والدین بیش از این‌ها است و روایات فراوانی هم در این زمینه وجود دارد.
• تربیت کودک از دیدگاه اسلام، مجید رشید پور، تهران، انجمن اولیا و مربیان، ۱۳۷۴.
• رفتار والدین با فرزندان، محمد علی سادات، تهران، انجمن اولیا و مربیان، ۱۳۷۴.
• خانه و مدرسه، سید احمد زرهانی؛ عزیز الله تاجیک، تهران، انجمن اولیا و مربیان، ۱۳۷۴.
• شیوه‌های صحیح امر به معروف و نهی از منکر، تهران، سازمان تبلیغات، دادسرای انقلاب، ۱۳۶۹.
• نقش اسوه‌ها در تربیت، مصطفی عباس مقدم، تهران، سازمان تبلیغات، ۱۳۷۱.
• شخصیت کودک، ل. ق استروسکا، ترجمه اصغرزاده، تهران، انتشارات دنیا، ۱۳۶۸.
• روان شناسی تربیتی، غلام علی افروز، تهران، انتشارات انجمن اولیا و مربیان، ۱۳۷۲.
• اسلام و تعلیم و تربیت، محمد باقر حجتی، تهران، نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۰.
• روان شناسی تربیتی، علی شریعتمداری، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۴.
• پرورش در پرتو نیایش، حسنعلی نوریها، قم، دارالفکر، ۱۳۷۲.
• تعلیم و تربیت و مراحل آن، غلام حسین شکوهی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۱.
• روان شناسی نوجوانان و جوانان، سید احمد احمدی، تهران، انتشارات مشعل، ۱۳۷۳.
سایت اندیشه قم.
