وصیت‌های فرهنگی حضرت فاطمه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حضرت فاطمه،
وصیت‌های فرهنگی،
پیامبر.
پرسش: وصیت‌های فرهنگی حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) چیست؟
پاسخ اجمالی: از نکات فرهنگی مرتبط با وصیت‌های حضرت فاطمه می‌توان از تاکید بر نوشتن وصیت‌نامه و تاکید بر باورهای دینی؛ ترویج
فرهنگ انس با قرآن و
دعا و توسعه
فرهنگ عفاف و حجاب نام برد
در وصیت‌های حضرت فاطمه (علیهاالسلام) چند نکته قابل توجه در زمینه مسائل فرهنگی نیز دیده می‌شود:
از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) روایت شده است که می‌فرماید:
«ما یَنبَغی لاِمرِئٍ مُسلِمٍ ان یَبیتَ لَیلَةً الاّ و وَصیَّتُهُ تَحتَ رَاسِهِ؛
بر هیچ مسلمانی سزاوار نیست شبی را سپری کند، مگر این که وصیّتش زیرِ سرش باشد.»
مطابق آنچه از
ابن‌عباس نقل شده است، هنگامی که
حسن و
حسین (علیهماالسلام) خبر درگذشت مادر را به پدر دادند،
حضرت علی (علیه‌السّلام) به خانه رفت پارچه را از صورت همسر کنار زد، در کنار سر او پارچه‌ای یافت که
وصیت‌نامه او بود.
وصیت‌نامه حضرت فاطمه (علیهاالسلام) با تاکید به باورهای دینی آغاز شده و متن آن چنین است:
به نام
خداوند گسترده مهر مهربان. این چیزی است که دختر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دارد به آن وصیت می‌کند؛ او وصیت می‌کند در حالی که گواهی می‌دهد هیچ معبودی جز خدا نیست و این‌که محمّد بنده و فرستاده او است و
بهشت حق و درست است و
جهنم حق است و
قیامت بی‌تردید خواهد آمد و خداوند همه کسانی را که در گورهایند را زنده خواهد کرد. ای علی، من، فاطمه دختر محمّد هستم که خداوند مرا به همسری تو درآورد تا در
دنیا و آخرت برای تو باشم. تو از هر کسی برایم اولی‌تری. مرا شبانه
حنوط کن و
غسل بده
و کفن کن و بر من
نماز بخوان، و شبانه دفنم کن. و به هیچ کس اطلاع نده. تو را به خدا می‌سپارم و بر فرزندانم سلام می‌فرستم تا
[دیدار
] روز قیامت.
هر چند این
وصیت‌نامه سندی معتبر ندارد، ولی مضمون آن هماهنگ با روایاتی است که منابع معتبر وصایای شفاهی آن حضرت را گزارش کرده‌اند، همچنین آغاز کردن وصیت با تاکید بر باورهای دینی مطابقِ روایتی است از
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) که کیفیت وصیت را به
امام علی (علیه‌السّلام) تعلیم داده و به او فرموده است: آن را به
اهل‌بیت و
شیعیان خود بیاموز.
چند گزارش بیانگر آن هستند که
حضرت فاطمه (علیهاالسلام) از مشخص شدن حجم بدن زنان هنگام تشییع جنازه ناراحت بوده است، در گزارشی آمده است که به
اسماء بنت عمیس فرمود:
«یا اُمِّ، انّی ارَی النِّساءَ عَلی جَنائِزِهِنَّ اذا حُمِلنَ عَلَیها تَشِفُّ اکفانُهُنَّ، وانّی اکرَهُ ذلِکَ؛
مادر! من وقتی زنان را می‌بینم که روی تابوت‌هایشان می‌گذارند و می‌برند، کفن‌هایشان بدن نما است
برآمدگی‌های بدن آنان دیده می‌شود و من این را نمی‌پسندم.»
در گزارشی دیگر می‌فرماید:
«یا اسماءُ، انّی قَدِ استَقبَحتُ ما یُصنَعُ بِالنِّساءِ، انَّهُ یُطرَحُ عَلَی المَراَةِ الثَّوبُ فَیَصِفُها؛
ای اسماء، من از کاری که
[هنگام
تشییع] با
[جنازه] زنان می‌کنند بدم می‌آید. پارچه‌ای روی آن می‌اندازند که
[برآمدگی‌های
] بدن را نشان می‌دهد.»
این گزارش‌ها نشان می‌دهند که در آن دوران، جنازه‌ها را هنگام تشییع، در
تابوت نمی‌گذاشتند و به گونه‌ای حمل می‌کردند که حجم بدن آشکار می‌شد. تشییع جنازه زنان بدین‌سان برای فاطمه (علیهاالسلام) قابل قبول نبود و از‌این‌رو در روزهای پایانی زندگی، این تصور که هنگام تشییع جنازه حجم بدنش را نامحرم مشاهده خواهد کرد، او را رنج می‌داد و هنگامی که مشخص شد چاره این مشکل ساختن تابوت است، او که پس از رحلت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خندان دیده نشده بود، تبسّم کرد!
این اقدام به خوبی نشان می‌دهد پوشش و
حجاب، تا چه حد برای حفظ حرمت بانوان، به ویژه بانوان جوان اهمیت دارد. دختر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) که در جوانی از دنیا رفته می‌خواهد گزارش تشییع جنازه او که در شب و پنهانی تشییع می‌شود، نیز در جهت
توسعه فرهنگ عفاف، آموزنده باشد، تا زنان مسلمان با انتخاب پوشش مناسب در زندگی، به سالم‌سازی فضای فرهنگی جامعه کمک کنند.
از برنامه‌های عبادی که در
اسلام بسیار بدان توصیه شده است،
تلاوت قرآنو خواندن دعا است،
نکته قابل توجه در
وصیت حضرت زهرا (علیهاالسلام)، نیاز داشتن انسان به
انس با قرآن و
دعا در نخستین لحظه‌های ورود به
عالم برزخ و
قبر است. بنا بر روایتی، ایشان خطاب به حضرت علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: پس از آن که مرا به خاک سپردی:
«وَاجلِس عِندَ رَاسی قُبالَةَ وَجهی، فَاَکثِر مِن تِلاوَةِ القُرآنِ وَالدُّعاءِ، فَاِنَّها ساعَةٌ یَحتاجُ المَیِّتُ فیها الی اُنسِ الاَحیاءِ؛
و کنار سرم، رو به روی صورتم بنشین و
قرآن و دعا بسیار بخوان؛ زیرا این لحظه، لحظه‌ای است که در آن مرده به اُنس گرفتن با زندگان، نیاز دارد.»
یعنی هنگامی که بدن انسان در قبر قرار گرفت، روح او احساس غربت می‌کند، از‌این‌رو، خوب است تشییع کنندگان به ویژه همسر انسان، قدری کنار قبر بمانند تا روح به تدریج خود را با شرایط جدید زندگی وفق دهد، ولی تنها حضور کنار قبر کافی نیست، بلکه مأنوس شدن روح میّت با نزدیکان زنده، مقدمه بهره‌گیری او از برکات تلاوت قرآن و دعا است.
بنابراین، در حقیقت این فراز از وصیت حضرت فاطمه (علیهاالسلام) ترویج فرهنگ انس با قرآن و دعا و بهره‌گیری از آن در شرایط مختلف زندگی و مرگ است.
سایت حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «وصیت‌های فرهنگی حضرت فاطمه» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۳/۲۵.
