وسواس فکری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: وسواس، وسواس فکری.
پرسش: برای معالجه وسواس فکری که نیرو و توان بنده را خیلی کم و ضعیف کرده، چه توصیه‌هایی به بنده دارید؟
پاسخ: وسواس همان‌گونه که از نامش پیداست، حالتی است در انسان که باعث وسوسه‌انگیزی می‌شود و در اصطلاح اهل لغت،
حدیث نفس است؛ یعنی کلامی که در باطن انسان است و نیروی بی‌ریشه، ولی قوی است که به واداشتن انسان به ارتکاب عملی و یا بازداشتن او از انجام دادن امری می‌پردازد. وسواس از نظر روان‌شناسان، فکر، کلمه یا تصویری است که به رغم
اراده انسان به هوشیاری وی هجوم می‌آورد، سازمان روانی را تحت سیطره خود قرار می‌دهد و
اضطراب گسترده‌ای را در فرد برمی‌انگیزد.
وسواس یکی از اختلالات روانی است که نه‌تنها در جامعه ما، بلکه در همه جوامع بشری ـ اعم از مذهبی و غیر مذهبی ـ به صورت
آشکار و نهان وجود دارد. بنابراین تنها شما به این مشکل مبتلا نیستید، افراد زیادی از مشکل وسواس رنج می‌برند. آن‌چه مهم است و باید توجه داشته باشید
برنامه‌ریزی در جهت رفع آن است. بهتر است قبل از پرداختن به روش‌های درمان وسواس، به ماهیت وسواس اشاره‌ای نمایم.
وسواس همان‌گونه که از نامش پیداست، حالتی است در انسان که باعث وسوسه‌انگیزی می‌شود. در اصطلاح اهل لغت،
حدیث نفس است؛ یعنی کلامی که در باطن انسان است و نیروی بی‌ریشه، ولی قوی است که به واداشتن انسان به ارتکاب عملی و یا بازداشتن او از انجام دادن امری می‌پردازد.
وسواس از نظر روان‌شناسان، فکر، کلمه یا تصویری است که به رغم
اراده انسان به هوشیاری وی هجوم می‌آورد، سازمان روانی را تحت سیطره خود قرار می‌دهد و
اضطراب گسترده‌ای را در فرد برمی‌انگیزد».
به نظر می‌رسد بیش‌ترین جلوه
وسواس عملی در خانم‌ها در مورد شست‌وشوست؛ مثلاً ظرف یا پارچه‌ای را چند بار می‌شوید و در‌عین‌حال احساس می‌کند که آن پاک یا تمیز نشده است.شکی نیست که اصل
نظافت چیز خوبی است؛ ولی این نوع
پاکیزگی زیان‌بخش است و انسان را از کار و تلاش باز داشته، باعث رنج و
افسردگی فرد می‌شود. برای وسواس یک‌سری نشانه‌هایی نیز ذکر شده است که شما می‌توانید به کتاب‌های معتبر مراجعه نمایید و ببینید که آن ویژگی‌ها و نشانه‌ها در شما وجود دارد یا خیر.
برای
درمان وسواس علاوه بر شناخت نشانه‌ها و آثار آن، لازم است که علل و زمینه‌های وسواس را نیز بشناسید.
مهم‌ترین عاملی که در ایجاد وسواس می‌تواند نقش داشته باشد، نحوه تربیت و رفتار والدین در دوران
کودکی است. اعتقاد گروهی از محققان این است که ۵۰ درصد وسواس‌های افراد، ناشی از شیوه تربیت و آموزش‌های تحمیلی دوران کودکی است. مادران سعی می‌کنند
فرزندان خود را خوب تربیت کنند تا به وظایف خود به دقت
عمل نمایند؛ ازاین‌رو در انجام یک‌سری وظایف سخت‌گیری می‌کنند. والدینی که رفتار کودک را بر اساس ضابطه خود به صورت دقیق می‌خواهند و انعطاف‌پذیری کم‌تری دارند، در این رابطه مقصرند.
برای درمان وسواس روش‌های متعددی وجود دارد که بسیاری از آن‌ها توسط
روان‌شناس و
روان‌پزشک اجرا می‌شود؛ مانند روش‌های رفتاردرمانی، شناخت‌درمانی، الکترو‌شوک و دارودرمانی.
در مرحله کنونی شما نیازمند مراجعه به یک روان‌شناس بالینی ماهر و متدین هستید و در صورت تشخیص وی از دارودرمانی (با تجویز روان‌پزشک) نیز استفاده فرمایید.
علاوه بر این، روش‌های دیگری نیز وجود دارد که از آن به «روش‌های خودیاری» یاد می‌شود و فرد بدون آن‌که به درمانگر مراجعه کند، می‌تواند آثار وسواس را در خود کاهش دهد، شما می‌توانید از این روش‌ها نیز استفاده کنید:
روش‌های زجرآور بر این اصل بنا شده‌اند که هرگاه بلافاصله پس از بروز رفتار خاصی، حادثه دردناکی اتفاق بیفتد، رفتار مزبور سرکوب خواهد شد. یکی از این قبیل روش‌ها که شما می‌توانید اجرا کنید، این است که حلقه لاستیکی نازکی دور مچ دستتان بپیچید و هرگاه
افکار وسواسی به ذهن شما آمد یا خواستید رفتاری را به صورت وسواس انجام دهید، حلقه لاستیکی را محکم کشیده و رها می‌کنید. این
عمل باعث می‌شود که
تنبیه شوید و از افکار و رفتار وسواسی منصرف گردید. اگر مدتی به صورت جدی این روش را اجرا کنید، تأثیرات مثبت آن را در خود خواهید یافت و می‌تواند علائم وسواس را سرکوب کند.
روش حساسیت‌زدایی منظم (systematic Desensitization).
هدف از به‌کارگیری این روش، تقلیل
اضطراب ناشی از افکار وسواسی است. در این روش فرد سعی می‌کند، خودش را با موقعیت‌های اضطراب‌برانگیز به صورت واقعی یا خیالی مواجه سازد. به تدریج با استفاده از این روش، اضطراب آمیخته با افکار وسواسی کاهش یافته و رفتار وسواسی هم خود‌به‌خود دچار خاموشی شده و از بین می‌رود؛ زیرا دیگر احتیاجی به رفتار وسواسی و خصوصیات اضطراب‌زدای آن نیست.
روان درمانی‌شناختی بر‌اساس این فرضیه استوار است که افکار و باورها در تعیین
عواطف و رفتار فرد دارای نقش تعیین‌کننده است. مداخلات درمانی‌شناختی معرف کوشش‌هایی جهت تغییر دادن و اصلاح افکار، نظام اعتقادات و تصورات غیر منطقی هستند. شما می‌توانید از این روش استفاده کنید؛ یعنی در زمینه
وسواس و آثار و پی‌آمدهای آن بیش‌تر مطالعه کنید و ببینید که آیا این رفتارهای شما منطقی هستند و با مبانی اعتقادی شما سازگاری دارند یا نه. شما می‌توانید خودتان را با افراد عادی مقایسه کنید. ببینید آن‌ها چه‌قدر از زندگی‌شان لذت می‌برند و از این جهت هیچ ناراحتی را در خود احساس نمی‌کنند.
وسواس از طریق
مذهب کاملاً قابل درمان است، و این خود نوعی از درمان‌های شناختی وسواس محسوب می‌شود. گاهی
جهل و بی‌توجهی به احکام و معارف اسلامی باعث وسواس می‌شود. آموختن این نکته که مثلاً شستن دست نجس با دو بار پاک می‌شود و اضافه بر آن جزء مذهب نیست و اگر با
نیت انجام شود، نوعی
بدعت در مذهب به شمار می‌آید، می‌تواند در جلوگیری از وسواس مؤثر باشد. در این مورد شما باید کتاب‌هایی مانند
رساله عملیه و احکام و معارف اسلامی را
مطالعه کنید تا برای شما روشن شود که انجام هر کاری بیش از حد لازم می‌تواند مضر باشد. علاوه بر مطالعه
کتاب و افزایش سطح دانش در زمینه
احکام اسلامی، مطالعه
آیات و
روایات و به‌طور‌کلی دیدگاه
اسلام در مورد وسواس نیز می‌تواند بسیار مؤثر باشد. بدین منظور ما به بخش‌هایی از این روایات اشاره می‌کنیم:
از نظر اسلام، برخی وسواس‌ها برخواسته از فریب
شیطان است. شیطان باعث می‌شود در افکار و رفتار ما وسواس ایجاد کند و ما را به وسواس مبتلا سازد.
امام صادق (علیه‌السّلام) نیز در روایتی وسواس را ناشی از سلطه شیطان بر انسان می‌داند.
عبدالله سنان می‌گوید: خدمت امام صادق (علیه‌السّلام) بودم، از شخصی یاد کردم که در
وضو و نمازش گرفتار وسواس بود و گفتم که او مرد عاقل و خردمندی است. امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: چه عقلی دارد، درحالی‌که
اطاعت از شیطان می‌کند؟ عرض کردم چه‌گونه از شیطان اطاعت می‌کند؟ فرمود: از او بپرس این وسوسه‌ای که عارضش می‌شود، از کجا می‌آید؟ در پاسخ تو خواهد گفت: از کارهای شیطان است؛
زیرا اگر شیطان او را
وسوسه نمی‌کرد، مانند سایر مردم اعمالش را انجام می‌داد.
روایاتی دیگر نیز در این زمینه وجود دارد که وسواس را ناشی از نفوذ شیطان دانسته و به‌شدت محکوم کرده است.
امید است مطالعه و توجه به آن‌ها بتواند شما را در جلوگیری از افکار و رفتار وسواس کمک نماید.
۱. جمشید احمدی، وسواس و درمان آن، انتشارات نوید، چ اول، ۱۳۶۵ ش.
۲. پریرخ دادستان، روان‌شناسی مرضی تحولی از کودکی تا بزرگ‌سالی، سمت، ج۱، ۱۳۷۶ ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «وسواس فکری»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۳/۱۸.
