• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

وحدت وجود و موجود

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه:وحدت وجود،وحدت موجود،دعای عرفه.
پرسشوحدت وجود » و « وحدت موجود » چیست و قول صائب در مورد سند بخش آخر دعای عرفه که از اقبال الاعمال سید بن طاوس نقل شده چیست؟



در این سؤال «وحدت وجود» و «وحدت موجود» به عنوان دو نظریه، قسیم هم قلمداد شده اند ولی صحیح تر این است که عنوان «وحدت وجود»، یک عنوان کلی است که خود شامل دو قول و دو نظریه است:

۱ - وحدت وجود و موجود

۲- وحدت وجود و کثرت موجود

به نظر می رسد، آنچه در سؤال با عنوان «وحدت وجود» بطور مطلق (بدون قید وحدت موجود) ذکر شده می تواند اشاره به همان نظریه وحدت وجود بدون قول به وحدت موجود داشته باشد(یعنی نظریه وحدت وجود و کثرت موجود) وعنوان دوم سؤال (وحدت موجود) اشاره به وحدت وجودی دارد که در عین حال موجودات را هم واحد می داند یعنی نظریه وحدت وجود و موجود.
حال به بیان تفصیلی این دو نظریه می پردازیم:


نظریه وحدت وجود و موجود درواقع تفسیری است که عرفا از« توحید »ارائه داده اند، چرا که توحید در نزد ایشان نه تنها نفی هر گونه شریک در ذات خداوند و نفی هر گونه معادل در صفات و نفی هر گونه مددکار در افعال وجودی می باشد، بلکه اساساً آنها توحید را مستلزم نفی هر گونه وجودی غیر از وجود حق تعالی می دانند.
طبعا انحصار هر گونه فعل در فعل حق تعالی و هر گونه صفت و کمال در اسماء و صفات باری تعالی به تبع انحصار وجود در حق متعال از پی آمدهای این نظریه است که به«وحدت وجود»یا «وحدت شخصی وجود»و یا به تعبیری«وحدت وجود و موجود» موسوم است
[۱] کاشف الغطاء، محمد حسین ، ترجمه رحیمیان، سعید. کیهان اندیشه، مرداد و شهریور ۱۳۷۳ - شماره ۵۵.
.
بنابراین در این نظریه جز ذات حق و اسماء و صفات و فعل او که ظهور و تجلی اوست، امری واقعیت ندارد و موجودات نیز جز بعنوان مظاهر حق تعالی و تعینات افعالی او که محض ربط و اضافه اشراقیه به اویند، حقیقتی ندارند
[۲] کاشف الغطاء، محمد حسین ، ترجمه رحیمیان، سعید. کیهان اندیشه، مرداد و شهریور ۱۳۷۳ - شماره ۵۵.
.
عرفا«وحدت وجود»را نشأت گرفته از معارف قرآن کریم و ظهور آیات و احادیثی از نبی اکرم (صلی الله علیه وآله) و معصومین(علیهم السلام) و نیز حاصل دریافتهای شهودی و علم حضوری خویش می دانند
[۳] کاشف الغطاء، محمد حسین ، ترجمه رحیمیان، سعید. کیهان اندیشه، مرداد و شهریور ۱۳۷۳ - شماره ۵۵.
.


عدّه ای مثل علامه دوانی معتقدندکه اصالت در خدا با وجود و در غیر خدا با ماهیّت است ؛ وجود در عالم یکی است و آن هم خداست ؛ ولی موجود در عالم کثیر است . لذا اینها به وحدت وجود و کثرت موجود قائلند. که به نظریه ذوق المتالهین نیز مشهور شده است.
از نظر اینان وجود در حریم خداوند است و ماهیات در حریم ممکنات .حقیقت وجود قائم به ذات خود است (و آن واجب تعالی است) که هیچ تکثّری در آن نیست و تکثر فقط در ماهیات است که منسوب به وجود هستند. از طرفی وجود قائم به ماهیات نیست و عارض بر آنها هم نشده.اطلاق موجود بر این حقیقت واحد (خداوند) به این معناست که او نفس وجود است و اطلاق آن بر ماهیات به این معناست که منسوب به وجود هستند
[۴] آیت الله حسسن زاده آملی، شرح المنظومه، ج۲، ص ۱۱۵، نشرناب، ۱۳۶۹، تهران.
.
این نظریه را علامه طباطبایی در نهایة الحکمه نقل نموده و ضمن استدلالهایی که داشته، آن را مردود دانسته است
[۵] طباطبائی، سید محمد حسین، نهایه الحکمه، ص ۱۱-۱۳ ، موسسه النشر الاسلامی.
.


با این بیان روشن شد که در نظریه اول وحدت، هم در وجود و هم در موجودات ادعا شده است اما در نظریه دوم وحدت، فقط در مورد خداوند محقق است و در مورد موجودات کثرت آنها مورد تاکید قرار گرفته است .


این بخش از دعای عرفه حاوی مضامین بلند و عارفانه ای در باب معرفت خدا و توحید اوست که بسیار مورد توجه علما و عرفای بزرگ بوده است. این بخش از دعا که قریب به چند صفحه است در دعای عرفه ای که ابن طاوس در اقبال نقل کرده ثبت شده است
[۶] سیدابن طاوس، اقبال الاعمال، ص۳۴۷-۳۴۸، دار الکتب الاسلامیه ۱۳۶۷.
اما در برخی کتب دیگر این بخش موجود نیست
[۷] ابراهیم بن علی عاملی کفعمی، البلد الامین، ص۲۵۹. چاپ سنگی .
برخی از علما هم به دلیل عرفانی بودن مضامین این بخش یا ظهور آن در وحدت وجود حدس زده اند که با بیانات ائمه مطابقت نداشته و ممکن است از بیانات عرفا و متصوفه باشد که بعداً به دعای عرفه اضافه شده اما عکس این احتمال هم ممکن است یعنی شباهت آن به بیانات عرفا و متصوفه باعث شده برخی از ناقلین آنرا نیاورده یا در نسبت آن به ائمه تردید کرده باشند و الله العالم.
با این حال با توجه به فصاحت و بلاغت بسیار زیاد و معانی بلندی که در این بخش از دعا ذکر شده، بسیار بعید است که از فردی غیر ازامام صادر شده باشد.

۵.۱ - دیدگاه امام خمینی

امام خمینی (رحمة الله علیه) در مورد این بخش از دعا درکتاب مصباح الهدایه ضمن نقل عبارتی از آن چنین آورده است:«قال مولانا ابو عبد الله الحسین علیه الصلاة و السلام فی دعا عرفه : الغیرک من الظهور ما لیس لک؟ صدق ولی الله، و روحی له الفداء»
[۸] «مصباح الهدایه الی الخلافة و الولایه» ص۶۶، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره ، تهران، چاپ سوم ۱۳۷۶.
و با این عبارت صریح، در صحت انتساب آن به امام معصوم تردیدی نکرده اند.

۵.۲ - علت تردید

علت اصلی تردید نسبت به این بخش از دعای عرفه شباهتی بوده است که به سخنان عرفا دارد و این مطلب به خودی خود چگونه می تواند دلیل بر ضعف مطالب نقل شده از معصومین باشد حال آنکه کلماتی شبیه به این، بسیار از طرف ائمه نقل شده و افراط در رد هر عبارتی که شائبه شباهت به بیانات عرفا در وحدت وجود و غیره دارد نباید تا این حد باشد که در صحت آن مناقشه نمود و بدون دلیلی قطعی و مسلم آن را مردود دانست.


۱. کاشف الغطاء، محمد حسین ، ترجمه رحیمیان، سعید. کیهان اندیشه، مرداد و شهریور ۱۳۷۳ - شماره ۵۵.
۲. کاشف الغطاء، محمد حسین ، ترجمه رحیمیان، سعید. کیهان اندیشه، مرداد و شهریور ۱۳۷۳ - شماره ۵۵.
۳. کاشف الغطاء، محمد حسین ، ترجمه رحیمیان، سعید. کیهان اندیشه، مرداد و شهریور ۱۳۷۳ - شماره ۵۵.
۴. آیت الله حسسن زاده آملی، شرح المنظومه، ج۲، ص ۱۱۵، نشرناب، ۱۳۶۹، تهران.
۵. طباطبائی، سید محمد حسین، نهایه الحکمه، ص ۱۱-۱۳ ، موسسه النشر الاسلامی.
۶. سیدابن طاوس، اقبال الاعمال، ص۳۴۷-۳۴۸، دار الکتب الاسلامیه ۱۳۶۷.
۷. ابراهیم بن علی عاملی کفعمی، البلد الامین، ص۲۵۹. چاپ سنگی .
۸. «مصباح الهدایه الی الخلافة و الولایه» ص۶۶، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره ، تهران، چاپ سوم ۱۳۷۶.



پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «وحدت وجود و موجود»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۷/۲۴.    






جعبه ابزار