هدایت انسان به سوی شادی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: شادی، غم، احکام و دستورات اسلام.
پرسش: آیا احکام و دستورات اسلام، انسان و جامعه را بیش‌تر به سمت غصه و اندوه هدایت می‌کند یا به طرف شادی و خوشحالی؟
پاسخ: همه دستورات و احکام دین مبین اسلام،
انسان را به طرف شادی و نشاط
هدایت می‌کند. در بعضی مواقع از راه شادی مجاز، انسان را به نشاط سوق می‌دهد و در بعضی مواقع با
گریه بر
مصائب اهل بیت (علیهم‌السّلام)، به انسان نشاط و بساطت روحی می‌دهد و بالاخره، اسلام دین
اعتدال است. هم ما را به شادی و
تفریح سفارش می‌کند و هم به گریه و اندوه برای ترس و تقرب به خداوند.
به عبارت دیگر، با توجه به معانی مختلف «شادی» و انواع «گریه» می‌توان گفت دستورات اسلامی همگی برای
رشد و تکامل است و مخالف با حزن و شادی‌ای است که به قیمت زیر پا گزاردن ارزش‌های انسانی باشد و در کل انسان را به سوی اعتدال سوق می‌دهد؛ اما آن‌چه نباید فراموش کرد این است که حزن و
غم اگر دردمندانه و از سر بیداری دل باشد، هیچ‌گاه باعث
افسردگی و بی‌نشاطی نمی‌شود.
بشر همیشه در زندگی در جست‌وجوی شادی بوده و شاد زیستن، آرزوی همیشگی برای انسان بوده است. علامت مشخصه شادمانی؛ احساس
قدردانی،
آرامش درونی،
رضایت و
علاقه به خود و دیگران و احساس ارزشمندی است. طبیعی‌ترین حالت روانی ما، حالت خرسندی و شادی است.
شادی چیست؟
ارسطو، شادی را از دیدگاه سه گروه از مردم، چنین بیان می‌کند:
۱. مردم عادی، لذت را شادی فرض می‌کنند؛
۲. افراد موفق، شادی را معادل عملکرد خوب می‌دانند؛
۳. و
دانشمندان، زندگی متفکرانه را معادل شادی می‌شمارند.
تعریف بهتر این است که شادی را معادل احساس خوش‌بختی و رضایت از روند کلی
زندگی بدانیم.
چه دستورات فردی و چه دستورات اجتماعی اسلام، همگی براساس رضایت، شادی، نشاط و تحرک است. دقت در این احکام، جدا از عنصر رضایت که شادمانی همیشگی را تضمین می‌کند، نشان‌دهنده رفتارها و اعمال شادی‌بخش و نشاط‌آور است. اعیاد اسلامی مانند
عید فطر،
عید قربان و
عید غدیر، رفتارها و اندیشه‌های شادمانه زیستن را القا می‌کنند. با صحه گذاشتن اسلام بر
عید نوروز و تأیید و تکمیل آن نیز، تأکید بر رفتارها و لحظه‌های شادی کردن برای انسان‌هاست. دستورات اجتماعی اسلام، برای خدمت به جامعه و خلق خدا، جدا از فلسفه
بندگی و
اطاعت خدا، موجب گسترش دوستی‌ها، محبت‌ها و همدلی‌ها بین انسان‌ها می‌شود. وقتی انسان‌ها به هم‌دیگر خدمت می‌کنند، جوّ
محبت و رضایت و شادمانگی در جامعه حاکم می‌شود و افراد آن جامعه از لحظه‌لحظه زندگی خود در آن جامعه، لذت می‌برند؛ البته
اسلام در هیچ زمینه‌ای، تک‌بعدی
عمل نکرده است و همیشه
افراط و تفریط را در هر زمینه‌ای رد می‌کند. اسلام دین اعتدال است. پیشوایان دینی، ما را هم به شادی و تفریح سفارش کردند و هم اندوه سبز را که مولود بهتر خواستن و به داشته‌های معنوی بسنده نکردن است ستایش کرده‌اند؛ و این هر دو آن‌گاه که کمال آدمی را در پی داشته باشد، مطلوب است ... در اسلام، در کنار شادی، غم، و همگام با نشاط و شادابی، حزن و اندوه نیز مطرح است. اسلام تنها دین نشاط خالی نیست؛ چنان‌که فقط اندوه و غم در آن مطرح نیست؛ بلکه هر دو مطرح‌اند. مهم
شناخت جایگاه هر یک است.
اشک و
گریه انواع و اقسامی دارد. تمام آن‌ها حزن‌آور نیست. گریه‌ای حزن‌آور است که به خاطر اندوه و غم باشد؛ اما گریه شوق، گریه فراق، گریه هم‌دردی و رأفت، هر چند به ظاهر حزن و اندوه است، چون اظهار
محبت و
عشق و
علاقه است؛ لذا نشاط و انبساط باطنی را در پی دارد؛ چراکه هماهنگی روحی با
شخصیت با عظمتی چون ابا عبدالله الحسین و
ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) نشاط و بسط باطنی را در پی دارد؛ چون
امام حسین (علیه‌السّلام) مصباح و چراغ هدایت است، هر کس در مسیر او قرار گرفت، هدایت‌یافته است. هم‌چنین گریه در
مصائب اهل بیت (علیهم‌السّلام)، روح و جان انسان را زنده و نشاط می‌بخشد.
در روایتی از امام هشتم می‌خوانیم: «کسی که مصیبت‌هایی را که بر ما وارد شده، به یاد آورد و بر آن گریه کند، در
قیامت همراه ما خواهد بود».
هیچ‌کسی در عزای امام حسین با آن همه
مصیبت‌خوانی، سیاه‌پوشی و گریه و شنیدن داستان خون‌بار
کربلا، احساس
افسردگی نمی‌کند. احساس حزنی دارد که در دل نیز رضایت خاطر دارد. در واقع حزن و اندوه‌هایی که در اسلام وجود دارند، حزنی است که نتیجه آن نشاط و شادابی است.
گریه اثراتی دارد که علاوه بر
روایات، حتی روان نیز به آن اعتراف کرده‌اند.
«اویه» یکی از
دانشمندان روسی می‌گوید: در گریستن، لذتی است؛ زیرا اندوه‌ها و تأثیرات درونی که در اعماق
روح و قلب انسان است، با سیلاب اشک بیرون آمده و نابود می‌شوند».
از نظر اسلام و
قرآن،
مؤمن شادترین انسان است؛ چون هرگز از سختی روزگار گلایه و شکوه و ناله نمی‌کند.
دنیا را محل ماندن نمی‌داند و یک توقفگاه موقت به حساب می‌آورد. سختی‌ها را تحمل می‌کند و در انتظار وصال
پروردگار، لحظه‌ها را با احساس رضایت و شادمانی سیر می‌کند و خداوند مهربان نیز به خاطر این رضایت و شادمانگی مؤمن، عاشقانه او را دعوت به
بهشت مخصوص خود می‌کند و لحظه‌های شادمانگی را برای او ابدی می‌کند:
«
یا اَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِی اِلی رَبِّکِ راضِیَةً مَرْضِیَّةً فَادْخُلِی فِی عِبادِی وَ ادْخُلِی جَنَّتِی».
بنابراین همه دستورات و احکام
دین مبین اسلام، انسان را به طرف شادی و نشاط
هدایت می‌کند. در بعضی مواقع از راه شادی مجاز، انسان را به نشاط سوق می‌دهد و در بعضی مواقع با گریه بر
مصائب اهل بیت (علیهم‌السّلام)، به انسان نشاط و بساطت روحی می‌دهد و بالاخره، اسلام دین اعتدال است. هم ما را به
شادی و
تفریح سفارش می‌کند و هم به گریه و اندوه برای
ترس و
تقرب به خداوند.
به عبارت دیگر، با توجه به معانی مختلف «شادی» و انواع «گریه» می‌توان گفت دستورات اسلامی همگی برای
رشد و تکامل است و مخالف با حزن و شادی‌ای است که به قیمت زیر پا گزاردن ارزش‌های انسانی باشد و در کل انسان را به سوی اعتدال سوق می‌دهد؛ اما آن‌چه نباید فراموش کرد این است که حزن و غم اگر دردمندانه و از سر بیداری دل باشد، هیچ‌گاه باعث
افسردگی و بی‌نشاطی نمی‌شود.
به قول مولوی:
مرد را دردی اگر باشد خوش است ••• درد بی‌دردی علاجش آتش است
۱. پند جاوید، محمدتقی مصباح یزدی، مؤسسه آموزش و پژوهشی امام خمینی.
۲. پندهای امام صادق (علیه‌السلام)، محمدتقی مصباح یزدی، مؤسسه آموزش و پژوهشی امام خمینی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «هدایت انسان به سوی شادی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۷/۲۸.
