نیت گناه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: نیت گناه، گناه، علامه طباطبایی.
پرسش: آیا نیت گناه، گناه محسوب می‌شود؟
پاسخ: نیت گناه، عزم و تصمیم بر گناه است و مورد تکلیف و مؤاخذه خواهد بود؛ ولی
فکر گناه که بی‌اختیاری است، عقوبتی ندارد.
در تعریف فکر و نیت گفته‌اند: فکر، خطور چیزی در
ذهن است، بدون اختیار و گاهی هم با
اختیار، بدون اینکه تصمیم بر انجام آن فعل در خارج داشته باشیم و صرفاً یک عمل ذهنی صرف است و در آن عزم بر انجام فعل وجود ندارد؛ ولی
نیت آن است که پس از فکر و خطور ذهنی، انسان تصمیم بر انجام آن فعل می‌گیرد و اگر مانعی در خارج وجود نداشته باشد، انجام آن فعل قطعی خواهد بود.
هر فعل اختیاری که از انسانی سر می‌زند، پیش از صدور آن، چهار حالت در باطن انسان پدید می‌آید: خطور، میل،
اعتقاد، عزم؛ مثلاً شخصی گناهی به دلش می‌گذرد، سپس به آن
میل و رغبت می‌کند، پس از آن دلش می‌گوید: باید آن را انجام داد؛ پس اگر مانع خارجی یا داخلی (مانند
حیا و
ترس) نباشد، به آن گناه
عزم و
اراده می‌کند و آن را انجام می‌دهد.
حالت اول را تصور، خاطره، حدیث نفس و
وسوسه گویند. حالت دوم را رغبت، میل، طبع و شوق گویند. حالت سوم را اعتقاد و حالت چهارم را عزم و
اراده.
به نظر می‌رسد، فکر گناه، سه مورد اول باشد که معمولاً بی‌اختیار است؛ اما نیت گناه، همان عزم و اراده بر انجام آن است؛
اما درباره
حکم هر کدام از آن‌ها گفته شده است، آن‌چه بی‌اختیار به نظر انسان می‌رسد و در دلش خطور می‌کند، مورد
تکلیف نمی‌باشد، ولی تصمیم و عزم بر گناه که اختیاری است، مورد تکلیف و
حرام است.
شهید دستغیب در این مورد می‌فرماید: «آن‌چه اضطراری و غیر اختیاری است، حالت اول و دوم است؛ زیرا کنترل کردن خود از خاطره ناروا و میل به آن، مشکل و گاهی محال است؛ بنابراین مورد تکلیف نیست و مؤاخذه و عقوبت بر این دو حالت، عقلاً قبیح است؛ اما حالت سوم، یعنی حکم به اینکه آن کار را باید به جا آورد؛ پس گاهی بی‌اختیار واقع می‌شود و آن هم مؤاخذه ندارد و گاهی با اختیار است؛ یعنی می‌تواند حکم نکند و به انجام دادن معتقد نشود؛ پس بر آن مؤاخذه می‌شود و اما حالت چهارم، پس اختیاری بودن آن
آشکار است؛ زیرا پس از پیدایش سه حالت مزبور، اراده حتمی نیست؛ بلکه ممکن است به واسطه بودن مانع خارجی یا داخلی، از آن صرف‌نظر کند و اراده ننماید؛ بلکه اگر اراده کرد، وقوع فعل حتمی است. بنابراین عزم و اراده مورد
تکلیف است و استحقاق مؤاخذه و عقوبت بر آن عقلی می‌باشد».
ایشان برای این مطلب به
آیات و روایاتی تمسک کرده است که برخی از آن‌ها را ذکر می‌کنیم:
«
اِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ کُلُّ اُولَئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْئُولاً »؛
یعنی در
قیامت به
انسان گویند: چرا شنیدی آن‌چه روا نبود برای تو که بشنوی و چرا نظر کردی در آن‌چه برای تو روا نبود نظر کنی و چرا عزم کردی بر آن‌چه بر تو حلال نبود که بر آن عزم کنی. (به نقل
تفسیر مجمع‌البیان و
جوامع‌الجامع و
کشاف.)
«
وَاِنْ تُبْدُوا مَا فِی اَنْفُسِکُمْ اَوْ تُخْفُوهُ یُحَاسِبْکُمْ بِهِ اللَّهُ ».
تفسیر مجمع‌البیان، در این باره می‌گوید: «تنها چیزی که مورد
محاسبه و مؤاخذه خواهد بود، همان عزم انسان است که دل بر آن بسته، با اینکه بر نگهداری خود از آن توانایی دارد. بنابراین عزم از افعال قلبی است و بر آن جزا داده می‌شود؛ چنان‌که بر افعال جارحه جزا داده می‌شود، لکن با این تفاوت که در عزم بر
گناه، جزا عزم بر گناه داده می‌شود، نه جزای همان گناه؛ ولی در عزم به طاعت، جزا همان طاعت به او داده می‌شود تفضلاً.
چنان‌که در
روایات رسیده، منتظر نماز، مادامی که در حال انتظار است، در نماز می‌باشد؛ یعنی
ثواب نماز خواندن به او داده می‌شود و اگر عمل خیر را انجام داده، ده برابر نوشته می‌شود.
علامه طباطبایی (رحمه‌الله‌علیه) نیز در
المیزان، اموری را که در نفس و روان انسان استقرار یابد و منشأ صدور فعل گردد، مورد
تکلیف می‌داند و مثال به تصمیم و عزم بر گناه می‌زند.
پس خلاصه و نتیجه مطالب اینکه، نیت گناه، عزم و تصمیم بر گناه است و مورد تکلیف و مؤاخذه خواهد بود؛ ولی
فکر گناه که بی‌اختیاری است، عقوبتی ندارد.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «نیت گناه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۵/۰۴.
