نماز معراج مؤمن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: نماز، معراج مؤمن.
پرسش: این
حدیث مبارک را که منسوب به پیامبر اکرم (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) می‌باشد، توضیح دهید: «نماز معراج مؤمن است».
پاسخ: عبارت مذکور در سؤال سندی حدیثی ندارد؛ ولی از نظر تشبیه نماز مؤمن به
معراج پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) قابل تأیید است، با این هدف که نماز، انسان را تا اوج ملکوت و مرز بی‌نهایت باید عروج دهد، تا نمازگزار،
حق سلام بر نبی و
مؤمنان صالح را پیداکند.
معراج در لغت به معنای از نردبان بالا رفتن است.
معراج در اصطلاح، بالا رفتن به سوی
عالم ملکوت است.
و...
معراج بر دو قسم است:
معراج جسمانی که برای
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) واقع شد، که در
سوره اسراء و
سوره نجم بدان اشاره شده است.
معراج روحانی که روح به سوی
خدا و عالم بالا صعود و به شهود و عین الیقین می‌رسد.
چنان‌که
علی (علیه‌السلام) فرمود: «من خدای را که ندیده باشم، نمی‌پرستم؛ ولکن با
چشم سر نتوان او را دید: «
ولکنْ تُدْرکُه القلوبُ بحقائقِ الایمان؛ بلکه با چشم دل و چراغ
ایمان می‌توان او را مشاهده نمود».
درباره
سند روایت به دو مطلب اشاره می‌کنیم:
از نظر سند و مدرک، این
حدیث در
جوامع روایی یافت نشده است؛ بلکه جمله معروفی است که در کتاب‌ها بیان شده است.
(مراد از جوامع روایی، مجموعه‌های حدیثی است که
روایات شیعه (و یا
اهل سنت) در آن جمع‌آوری شده است؛ مانند
اصول کافی «مرحوم
یعقوب کلینی»، «
تهذیب»، و «
استبصار» مرحوم
شیخ طوسی، و
من لا یحضره الفقیه مرحوم
شیخ صدوق که از قدیمی‌ترین
جوامع روایی شیعه می‌باشند و هم‌چنین
بحارالانوار، مرحوم
محمدباقر مجلسی، و
وسائل الشیعه، مرحوم
شیخ حرّ عاملی و جوامع دیگری که در عصر حاضر تهیه شده است. مراد از کتاب‌های درجه دوم و سوم، کتاب‌هایی است که با استفاده از کتاب‌های دیگران بدون مراجعه به جوامع روایی و منابع اصلی تهیه می‌شوند و یا آن‌چه را از دیگران شنیده، بدون مراجعه به مدارک اصلی در کتاب‌ها خود می‌آورند، (به جهت حرمت نویسندگان، از نام بردن چنین کتاب‌هایی معذوریم)).
آن‌چه در روایات وجود دارد، این
حدیث است: «
الصلوةُ قربانُ کلِّ تقیّ؛
نماز نزدیک‌کننده و بالا‌برنده هر کسی است که دارای
تقوا و خودنگهداری باشد».
هرچند این جمله سند روایی ندارد، ولی مضمون آن قابل تأیید است و معنای آن این است که
انسان در نماز با مراعات آداب ظاهری نماز، و باطنی آن (توجه به
خداوند و درک عظمت او و این‌که در مقابل چه کسی ایستاده است). حالت
خضوع پیدا کند، چنان حالت توجه به
پروردگار پیدا می‌کند که از غیر او جدا شده به او پیوند می‌یابد و چنان غرق حالت
تفکر و حضور و راز و نیاز با پروردگار می‌شود که بر تمام ذرات وجود او اثر گذارد. خود را ذره ببیند در برابر وجود بی‌پایان و قطره‌ای در برابر اقیانوس بی‌کران، لحظات نماز هر کدام برای او درسی باشد از خودسازی و تربیت انسانی و وسیله‌ای باشد برای تهذیب
روح.
چنان‌که
قرآن می‌فرماید: «
قَدْ اَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ • الَّذِینَ هُمْ فِی صَلاتِهِمْ خَاشِعُونَ؛
مؤمنان رستگارند، آن‌ها که در نمازشان
خشوع دارند.
در حدیثی می‌خوانیم که
پیامبر اسلام مردی را دید که در حال نماز با ریش خود بازی می‌کند فرمود: «
لو خشَعَ قلبُه لخشعتْ جوارحُه؛ اگر او در قلبش خشوع بود، اعضای بدنش نیز
خاشع می‌شد».
معراج در نماز همان حالاتی است که
ائمه اطهار ما (علیهم‌السلام) داشتند که از خود بی‌خود می‌شدند و غیر
خدا را نمی‌دیدند.
نماز عبادتی است که خصوصیات تمام
اعمال و عبادات در او وجود دارد و همچون معراج است دارای صعود و نزول؛ چنان‌که پیامبر اکرم
معراج خود را با حرکت از خانه
امّ هانی و
بیت الحرام به سوی
بیت المقدس آن‌هم شبانه آغاز می‌کند و از آن‌جا به
آسمان چهارم و
بیت‌المعمور، و سیر و حرکت در
ملکوت ادامه می‌یابد و تا
سدرة المنتهی پیش می‌رود و سرانجام با کوله‌باری از آگاهی و پیام، و
رحمت و
بشارت به سوی امت برمی‌گردد.
در نماز هم
انسان با سیری از اذان و اقامه شروع تا به سکوی آغاز معراج بیت المقدس نماز یعنی
نیت می‌رسد، (آن‌هم نه‌تنها شبانه، که صبح و شام، و ظهر و عصر، و هرگاه که بخواهد می‌تواند
معراج داشته باشد) و با براق
روح پرواز به سوی ملکوت آسمان‌ها را آغاز می‌کند. جالب این است که در این مسیر، مسافر، مرکب و سفر هم اتحاد دارند.
آسمان اول،
تکبیر و تحمید الهی، و آسمان دوم،
توحید در ربوبیت و آسمان سوم، توحید در مالکیت تا به آسمان چهارم و بیت‌المعمور نماز یعنی
توحید در عبادت می‌رسد و بعد از گذشت از آسمان
استعانت به مرحله حضور می‌رسد؛ لذا در مراحل نهایی، خطاب‌ها از
غیبت به حضور تغییر می‌یابد، در مسیر راه احوال
گمراهان و مغضوبان الهی را به تماشا می‌نشیند.
سپس مشاهدات خود را از
نور عظمت الهی، در قالب
سوره توحید بیان می‌دارد که او یکتأیی یگانه بی‌نیاز است و سرانجام سر تعظیم فرود آوردن در مقابل خداوند سر به خاک ساییده و سجده می‌رود و دوباره این سیر تکرار می‌شود و در
قنوت نماز همچون پیامبر که در معراج خود برای امت تخفیف‌های زیادی گرفت، واسطه می‌شود برای گرفتن تخفیفات ویژه برای هم‌نوعان.
در پایان برگشت از معراج به
نیت شکرگذاری به
حمد و ستایش الهی می‌پردازد و
درود و سلام خویش را بر
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) که زمینه‌ساز این معراج بوده است نثار می‌کند، آن‌گاه به تک‌تک بندگان خدا سلام و ادب می‌کند و برای حفظ شأن و منزلت معراج‌رفته اصلی یعنی پیامبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) اظهار ادب را از او شروع می‌کند و بعد به خود و بندگان دیگر، تسرّی می‌دهد و پایان
معراج خود را نگاه به اطرافیان و سلام و درود بر آن‌ها قرار می‌دهد. این است که گفته شده، نماز
معراج مؤمن است با براق
روح، در
عالم ملکوت.
هر چند عبارت مذکور در سؤال سندی حدیثی ندارد، ولی از نظر تشبیه نماز
مؤمن به
معراج پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) قابل تأیید است، با این هدف که نماز
انسان را تا اوج
ملکوت و مرز بی‌نهایت باید عروج دهد، تا نمازگذار،
حق سلام بر نبی و
مؤمنان صالح را پیداکند.
۱. پرواز در ملکوت امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) ترجمه فهری.
۲. معراج السعادة، مرحوم نراقی مقصد دوم آداب نماز، ص۸۴۲- ۸۶۸ انتشارات هجرت.
۳. درس‌هایی از نماز، بخش معارف آموزش و پرورش کرمان (قم؛ مؤسسه مطبوعاتی دارالکتاب ـ جزایری اول، ۱۳۷۶) دو جلد، مخصوصاً جلد دوم.
۴. نماز، محی‌الدین حائری شیرازی (دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین) ص۳-۶۳.
۵. صلاة الخاشعین، آیت‌الله سید عبدالحسین دستغیب (قم، دارالکتاب).
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «نماز معراج مؤمن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۳/۱۹.
