• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

نقبا

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: نقبای بنی‌اسرائیل.

پرسش: نقبای بنی اسرائیل چه کسانی هستند؟ و آیا یوشع بن نون از آنان است؟ و آیا همهٔ آنان در یک زمان بوده‌اند؟

پاسخ: واژه نقیب معناهای گوناگون دارد. آنچه از منابع اسلامی استفاده می‌شود، آن است که نقبای بنی‌اسرائیل هر یک سرپرست طایفه خود بودند؛ مانند این‌که از ابن عباس چنین نقل شده: «نقبای بنی‌اسرائیل، وزیران موسی بودند و بعد به مقام نبوت رسیدند». یوشَعَ بن نُون یکی از نقبای بنی‌اسرائیل، و در خدمت حضرت موسی ـ علیه‌السلام ـ بود و پس از ایشان جانشین او و پیشوای بنی‌اسرائیل شد.


کلمهٔ «نقبا» از ریشهٔ «نقب»، جمع «نقیب» است،
[۱] جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح‌، محقق و مصحح:عطار، احمد عبد‌الغفور، ‌ج ۱، ص ۲۲۷، دارالعلم للملایین، ‌بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۰ ق.    


و «نقب» وقتی در مورد دیوار و یا پوست به کار می‌رود، معنای کلمه «ثقب» در مورد چوب را می‌دهد؛ یعنی سوراخ کردن چوب.

واژه نقیب معناهای دیگری دارد که عبارت‌اند از:

۳.۱ - معنای اول

و نقیب به معنای کسی است که از قومی آمار می‌گیرد، و از حال مردم جویا می‌شود.
[۲] راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص ۸۲۰، دارالعلم‌، الدار الشامیة، دمشق‌، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.    
[۳] جزری، ابن اثیر، مبارک بن محمد، ‌النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ‌ج ۵، ص ۱۰۱، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان‌، قم، چاپ اول، بی‌تا.    


۳.۲ - معنای دوم

و به رئیس و رهبر یک جمعیت از آن جهت نقیب می‌گویند که از اسرار جمعیت آگاه است، گویی در میان آنها نقبی ایجاد کرده و از وضع آنها آگاه شده است.
[۴] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۴، ص ۳۰۸، دارالکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.    


۳.۳ - معنای سوم

و گاهی «نقیب» به کسی گفته می‌شود که رئیس جمعیت نیست و تنها معرف و وسیلۀ شناسایی آنهاست،
[۵] ابن منظور، جمال الدین محمد بن مکرم‌، لسان العرب، محقق و مصحح:فارس (صاحب الجوائب)‌، احمد، ج ۱، ص ۷۶۹، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، بیروت، چاپ سوم، ۱۴۱۴ ق. ‌    


و اگر به فضایل اشخاص عنوان «مناقب» اطلاق می‌شود، به جهت آن است که با فحص و کنجکاوی باید از آنها آگاه گشت.
[۶] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۴، ص ۳۰۸، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.    


در قرآن کریم در آیهٔ «وَ لَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثاقَ بَنِی إِسْرائِیلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَیْ عَشَرَ نَقِیبا»؛ «خدا از بنی‌اسرائیل پیمان گرفت و از آنها، دوازده نقیب سرپرست‌] برانگیختیم»،
[۷] مائده (۵)، آیه ۱۲.    
به بحث نقبای بنی‌اسرائیل اشاره شده ‌است. آنچه از منابع اسلامی
[۸] هاشمی بغدادی، ابوجعفر محمد بن حبیب بن امیة، کتاب المحبر، ص ۴۶۴، تحقیق:ایلزة لیختن شتیتر، دارالآفاق الجدیدة، بیروت، بی‌تا.    
[۹] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۳، ص ۲۶۵، انتشارات ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.    
[۱۰] بیضاوی، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، ج ۲، ص ۱۱۸، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.    
استفاده می‌شود، آن است که نقبای بنی‌اسرائیل هر یک سرپرست طایفه خود بودند؛
[۱۱] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۴، ص ۳۰۸، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.    
مانند این‌که از ابن عباس چنین نقل شده: «نقبای بنی‌اسرائیل، وزیران موسی بودند و بعد به مقام نبوت رسیدند».
[۱۲] آلوسی، سیدمحمود، (تفسیر آلوسی) روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج ۳، ص ۲۶۰، دارالکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.    


بنابراین هریک از این دوازده نقیب بر هرکدام از طوایف دوازده‌گانه بنی‌اسرائیل ریاست داشتند و به منزله والی بر آنان بودند، کارهای آنان را فیصله می‌دادند، و نسبتی که این دوازده نقیب به دوازده تیره بنی‌اسرائیل داشتند، نظیر نسبتی بوده که اولی الامر به افراد این امت دارند، در حقیقت مرجع مردم در امور دین و دنیا ی آنان بودند، چیزی که هست خود آنان وحیی از آسمان نمی‌گرفتند و شریعتی را تشریع نمی‌کردند، و کار وحی و تشریع شرایع تنها به عهده موسی ـ علیه‌السلام ـ بود.
[۱۳] طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۵، ص ۲۴۰، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.    


نام‌های نقبای بنی‌اسرائیل چنین ذکر شده‌اند: شموع بن زکّور، شرفوط بن حوری، کولب (کالب) بن یوفنّا، یغوول بن یوسف، یوشع بن نون، یلطی بن روفوا، کدّاییل بن شوذی، کدّی بن سوسی، عماییل بن کملی، شتّور بن میخاییل، یحیی بن وقسی، کوآءل بن موخی، و آنهایی که به حضرت موسی ـ علیه‌السلام ـ ایمان آوردند، یوشع بن نون و کولب بن یوفنّا بودند.
[۱۴] هاشمی بغدادی، ابوجعفر محمد بن حبیب بن امیة، کتاب المحبر، ص ۴۶۴، تحقیق:ایلزة لیختن شتیتر، دارالآفاق الجدیدة، بیروت، بی‌تا.    
و همه در یک زمان بودند.

یوشَعَ بن نُون که یکی از نقبای بنی‌اسرائیل بود، در خدمت حضرت موسی ـ علیه‌السلام ـ بود و پس از موسی علیه‌السلام جانشین او و پیشوای بنی‌اسرائیل شد.
[۱۵] صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی‌الله‌علیهم، محقق و مصحح:کوچه باغی، محسن بن عباس‌علی، ج ۱، ص ۹۹،‌ مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، قم، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.    
[۱۶] کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات، محقق و مصحح:کاظم، محمد، ص ۱۸۳، مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الإرشاد الإسلامی، تهران، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.    
[۱۷] اندلسی، ابوحیان محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق:صدقی، محمد جمیل، ج ۴، ص ۲۰۲، دار الفکر، بیروت، ۱۴۲۰ق.    

در قرآن مجید نام یوشَع ذکر نشده است؛ اما مفسران، در تفسیر آیه‌های ۱۲ و ۲۳ سوره مائده، او را یکی از نقبای بنی‌اسرائیل دانست
[۱۸] بیضاوی، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، ج ۲، ص ۱۱۸ و ۱۱۹، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.    
[۱۹] اندلسی، ابوحیان محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق:صدقی، محمد جمیل، ج ۴، ص ۲۱۹، دار الفکر، بیروت، ۱۴۲۰ق.    
[۲۰] فیض کاشانی، ملامحسن، الأصفی فی تفسیرالقرآن، ج ۱، ص ۲۶۹، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.    
[۲۱] حسینی شیرازی، سیدمحمد، تبیین القرآن، ص ۱۲۳، دار العلوم، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۲۳ق.
و آیه ۶۰ سوره کهف را نیز منطبق بر یوشَع بن نون دانسته‌اند.
[۲۲] بیضاوی، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، ج ۳، ص ۲۸۶، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.    
[۲۳] فیض کاشانی، ملامحسن، الأصفی فی تفسیرالقرآن، ج ۲، ص ۷۲۰، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.    
[۲۴] سبزواری نجفی، محمد بن حبیب الله، ارشاد الاذهان الی تفسیر القرآن، ص ۳۰۵، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.


۱. ↑ جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح‌، محقق و مصحح:عطار، احمد عبد‌الغفور، ‌ج ۱، ص ۲۲۷، دارالعلم للملایین، ‌بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۰ ق.    
۲. ↑ راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص ۸۲۰، دارالعلم‌، الدار الشامیة، دمشق‌، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.    
۳. ↑ جزری، ابن اثیر، مبارک بن محمد، ‌النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ‌ج ۵، ص ۱۰۱، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان‌، قم، چاپ اول، بی‌تا.    
۴. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۴، ص ۳۰۸، دارالکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.    
۵. ↑ ابن منظور، جمال الدین محمد بن مکرم‌، لسان العرب، محقق و مصحح:فارس (صاحب الجوائب)‌، احمد، ج ۱، ص ۷۶۹، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، بیروت، چاپ سوم، ۱۴۱۴ ق. ‌    
۶. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۴، ص ۳۰۸، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.    
۷. ↑ مائده (۵)، آیه ۱۲.    
۸. ↑ هاشمی بغدادی، ابوجعفر محمد بن حبیب بن امیة، کتاب المحبر، ص ۴۶۴، تحقیق:ایلزة لیختن شتیتر، دارالآفاق الجدیدة، بیروت، بی‌تا.    
۹. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۳، ص ۲۶۵، انتشارات ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.    
۱۰. ↑ بیضاوی، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، ج ۲، ص ۱۱۸، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.    
۱۱. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۴، ص ۳۰۸، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.    
۱۲. ↑ آلوسی، سیدمحمود، (تفسیر آلوسی) روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج ۳، ص ۲۶۰، دارالکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.    
۱۳. ↑ طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۵، ص ۲۴۰، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.    
۱۴. ↑ هاشمی بغدادی، ابوجعفر محمد بن حبیب بن امیة، کتاب المحبر، ص ۴۶۴، تحقیق:ایلزة لیختن شتیتر، دارالآفاق الجدیدة، بیروت، بی‌تا.    
۱۵. ↑ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی‌الله‌علیهم، محقق و مصحح:کوچه باغی، محسن بن عباس‌علی، ج ۱، ص ۹۹،‌ مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، قم، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.    
۱۶. ↑ کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات، محقق و مصحح:کاظم، محمد، ص ۱۸۳، مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الإرشاد الإسلامی، تهران، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.    
۱۷. ↑ اندلسی، ابوحیان محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق:صدقی، محمد جمیل، ج ۴، ص ۲۰۲، دار الفکر، بیروت، ۱۴۲۰ق.    
۱۸. ↑ بیضاوی، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، ج ۲، ص ۱۱۸ و ۱۱۹، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.    
۱۹. ↑ اندلسی، ابوحیان محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق:صدقی، محمد جمیل، ج ۴، ص ۲۱۹، دار الفکر، بیروت، ۱۴۲۰ق.    
۲۰. ↑ فیض کاشانی، ملامحسن، الأصفی فی تفسیرالقرآن، ج ۱، ص ۲۶۹، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.    
۲۱. ↑ حسینی شیرازی، سیدمحمد، تبیین القرآن، ص ۱۲۳، دار العلوم، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۲۳ق.
۲۲. ↑ بیضاوی، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، ج ۳، ص ۲۸۶، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.    
۲۳. ↑ فیض کاشانی، ملامحسن، الأصفی فی تفسیرالقرآن، ج ۲، ص ۷۲۰، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.    
۲۴. ↑ سبزواری نجفی، محمد بن حبیب الله، ارشاد الاذهان الی تفسیر القرآن، ص ۳۰۵، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.


پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «نقبا»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۶/۱۹.    


رده‌های این صفحه : بنی اسرائیل | قصص قرآنی
جعبه ابزار